A. W dniu 19.03.2019 r. Nursultan Nazarbayev złożył rezygnację z funkcji prezydenta Kazachstanu. Zgodnie z prawem, zastąpił go Przewodniczący wyższej izby parlamentu – Senatu – Kasym-Jomart Tokayev. W dniu 09.04.2019 r. Tokayev ogłosił, że w dniu 09.06.2019 r. odbędą się przyśpieszone wybory prezydenckie. Kampania wyborcza oficjalnie rozpoczęła się w dniu 11.05.2019 r. i zakończy się 07.06.2019 r.
Pobierz wersję PDF
B. Opuściwszy urząd prezydenta, Nazarbayev liczy na utrzymanie władzy poprzez swój konstytucyjnie ugruntowany status „Pierwszego Prezydenta – Przywódcy Narodu” [Ustawa konstytucyjna o Pierwszym Prezydencie Republiki Kazachstanu, przyjęta w dniu 20 czerwca 2000 r., Nr 83-II]. W 2018 roku Nazarbayev został dożywotnim Przewodniczącym Rady Bezpieczeństwa [Artykuł 1(2) Ustawy konstytucyjnej w sprawie Rady Bezpieczeństwa Republiki Kazachstanu]. Decyzje Rady Bezpieczeństwa i Przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa są wiążące dla organów państwowych, organizacji i wyższych urzędników państwowych w Kazachstanie [Artykuł 6(6) Ustawy konstytucyjnej w sprawie Rady Bezpieczeństwa Republiki Kazachstanu]. Nazarbayev nadal jest przewodniczącym partii politycznej Nur Otan. Poprzed Nur Otan, Nazarbayev kontroluje rady lokalne – Maslikhaty oraz Majilis (niższą izbę parlamentu). W Senacie, który składa się z 47 senatorów, Nazarbayev, jeszcze będąc prezydentem, mianował 15 senatorów. Maslikhatywybierają pozostałych 32 senatorów. W marcu 2019 r. córka Nazarbayeva, Dariga Nazarbayeva, została wybrana na przewodniczącą Senatu. Nazarbayev jest także dożywotnim członkiem Rady Konstytucyjnej. Nazarbayev również zachował kontrolę nad ogromnym państwowym funduszem holdingowym „Samruk-Kazyna” i Narodowym Funduszem Kazachstanu.
C. Nad wyborami sprawuje władzę Centralna Komisja Wyborcza (CKW). CKW składa się z 7 członków [Artykuł 11 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. Przewodniczący mianuje 3 członków, a każda z izb parlamentu (kontrolowanych przez Nazarbayeva) mianuje po 2 członków. W 2016 r. Nazarbayev mianował przewodniczącym CKW Berika Imasheva. Córka Imasheva, Aida Imasheva, jest żoną Nurali Nazarbayeva – syna Darigi Nazarbayevej i wnuka Nursultana Nazarbayeva.
D. Od ostatecznych wyników wyborów do Rady Konstytucyjnej może odwoływać się jedynie Prezydent, przewodniczący obu izb parlamentarnych lub co najmniej jedna piąta posłów do parlamentu i premier.
E. Skład terytorialnych i okręgowych komisji wyborczych jest wyznaczany przez odpowiednie Maslikhaty na podstawie propozycji partii politycznych.W Kazachstanie zarejestrowanych jest zaledwie 7 partii politycznych. Żadna z tych partii nie jest partią opozycyjną. Partie i ruchy opozycyjne są zakazane w kraju lub zostały zepchnięte na margines za pomocą ustaw przeciwko tzw. „ekstremizmowi” i za pomocą sfabrykowanych zarzutów karnych przeciwko ich przywódcom.
F. Ustawa nakłada na kandydatów na stanowisko prezydenta szereg dyskryminacyjnych żądań, które niezwykle trudno spełnić niezależnym kandydatom:
- Kandydat musi posiadać co najmniej pięcioletnie doświadczenie zawodowe w administracji państwowej lub na stanowiskach państwowych pełnionych przez osoby wybrane w wyborach [Artykuł 54 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. Ten wymóg, wprowadzony w 2017, znacznie ograniczył możliwość udziału większości obywateli kraju w wyborach.
- Kandydat musi potwierdzić, że przez ostatnie 15 lat zamieszkiwał w Kazachstanie, co ustala Centralna Komisja Wyborcza [Artykuł 54 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. Częstotliwość politycznie umotywowanych postępowań karnych i administracyjnych, które przyczyniły się do odpływu osób uznanych za uchodźców politycznych z Kazachstanu, ogranicza zatem również pulę potencjalnych kandydatów z ramienia opozycji.
- Kandydat musi biegle władać językiem kazachskim, co ustala Centralna Komisja Wyborcza [Artykuł 54 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. Wymóg ten jest dyskryminujący dla znaczącej rosyjskojęzycznej ludności Kazachstanu i dla każdego, kto nie posługuje się biegle językiem kazachskim. Jest on również niezgodny z konstytucją, jako że art. 7 ust. 2 Konstytucji stanowi, iż język rosyjski jest językiem urzędowym używanym na takich samych zasadach jak język kazachski w organizacjach państwowych i organach samorządu terytorialnego. Egzamin językowy dla kandydatów nie jest jawny i nie ma jasnych kryteriów oceny, co potęguje dyskryminacyjny charakter tego wymogu.
- Prawo do zgłaszania kandydatów na Prezydenta mają tylko zarejestrowane republikańskie stowarzyszenia obywatelskie (w tym partie polityczne) [Artykuł 55 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. Republikańskie stowarzyszenia obywatelskie posiadają oddziały i przedstawicielstwa na terenie ponad połowy obwodów kazachstańskich [Artykuł 7 Ustawy o stowarzyszeniach obywatelskich]. W dniu 29.06.2018 r. zmieniono Ustawę o wyborach w celu wyeliminowania prawa obywateli do samonominacji. Sposoby nominacji kandydatów zostały tym samym ograniczone do minimum. W obecnym klimacie politycznym żadne republikańskie stowarzyszenie obywatelskie nie może nominować prawdziwego kandydata opozycji.
- Ustawa o wyborach stanowi, że wyższy organ republikańskiego stowarzyszenia obywatelskiego może odwołać decyzję o nominacji kandydata na Prezydenta w dowolnym momencie, nawet po oficjalnym zarejestrowaniu kandydata [Artykuł 60 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. W sytuacji, gdy podstawy takiej decyzji nie zostały ugruntowane przez prawo, otwiera to możliwość manipulowania listą nominowanych kandydatów.
- Kandydat na prezydenta musi zebrać podpisy reprezentujące nie mniej niż 1% całkowitej liczby wyborców (w tych wyborach jest to 118 140 podpisów), w równej mierze reprezentujące nie mniej niż dwie trzecie obwodów, miast o znaczeniu republikańskim i stolicy [Artykuł 56 Ustawy konstytucyjnej o wyborach]. Osoby podpisujące się na rzecz kandydata muszą podać pełne dane osobowe (nazwisko, imię, imię ojca, dane paszportowe oraz adres meldunku stałego lub tymczasowego). Ustawa nie reguluje wyraźnie procedury weryfikacji autentyczności podpisów. Stwarza to warunki zarówno do eliminowania niepożądanych kandydatów, jak i do składania podpisów na rzecz kandydatów, popieranych przez obecne władze. Wymóg ten jest niezwykle trudny do spełnienia dla każdego kandydata niezależnego lub opozycyjnego, szczególnie w przyśpieszonych wyborach, w sytuacji gdy data wyborów została ogłoszona w dniu 09.04.2019 r., a rejestracja kandydatów została zamknięta w dniu 11.05.2019 r. Warto zaznaczyć, że wszystkich siedmiu kandydatów (z których 5 jest praktycznie nieznanych opinii publicznej) zebrali wymagane podpisy w rekordowym czasie (w ciągu 2-5 dni).
G. Prawo do przeprowadzania badań opinii publicznej mają wyłącznie osoby prawne z co najmniej pięcioletnim doświadczeniem w przeprowadzaniu badań opinii publicznej i tylko po uprzednim pisemnym powiadomieniu CKW o tym fakcie [Artykuł 28(9) Ustawy o wyborach]. Władze Kazachstanu próbują w ten sposób powstrzymać rozpowszechnianie informacji o rzeczywistym rankingu popularności kandydatów na prezydenta. Niezależne badania socjologiczne przed wyborami oraz sondażewśród opuszczających punkty wyborcze (tzw. exit polls) są de facto zabronione. Wyłącznie podmioty zweryfikowane przez władze mogą przeprowadzać badania i sondaże.
Zdjęcie: 44030.kz
