W lutym 2018 roku, w siedzibie Parlamentu Europejskiego w Brukseli (wtorek, 20 lutego 2018 r.) oraz na Zimowej Sesji Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE w Wiedniu odbyły się dwa wydarzenia dotyczące prześladowania prawników (piątek, 23 lutego 2018 r.).
Prześladowanie prawników dotyczy kilku krajów na całym świecie, a ostatnio zostało rozpatrzone przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, które w styczniu 2018 roku głosowało za sporządzeniem projektu Europejskiej Konwencji o Zawodzie Adwokata, co miałoby zapewnić lepszą ochronę prawnikom, którzy są stale w zagrożeniu w związku z ich zaangażowaniem w obronę swoich klientów.
Aby przedyskutować tę kwestię, 20 lutego 2018 roku delegacja złożona z prawników i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego – Leyla Yunus, Ana Ursachi, Bakhytzhan Toregozhina, Botagoz Jardemalie, Patrick Henry, Romina Bossa Abiven, Thomas Garner, Marina Dubrovina i William Browder – wzięła udział w roli prelegentów w wydarzeniu “Prześladowanie prawników: wybrane sprawy z Mołdawii, Azerbejdżanu, Ukrainy, Rosji i Kazachstanu“, którego gospodarzami byli posłowie Parlamentu Europejskiego Julie Ward (Wielka Brytania, S&D) i Jaromír Štětina (Czechy, EPP).
Leyla Yunus, wybitna działaczka na rzecz praw człowieka i założycielka Instytutu Pokoju i Demokracji, była prześladowana w Azerbejdżanie i skazana na karę więzienia wraz z mężem Arifem Yunusem za domniemane przestępstwa gospodarcze w 2014 roku. Obecnie mieszka w Holandii. Przedstawiając kwestię Azerbejdżanu, Yunus mówiła o tym, jak “bardzo prześladowani są prawnicy, którzy mają odwagę bronić więźniów politycznych skazanych za przestępstwa kryminalne“. Przywołała sprawy Khalida Bagirova i Alaifa Hasanova, prawników reprezentujących Yunus i jej męża po ich aresztowaniu, którzy zostali wydaleni z Izby Adwokackiej wraz z innymi prawnikami, takimi jak Namizad Safarov, Elchin Namazov i Yalchin Imanov, z powodu ich zaangażowania w obronę więźniów politycznych.
Kazachska uchodźczyni polityczna i członek Rady Adwokackiej Stanu Nowy Jork, Botagoz Jardemalie, mówiła o sprawie, która bezpośrednio dotyczy jej i jej rodziny. Jardemalie opowiedziała historię o przyznaniu jej azylu politycznego w Belgii po tym, jak “belgijskie władze uznały, że postępowanie przeciwko mnie w Kazachstanie było motywowane politycznie“. Następnie opowiedziała historię swojego brata Iskandera Yerimbetova, obecnie przebywającego w areszcie w Kazachstanie, oświadczając: “mój brat został wzięty jako zakładnik w odwecie za moją legalną pracę na rzecz ofiar politycznych reżimu w Kazachstanie“.
Znana kazachska działaczka na rzecz praw człowieka, Bakhytzhan Toregozhina, zilustrowała, jak “problematyczni” w krajach autorytarnych, takich jak Kazachstan, “są prawnicy zaangażowani w głośne przypadki tortur i znęcania się przez policję, broniący przeciwników politycznych istniejących reżimów, uczestniczący w sprawach o korupcję i nie współpracujący z organami ścigania. Tacy adwokaci są stale w niebezpieczeństwie“. Stanowczo skrytykowała propozycje dotyczące ustawy “O praktyce i pomocy prawnej”, która “nie chroni niezależności prawników w prowadzeniu działalności zawodowej przed ingerencjami politycznymi lub ograniczeniami“. Toregozhina wspomniała także o przypadkach Yerimbetova, który podobno “był naciskany na rezygnację z usług jego obrońcy, Zhanary Balgabayevej“, oraz aktywisty Almata Zhumagulova i poety Kenzhebeka Abisheva, którzy również byli przymuszani do rezygnacji z usług adwokata Gulnara Zhuaspayeva. Wspomniała także o sprawie Mukhtara Dzhakisheva, jednego z najbardziej naglących indywidualnych przypadków oskarżeń o podłożu politycznym w tym kraju, który od dziewięciu lat przebywa w więzieniu. Jest okrutnie torturowany i może umrzeć w każdej chwili.
William Browder przesłał nagranie wideo z przemówieniem, w którym krótko opowiedział historię prawników Sergeia Magnitsky’ego, który zmarł w więzieniu, Edwarda Khareitdinova i Vladimira Pastukhova, którzy zaangażowali się w sprawę wniesioną przez Rosję przeciwko firmie Browdera po odkryciu korupcji w Gazpromie i innych ważnych rosyjskich przedsiębiorstwach państwowych w 2008 roku. Browder wezwał do zwrócenia większej uwagi na te sprawy, ponieważ “w sposób logiczny ilustrują one metody Rosjan stosowane w celu prześladowania swoich ludzi, na przykład ścigając swoich prawników. W naszym przypadku są to trzej prawnicy, jeden już nie żyje zmarłego a dwóch ryzykuje życiem. Ich kariery zostały zrujnowane a oni sami zostali zmuszeni do życia na emigracji, ponieważ reprezentowali “niewłaściwego klienta”, czyli kogoś, kto jest w sprzeczności z reżimem“, stwierdził Browder.
Jak przypomniała rosyjska prawniczka i działaczka na rzecz praw człowieka w Rosji na obszarze Krasnodaru i Północnego Kaukazu, Marina Dubrovina, “w okresie od 2001 roku do chwili obecnej, w Rosji zginęło 45 prawników.” Dubrovina skomentowała sytuację prawników w jej kraju: “W Rosji prawnicy pracujący w dziedzinie ochrony praw człowieka są zagrożeni i atakowani” – powiedziała. “Nacisk na niepożądanych adwokatów jest możliwy na podstawie poleceń z góry i przy pomocy rady izb adwokackich” – ostrzegła.
Prawniczka i działaczka na rzecz praw człowieka, Ana Ursachi, sama jest przykładem prześladowania prawników w jej kraju – Mołdawii. Mówiła o tym w trakcie obydwu wydarzeń. “Mój kraj znalazł się pod kontrolą oligarchy Vladimira Plahotniuca, wykorzystującego instytucje przymusu państwowego do surowego prześladowania swoich przeciwników za pomocą sfabrykowanych spraw karnych” – powiedziała. “W dniu 20 października 2016 roku, kiedy byłam za granicą biorąc udział w jednej z konferencji międzynarodowych, dowiedziałam się, że przeciwko mnie została wniesiona odwetowa, spreparowana sprawa karna.” Sprawa sprzed dwudziestu lat, w której Ana była jedynie świadkiem, została ponownie otwarta i skierowana przeciwko niej jako oskarżonej w sprawie pomimo faktu, że w Mołdawii niekonstytucyjnym jest dwukrotne postępowanie w stosunku do osoby za to samo przestępstwo. Ursachi podkreśliła, że ta i inne środki – takie jak olbrzymia kampania oszczerstw – były systematycznie przeprowadzane przeciwko niej i ludziom, którzy jej bronili (np. sędziemu Dorinowi Munteanu i prawnikowi Eduardowi Rudenco) – oraz przeciwko innym sędziom, takim jak Domnica Manole i Marina Anton – w odwecie za publiczne ujawnienie przypadków korupcji z udziałem wpływowego oligarchy, polityka i właściciela środków masowego przekazu Vladimira Plahotniuca.
Wśród prelegentów byli również przedstawiciel Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy CCBE Patrick Henry, który przewodniczy Komitetowi Praw Człowieka CCBE, oraz Thomas Gardner – członek Fair Trials’ w Legal Experts Advisory Panel, a także Komisji ds. Praw Człowieka przy Europejskiej Radzie Adwokatów Karnistów. Henry podkreślił wagę inicjatywy potwierdzając, że “reżim polityczny można zmierzyć wagą, jaką przywiązuje on do wymiaru sprawiedliwości i do rad adwokackich. Tam, gdzie prawnicy są aresztowani, grozi się im, są losowo aresztowani, skazywani za obronę swoich klientów czy mordowani, rządzą tyrania, korupcja, brak poczucia bezpieczeństwa i niesprawiedliwość“- powiedział. “Tam, gdzie prawnicy mogą swobodnie podejmować swoją rolę, nawet w obronie poważnego przestępcy lub przeciwników politycznych, przeważa sprawiedliwość i bezpieczeństwo prawne, pozwalając każdemu rozwijać swoją działalność z ufnością i wiarą w przyszłość. W takich miejscach panuje dobrostan“. Następnie przedstawił główne działania podejmowane przez CCBE w zakresie ochrony zawodu prawnika w Europie i na świecie. Gardner przedstawił też przykłady prześladowania jego kolegów, na przykład Fakhraddina Mehdiyeva, adwokata Jahangira Hajiyeva, który był prezesem międzynarodowego banku w Azerbejdżanie. “Pozbawienie Fakhraddina Mehdiyeva, oraz wielu innych prawników stojących w obliczu takiej perspektywy, zdolności do wykonywania zawodu, demonstruje całkowite zniesienie systemu ochrony praw człowieka w tym kraju“, stwierdził Gardner.
Wydarzenie w trakcie Zimowej Sesji Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE zostało zorganizowane przez Josè Ignacio Sanchez Amora – przewodniczącego Komisji ds. Demokracji, Praw Człowieka i Spraw Humanitarnych.
Przy tej okazji, w wydarzeniu uczestniczył rosyjski prawnik Dmitrij Sotnikov, który wyraził obawy o jego wolność słowa i przypomniał sprawę Emila Kurbedinova, wybitnego prawnika zajmującego się prawami człowieka na Ukrainie, który w styczniu 2017 roku został aresztowany z powodu swojej działalności i uznany winnym “rozpowszechniania treści ekstremistycznych” w mediach społecznościowych. “W Rosji możesz być ścigany za wykonywanie swojej działalności zawodowej,” powiedział Sotnikov. “W ubiegłym roku przeprowadzono sześć postępowań dyscyplinarnych w dwóch sprawach o podłożu politycznym, przy których pracowałem” – powiedział. “Z tych powodów w Rosji większość prawników decyduje się nie angażować w żadną politycznie umotywowaną sprawę, która mogłaby nadszarpnąć ich działalność zawodową“.
Jeszcze bardziej tragiczna jest sprawa ukraińskiej prawniczki Iryny Nozdrovskiej, która została zamordowana w styczniu 2018 roku za próbę uniemożliwienia uwolnienia z więzienia zabójcy jej siostry. Została ona przywołana jako przykład trudnej ścieżki, która nawet w krajach takich jak Ukraina, musi być ostrożnie budowana w celu wzmocnienia wiarygodnego systemu wymiaru sprawiedliwości i ochrony prawników.
Ogromny niepokój wyrażają również prawnicy z Turcji, którzy zmuszeni są do opuszczenia swojego kraju, lub których życie i zawód są w poważnym niebezpieczeństwie, co przedstawił na nagraniu wideo Osman Erturk – turecki prawnik, który ubiega się o azyl w Wielkiej Brytanii – członek Inicjatywy na Rzecz Aresztowanych Prawników – grupy prawników na uchodźctwie, którzy zjednoczyli się, by bronić praw swoich kolegów uwięzionych w Turcji. Do dziś, jak donosi Inicjatywa, aż 99 prawników zostało już skazanych, 578 aresztowanych i 1525 oskarżonych w większości z powodu ich działalności w obronie obywateli, którzy sprzeciwiają się obecnemu reżimowi Erdoğana i są ścigani w następstwie zamachu stanu w 2016 roku.
W sprawie Azerbejdżanu, dziennikarz i działacz Emin Huseynov (Institute for Reporters’ Freedom and Safety – IRFS) dodał kilka uwag na temat aktualnie zbliżających się wyborów prezydenckich w tym kraju, które przesunięto o sześć miesięcy przed planowanym terminem. Wezwał Członków Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE do tego, aby usilnie interweniowali i potępili przeprowadzenie takich wyborów, co, jak argumentował, stanowiłoby kolejny krok wstecz w demokratycznej sytuacji państwa Azji Centralnej.
Podczas obu debat prelegenci zwrócili się do Unii Europejskiej o przyjęcie europejskiej wersji Globalnej Ustawy Magnitsky’ego – aktu prawnego, który nakłada sankcje na osoby łamiące prawa człowieka – po raz pierwszy wprowadzony przez Stany Zjednoczone w 2012 roku jako “Ustawa Magnitsky’ego”, a następnie przyjęty przez inne kraje, takie jak Estonia (2016), Wielka Brytania, Kanada, Litwa (2017) i Łotwa (2018).
Oba wydarzenia moderowała Lyudmyla Kozlovska, prezes Fundacji Otwarty Dialog. Podczas wydarzenia, które odbyło się 23 lutego na posiedzeniu Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE w Wiedniu, debata została nagle przerwana przez interwencję trzech członków delegacji Azerbejdżanu do Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE – Tahir Mirkishili, Elshad Hasanov i Kamran Nabizad – którzy krzyczeli na panią moderator i mówców, obrażając zwłaszcza Leylę Yunus i Emina Husejnova i nazywając ich “zdrajcami swojej ojczyzny”. Po nieuprzejmym proteście nie dopuszczającym żadnej formy dyskusji ani dialogu, Azerbejdżanie opuścili salę.
14 lutego 2018 roku, w przeddzień wydarzenia “Prześladowanie prawników: wybrane sprawy z Mołdawii, Ukrainy, Rosji i Kazachstanu”, ambasada Kazachstanu w Belgii przesłała materiały propagandowe posłom do Parlamentu Europejskiego Julie Ward i Jaromírowi Štětinie. Materiały zawierały zniesławiające informacje dotyczące Fundacji Otwarty Dialog oraz osób, w których obronie występuje nasza organizacja. Pod tym linkiem znajdują się informacje odpierające rewelacje przedstawione przez kazachskie władze w Belgii.
