Planuje się, że z dniem 1.01.2014 w Kazachstanie wyjdzie w życie nowy Kodeks postępowania karnego. Na razie istnieje tylko projekt dokumentu. Niemniej jednak, obrońcy praw człowieka oraz prawnicy obawiają się, że nowa ustawa karna w nieuzasadniony sposób poszerzy możliwości organów ścigania i stworzy przesłanki dla łamania praw człowieka.
Jednym z głównych celów reformy jest uproszczenie procesu karnego w taki sposób, aby możliwie najbardziej skrócić terminy procesowe, od chwili dokonania przestępstwa do wydania orzeczenia przez sąd. W Kazachstanie nawet najdrobniejsze przestępstwa mogą być wyjaśniane całymi miesiącami z powodu skomplikowanej procedury związanej ze wszczęciem sprawy karnej. Autorzy projektu nowego kodeksu proponują, aby zrezygnować ze stadium wszczęcia, wstępnej kontroli oskarżenia i przedstawienia zarzutu, i od razu przystępować do śledztwa. Zgodnie z projektem, wystarczające będzie przedstawienie raportu prokuratorowi, który powinien następnie sporządzić akt oskarżenia, a jeśli sprawa trafi do sądu, to ten ostatni powinien wydać wyrok skazujący bądź uniewinniający. Projekt nowego kpk został opracowany przez Prokuraturę Generalną Kazachstanu. Parlament rozpatrzy go w sierpniu 2013 roku.
Bynajmniej nie wszyscy w Kazachstanie uważają, że nowy kpk rozwiąże problem przestępczości w kraju. Obrońcy praw człowieka oraz prawnicy obawiają się, że zmiana przepisów jeszcze bardziej pogorszy sytuację praw człowieka w Kazachstanie. Jak uważa Anuar Tugel, prezes Związku Adwokatów w Kazachstanie, nowy Kodeks postępowania karnego rozwiąże ręce organom ścigania, bowiem w ramach śledztwa będzie możliwe przeprowadzanie przeszukań bez osób przybranych, zatrzymywanie i przesłuchiwanie bez obrońcy. „Adwokat będzie mógł włączyć się do postępowania od momentu uzyskania przez osobę zatrzymaną statusu osoby podejrzanej, ale wcześniej, zanim zostanie za taką uznana, organy scigania będą mogły dokonywać u niej przeszukań, zatrzymywać rzeczy, przesłuchiwać świadków, przeprowadzać ekspertyzy. Jednym słowem, zaledwie na podstawie jednego oświadczenia (zawiadomienia) dotyczącego danej osoby, będzie można rozpocząć pełnoprawne dochodzenie i ten człowiek nie będzie mógł skorzystać z pomocy adwokata, dopóki nie zostanie uznany za podejrzanego. Jestem przekonany, że opracowany projekt kpk ogranicza prawa człowieka do obrony”, – napisał na swojej stronie na Facebook’u Anuar Tugel. Zdaniem adwokata, kazachskie społeczeństwo powinno wystąpić przeciwko nowemu kpk w brzmieniu proponowanym obecnie przez Prokuraturę Generalną.
Podobnego zdania jest również Sergey Zlotnikov, dyrektor wykonawczy społecznej fundacji „Transparency Kazakhstan”. „Uważam, że organy państwowe wnoszą podobne zmiany dla swojej własnej wygody. W koncepcji rozwoju prawnego napisano o zapewnieniu rozwoju adwokatury. To znaczy, że wszystkie zmiany przepisów powinny posiadać charakter systemowy. Niestety, w Kazachstanie tego zjawiska nie obserwujemy”, – powiedział Sergey Zlotnikov. Obrońca praw człowieka uważa, że wszystkie propozycje dotyczące wprowadzenia zmian w Kodeksie postępowania karnego Republiki Kazachstanu powinny być przekazywane do konsultacji organizacjom zajmującym się obroną praw człowieka, Komisji ds. praw człowieka oraz niezależnym ekspertom.
Nowy Kodeks postępowania karnego jest skierowany nie tylko przeciwko interesom obywateli, ale także podmiotów prowadzących działalność finansową i gospodarczą. Członkowie Republikańskiej Izby Adwokackiej uważają, że nowe zmiany w nieuzasadniony sposób poszerzą prawa organów ścigania. Wystarczy, bowiem tylko jedno zawiadomienie o rzekomo mającym miejsce przestępstwie, żeby organy śledcze uzyskały prawo do przeprowadzania przeszukań, zatrzymań, prowadzenia podsłuchu rozmów telefonicznych, dokonywania zajęcia mienia.
Kazachski obrońca praw człowieka Yevgeniy Zhovtis przedstawił Fundacji swój komentarz na temat przyjęcia nowego Kodeksu postępowania karnego. Jego zdaniem, nowa ustawa będzie niebezpieczna w pierwszej kolejności dla osób fizycznych. Dla organizacji pozarządowych nie będzie przedstawiała bezpośredniego zagrożenia, ponieważ w Kazachstanie nie przewiduje się odpowiedzialności karnej dla osób prawnych. Obrońca praw człowieka nie popiera także optymizmu tych osób, które uważają, że nowa ustawa karna rozwiąże problem przestępczości w kraju: „Problem tkwi nie tyle w samych przepisach postępowania karnego, ale w ich interpretacji i stosowaniu. Nawet obowiązujący kpk zawiera wiele dobrych rozwiązań, ale brak niezależnego, niezawisłego i postępującego zgodnie z prawem wymiaru sprawiedliwości, pozbawia sensu wszystkie te przepisy”.
W ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost poziomu przestępczości w Kazachstanie. Zgodnie ze statystyką, w ciągu 8 miesięcy 2012 roku (od stycznia do września), ilość zarejestrowanych przestępstw w porównaniu z analogicznym okresem 2011 roku, wzrosła o 57,1%. W tym samym czasie, w Kazachstanie odnotowuje się pogorszenie sytuacji w sferze swobód obywatelskich i politycznych. Zgodnie z raportem „Freedom House” organizacji broniącej praw człowieka, sporządzonego za 2012 rok, ranking Kazachstanu w kategorii praw politycznych wyniósł 6 na 7 punktów, zaś swobód obywatelskich – 5 punktów. Aby kraj można było uznać za wolny, wskaźnik ten powinien być jak najniższy.
Fundacja „Otwarty Dialog” uprzedza władze Kazachstanu, że przyjęcie nowego Kodeksu postępowania karnego w brzmieniu proponowanym przez Prokuraturę Generalną jeszcze bardziej pogorszy sytuację wokół swobód obywatelskich w kraju. Problem wysokiego poziomu przestępczości nie powinien być rozwiązywany kosztem ograniczania praw człowieka.
