W dniach 22.11.2012 – 28.12.2012 w Kazachstanie przebywali członkowie Misji Obserwacyjnej ds. przestrzegania praw człowieka i praworządności w Republice Kazachstanu. Celem wizyty obserwatorów było przeprowadzenie monitoringu i dokonanie oceny prawnej procesów sądowych toczących się przeciwko szeregu mediów w Kazachstanie (gazeta „Vzglyad” i „Respublika”, portal internetowy stan.tv, kanał telewizyjny „K+”) oraz niezarejestrowanej partii „Alga!”. Misja została zorganizowana przy udziale Fundacji „Otwarty Dialog” (Lublin, Polska). W skład Misji weszli przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego z Republiki Białorusi i Ukrainy: Olga Chernykh, Olesya Dubovik, Tatyana Ivanochko, Dmitriy Belotserkovets, Oles Doniy, Anastasiya Rozlutskaya, Nazariy Boyarskiy, Yuliya Khlashchenkova, Ilya Petrovets, Aleksander Goyshyk, Viktor Lutsenko, Konstantin Kozyrev. Członkowie Misji odwiedzili miasto Almaty, gdzie odbywały się wszystkie rozprawy sądowe.
Głównym źródłem informacji przy sporządzaniu raportu stały się bezpośrednie obserwacje członków Misji poczynione w trakcie ich pobytu na salach rozpraw oraz monitoring kazachskich środków masowego przekazu. Na podstawie uzyskanych informacji został sporządzony Raport z wyników prac Misji Obserwacyjnej, dotyczący przestrzegania praw człowieka w Republice Kazachstanu.
Raport został przygotowany na podstawie szeregu aktów ustawodawczych Republiki Kazachstanu: ustawa RK „O środkach masowego przekazu”, ustawa RK „O zmianach i uzupełnieniach do niektórych aktów ustawodawczych Republiki Kazachstanu w sprawie sieci telekomunikacyjnych”, Kodeks postępowania cywilnego Republiki Kazachstanu, Konstytucja Republiki Kazachstanu, a także fragmenty z Kodeksu postępowania administracyjnego RK. Mając na względzie członkostwo Republiki Kazachstanu w Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Raport odwołuje się do międzynarodowych dokumentów dotyczących obrony praw człowieka, takich jak Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
Oceniając procesy sądowe toczące się przeciwko wielu mediom w Kazachstanie oraz niezarejestrowanej partii „Alga!” , zaniepokojenie członków Misji wywołują następujące fakty:
– Niejawność informacji Akimatu miasta Almaty i miejscowej prokuratury w stosunku do członków Misji.
– Intensywność prowadzenia procesów sądowych. Wnioski powodowe prokuratury zostały zaspokojone w pełnej mierze. Należy zwrócić uwagę, że treść wyroków niemal w całości pokrywa się z aktami oskarżenia, które zostały sporządzone przez prokuraturę.
– W pozwach prokuratura wskazała niewłaściwych pozwanych. W przypadku partii „Alga!”, pozew został skierowany przeciwko nieokreślonej grupie osób. Z uwagi na fakt, iż partia nie jest zarejestrowana, to z punktu widzenia prawa, taki wniosek nie posiada mocy prawnej. W czasie procesu gazety „Respublika” używano określenia „jeden wspólny środek masowego przekazu”, chociaż takie pojęcie nie istnieje w ustawodawstwie Republiki Kazachstanu. Ponadto, zarówno w wyroku sądu, jak i we wniosku powodowym prokuratury, mówi się o „jednym wspólnym środku masowego przekazu” jako o fakcie dokonanym, co wskazuje na istnienie uprzedzeń oraz polityczny charakter postępowania prowadzonego przed sądem. Co więcej, w sprawach przeciwko mediom wnioski powodowe składano przeciwko gazetom, które nie posiadają osobowości prawnej, a więc nie mogą występować w sądzie w charakterze pozwanego. Proces sądowy w sprawie kanału telewizyjnego „К+” odbył się pod nieobecność przedstawicieli pozwanego.
– Oskarżenie opozycyjnych mediów i niezarejestrowanej partii „Alga!” zostało oparte na wyroku wydanym w sprawie Vladimira Kozlova. Sprawa ta odbyła się z rażącymi nadużyciami w zakresie międzynarodowych standardów sprawiedliwego procesu sądowego. Parlament Europejski w swojej Rezolucji z 22.11.2012 wyraził głębokie zaniepokojenie wyrokiem Vladimra Kozlova i oświadczył, że postępowanie sądowe, które charakteryzowało się licznymi procesowymi nadużyciami, doprowadziło do dalszego ograniczenia swobody politycznej opozycji w Kazachstanie. Poza tym, ani opozycyjne media, ani partia „Alga!” nie brały udziału w tym procesie, a więc nie mieli oni możliwości obrony, gwarantowanej przez Konstytucję.
– Sędziowie nie wzięli pod uwagę wyników ekspertyz przeprowadzonych przez obronę.
– Sąd wydał dziennikarzom wydawnictw „Vzglyad” i „Respublika” zakaz publikowania w innych wydawnictwach, co faktycznie oznacza dla nich zakaz prowadzenia działalności w Kazachstanie.
Zalecenia dotyczące poprawy zaistniałej sytuacji:
1. Dla władz sądowniczych Republiki Kazachstanu, aby zwróciły szczególną uwagę na skargi apelacyjne gazet „Vzglyad”, „Respublika”, portalu wideo „stan.tv”, kanału telewizyjnego ”К+”, a także niezarejestrowanej partii „Alga!” oraz przywróciły praworządność!”.
2. Dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego, Prokuratury Generalnej i Ministerstwa Informacji, aby zapewniły swobodę działania mediów, zaprzestały stosowania praktyk zastraszania dziennikarzy, wprowadzania ograniczeń w zakresie wolności wyrażania poglądów, wychodzących poza ramy prawa, określone przez ustawodawstwo krajowe i międzynarodowe.
3. Dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby podjęło działania w zakresie ochrony dziennikarzy w czasie wykonywania przez nich działalności zawodowej.
4. Dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych, aby zapewniło możliwości przybycia z wizytą do kraju Przedstawiciela OBWE do spraw wolności mediów w celu udzielenia przez niego pomocy w postaci konsultacji w sprawach związanych z realizacją zobowiązań dotyczących wolności mediów, które Republika Kazachstanu wzięła na siebie w ramach OBWE.
5. Dla Przedstawiciela OBWE do spraw wolności mediów, aby objął stałą kontrolą realizację zobowiązań w zakresie wolności mediów podjętych przez Republikę Kazachstanu w ramach jej udziału w OBWE, a także wspólnych działań zmierzających do niezwłocznej poprawy zaistniałej sytuacji, w tym poprzez złożenie oficjalnej wizyty w kraju i innych kontaktów na najwyższym szczeblu.
6. Dla rządów i parlamentów demokratycznych krajów Unii Europejskiej, aby w kontaktach dyplomatycznych i stosunkach gospodarczych stosowały zalecenia Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 15.03.2012 i 22.11.2012. Należy pamiętać, że bliższa współpraca pomiędzy Unią Europejską i Kazachstanem będzie możliwa tylko wówczas, gdy strona kazachska podejmie znaczące wysiłki w zakresie poprawienia stanu demokracji, przestrzegania praw człowieka, a także zagwarantuje wolność wyrażania poglądów i swobodę zrzeszania.
7. Dla stowarzyszeń zawodowych dziennikarzy z różnych krajów, organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną dziennikarzy i wolności słowa, aby wyraziły zawodową solidarność dla kolegów z Kazachstanu poprzez skierowanie listów ze słowami poparcia pod adresem prześladowanych mediów; skierowanie do władz kazachskich żądania udzielenia gwarancji dla wolności wyrażania opinii i wolności zrzeszania w kraju, a także koordynowania swojej działalności z aktywistami społeczeństwa obywatelskiego poprzez udziału w warsztatach, wyjazdach, seminariach. Szerokie programy informacyjne i edukacyjne dla zwykłych ludzi, aktywistów, dziennikarzy będą mogły przyczynić się do pozytywnych zmian w Kazachstanie.
