W dniach 12–14 czerwca 2019 r. delegacja Fundacji Otwarty Dialog odwiedziła Waszyngton. W jej skład weszli: Martin Mycielski, dyrektor ds. publicznych, i Paola Gaffurini, rzecznik Fundacji. Na potrzeby trzydniowej misji w stolicy USA delegacja dołączyła do Jareda Gensera (i jego zespołu) – amerykańskiego prawnika zajmującego się prawami człowieka, który obecnie reprezentuje więźnia politycznego Iskandera Yerimbetova oraz jego córkę Zhamilyę Yerimbetovą.
W czasie swojej misji członkowie delegacji spotkali się z amerykańskimi instytucjami rządowymi (np. z Departamentem Stanu, amerykańską Komisją Helsińską i Białym Domem), ośrodkami analitycznymi, doradcami oraz przedstawicielami Kongresu, aby omówić sytuację praw człowieka w Kazachstanie po przedterminowych wyborach prezydenckich, które odbyły się 9 czerwca. Zakres naszej misji miał na celu podniesienie świadomości tego, jak pogarsza się sytuacja praw człowieka w kraju, oraz wezwanie do szybkiej reakcji w tej sprawie. Fundacja informowała swoich rozmówców o pozornej zmianie reżimu, planowanej przez Nazarbayeva znacznie wcześniej (aż trzy lata temu), której celem było utrzymanie obecnego stanu rzeczy oraz stworzenie przed wspólnotą międzynarodową pozorów konkurencyjnego i demokratycznego przekazania władzy. Jak wyjaśniała Paola Gaffurini, wynik wyborów był z góry ustalony, a wygrał je Kasym-Zhomart Tokayev – protegowany Nazarbayeva. Panuje ogólna zgoda co do tego, że Kazachstan pozostaje krajem niezwykle wrażliwym na naciski międzynarodowe, który ratyfikował większość głównych traktatów dotyczących praw człowieka oraz zawarł z UE umowę o wzmocnionym partnerstwie i współpracy. Fundacja Otwarty Dialog zwróciła jednak uwagę na fakt, że jeśli chodzi o poszanowanie praw człowieka, rząd Kazachstanu bierze przykład z Rosji i Chin, lekceważąc większość opinii organów ONZ, rezolucji Parlamentu Europejskiego oraz zaleceń OBWE i międzynarodowych organizacji praw człowieka.
Szczególną uwagę zwrócono na nieprawidłowości odnotowane przez Zgromadzenie Parlamentarne OBWE w obszarach przeprowadzania wyborów, masowych bezpodstawnych aresztowań, pobić pokojowych demonstrantów – zarówno przed wyborami, jak i w trakcie nich (oficjalnie problem ten dotyczy około 4000 osób, przy czym rzeczywista liczba zatrzymanych może być znacznie wyższa), wielokrotnego blokowania Internetu oraz powoływania do armii młodych działaczy i studentów w odwecie za ich zaangażowanie w pokojowe demonstracje i misje na rzecz monitorowania praw człowieka. Fundacja zwróciła również uwagę na poszczególne przypadki inwigilacji, nękania i prześladowania działaczy i użytkowników mediów społecznościowych oraz skazywania ich na wieloletnie kary pozbawienia wolności – pod zarzutem ekstremizmu, z uwagi na rzekome wspieranie przez nich pokojowego ruchu opozycyjnego „Demokratyczny Wybór Kazachstanu”, który władze uznały za nielegalny w marcu 2018 r.
Jared Genser wyjaśnił okoliczności, które doprowadziły do bezprawnego uwięzienia jego klienta, Iskandera Yerimbetova, oraz reakcje społeczności międzynarodowej, która domagała się jego natychmiastowego uwolnienia (m.in. w opinii nr 67/2018 rady WGAB ONZ oraz rezolucji Parlamentu Europejskiego nr 2019/2610[RSP]). Iskander został skazany na siedem lat więzienia na podstawie fałszywych zarzutów w odwecie za działalność swojej siostry, Botagoz Jardemalie, która od dawna sprzeciwia się reżimowi Nazarbayeva i zajmuje się obroną praw człowieka, a obecnie przebywa na terenie Belgii jako uchodźca polityczny. Zhamilya Yerimbetova, córka Iskandera, zwróciła uwagę na fakt stosowania tortur wobec jej ojca w areszcie śledczym z zamiarem uzyskania zeznań obciążających Botagoz Jardemalie, a także na przypadek brutalnych tortur, który miał miejsce w zakładzie karnym w miejscowości Zarechny (Kolonia Karna LA 155/14) w dniach 23–25 kwietnia 2019 roku. Zhamilya Yerimbetova podkreśliła również to, że rząd USA powinien wspierać społeczeństwo obywatelskie w Kazachstanie – zwłaszcza młodych ludzi, którzy przez całe życie pozostawali pod rządami Nazarbayeva i błędnie postrzegali ostatnie wybory jako szansę na wysunięcie swoich żądań politycznych i społecznych. Opowiedziała m.in. historię, której bohaterkami są trzy odważne matki – Oksana Shevchuk, Zhazira Demeuova i Gulzipa Dzhaukerova – które wyszły na ulice, aby domagać się znacznego wsparcia ze strony państwa. Obecnie wszystkie przebywają w areszcie śledczym pod zarzutem ekstremizmu.
Jak wyjaśniają delegaci, poszczególne przypadki są jedynie przykładem szerokiego spektrum nadużyć, na skutek których w Kazachstanie przebywa obecnie co najmniej 15 więźniów politycznych (według ustaleń i raportów ODF), a pracownicy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego oraz kierownicy zakładów karnych systematycznie stosują tortury na zlecenie urzędników wysokiego szczebla. ODF podkreśliła fakt, że osoby, które naruszają prawa człowieka na każdym szczeblu władzy, nadal pozostają bezkarne – mimo iż kraje demokratyczne, takie jak Stany Zjednoczone, dysponują narzędziami, które pozwoliłby powstrzymać rosnące poczucie bezkarności, które prowadzi do demoralizacji i gniewu społeczeństwa.
Jeśli natomiast chodzi o pogarszający się stan praworządności w Polsce, nasza delegacja spotkała się z przedstawicielami Kongresu zainteresowanymi tą kwestią, a także z przedstawicielami Departamentu Stanu USA oraz najważniejszych ośrodków analitycznych i organizacji pozarządowych, które mają swoje siedziby w Waszyngtonie. Nasi rozmówcy byli świadomi kryzysu praworządności w Polsce i z aprobatą przyjęli komplet najnowszych raportów i analiz autorstwa międzynarodowych i polskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego (Human Rights Watch, Amnesty International, Fundacji im. Stefana Batorego, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Instytutu Bronisława Komorowskiego i innych, w tym ODF), poświęconych zagadnieniu łamania praw obywatelskich. Ich uwagę często zwracało kilka pojedynczych przypadków, które omówiliśmy – takich jak prześladowania sędziów i działaczy, w tym Elżbiety Podleśnej i Lyudmyly Kozlovskiej, prezes Fundacji Otwarty Dialog.
Martin uczestniczył również w dwóch bardzo udanych spotkaniach z Polakami mieszkającymi w USA, w tym z liderami diaspor liberalnych w Waszyngtonie i Chicago, wymieniając się z nimi doświadczeniami związanymi z walką o rządy prawa w Polsce z perspektywy Brukseli i USA.
Czytaj także:
- Wybory w Kazachstanie: Falsyfikacje i masowe areszty uczestników pokojowych protestów (Raport dostępny w wersji EN i RU)
- PACE WD „Współpraca z Kazachstanem musi zostać ponownie rozpatrzona w odpowiedzi na jej sfałszowane wybory prezydenckie i masowe aresztowania”
- Artykuł na stronie Netblocks o blokadach internetu w Kazachstanie
- Przywódcy OBWE ds. praw człowieka głęboko zaniepokojeni słabnącym przestrzeganiem podstawowych wolności
- Biuro Praw Człowieka ONZ wzywa Kazachstan do poszanowania wolności pokojowego zgromadzania się, wyrażania opinii i prawa do udziału w życiu politycznym
- Kampania partii Prawo i Sprawiedliwość przeciwko Fundacji Otwarty Dialog