W okresie od wtorku 11 września do środy 12 września 2018 r. ODF przeprowadziła w Warszawie misję rzecznictwa na spotkaniu OBWE poświęconym realizacji wymiaru ludzkiego. Jest to forum, którego celem było stworzenie platformy dialogu między organizacjami pozarządowymi a przedstawicielami państw członkowskich OBWE, w celu oceny statusu wymiaru ludzkiego – jednego z trzech podstawowych wymiarów OBWE.
Podczas dwudniowego uczestnictwa ODF wzięła udział w Sesji Roboczej 2 Wolność mediów, Sesji Roboczej 4 Praworządność I – w tym niezależność sądownictwa – oraz w Sesji Roboczej 5 Praworządność II – zapobieganie arbitralnym aresztowaniom, zatrzymaniom lub wygnaniom, zapobieganie torturom; ochrona praw człowieka w walce z terroryzmem. Na sesjach plenarnych ODF przedstawiła przypadki łamania praw człowieka w obszarze postsowieckim, koncentrując się w szczególności na przypadkach tortur, ściganiu karnym na tle politycznym i arbitralnych zatrzymaniach w Kazachstanie, ściganiu karnym adwokatów, a także na zagrożeniach dla rządów prawa w Mołdawii i w całym regionie byłego Związku Radzieckiego.
Ponadto we wtorek 11 września 2018 r. ODF zorganizowała imprezę towarzyszącą pod hasłem „Obrona obrońców: Prawnicy i adwokaci atakowani za udział w sprawach o podłożu politycznym na obszarze postsowieckim i w Turcji”.
Goście wnieśli wkład w dyskusję, przedstawiając wyniki misji rozpoznawczych, opowiadając własne historie i świadectwa oraz przedstawiając zalecenia.
Antonio Stango, prezes Włoskiej Federacji Praw Człowieka (FIDU), podkreślił główne wyniki trzech misji, w których brał udział w ciągu ostatnich miesięcy w Kazachstanie. Wszystkie misje zostały przeprowadzone wspólnie z przedstawicielami różnych europejskich parlamentów. Stango poinformował o obserwacji procesów, w których stwierdzono nieprawidłowości i oznaki ścigania karnego na tle politycznym w przypadku Iskandera Yerimbetova.
Stango wspomniał w szczególności, że „Yerimbetov został pierwotnie oskarżony o przestępstwo gospodarcze, w przypadku którego areszt przedprocesowy nie powinien trwać dłużej niż pół roku. Pół roku minęło, proces nie rozpoczął się, a on pozostał w więzieniu. Jako powód podano, że w międzyczasie został on oskarżony o inne przestępstwo – oszustwo, za które jednak nie przewidziano aresztu przedprocesowego. Kiedy podczas rozprawy adwokaci złożyli wniosek do sędziego o uwolnienie Yerimbetova, ponieważ prawo nie przewidywało żadnej możliwości przetrzymywania go w więzieniu przed wydaniem wyroku, sędzia po prostu zdecydował o dalszym aresztowaniu, uznając sprawę za dość poważną, chociaż prawo tego nie przewiduje”. Stango podkreślił również brak swobodnego dostępu do przesłuchań, które powinny być jawne, oraz naruszenie zasady domniemania niewinności, które polega na fałszowaniu zarzutów i dowodów rozpowszechnianych w kampaniach zniesławiających i dezinformacyjnych, a także wywieranie nadmiernej presji na wymiar sprawiedliwości przez aparat państwowy.
Stango odwiedził również niedawno Mołdawię we wspólnej misji z ODF, która stwierdziła kilka przypadków naruszenia prawa do obrony, a w szczególności prawa oskarżonego do wyboru własnego adwokata. Stango zwrócił uwagę, że w wielu przypadkach „policjanci, śledczy lub prokurator często proszą więźniów o odmowę wyboru adwokata i wybranie adwokata zaproponowanego przez władze”. Ponadto w Mołdawii „są sędziowie, którzy są prześladowani z powodów politycznych, ponieważ chcą wykonywać swój zawód w sposób niezależny. „Są też sędziowie, którzy są dyskryminowani i prześladowani przez innych sędziów ze względu na stanowisko i odmowę skazania niektórych osób, które znajdują się w opozycji politycznej do rządu, lub, mówiąc dokładniej: systemu władzy”, dodał. „Cały system sądownictwa w Mołdawii nie jest w ogóle niezależny” – stwierdził.
Ana Ursachi, prześladowana prawniczka z Mołdawii, a obecnie ubiegająca się o azyl w Polsce, opowiedziała swoją osobistą historię. W swoim kraju została poddana ogromnej kampanii oszczerczej, rozpowszechnianej przez media pod kontrolą oligarchy Vlada Plahotniuca. „Kampania ta miała na celu zdyskredytowanie nie tylko mnie jako prawnika, ale całej działalności adwokatów. W rezultacie wielu adwokatów zrezygnowało z obrony osób ściganych z powodów politycznych”. Wspomniała o przypadkach prześladowania sędziego Domnici Manole i o niedawnej oburzającej deportacji sześciu tureckich prawników z Mołdawii, stwierdzając, że są to oznaki zagrożenia dla rządów prawa w kraju.
Prześladowanie prawników pracujących dla więźniów politycznych jest również poważnym problemem na Ukrainie, jak wyjaśnia Igor Kotelianets, który przewodniczy ukraińskiej organizacji publicznej „Stowarzyszenie rodzin więźniów politycznych Kremla” i jest bratem ukraińskiego więźnia politycznego Yevgeniya Panova, nielegalnie przetrzymywanego przez Rosję na okupowanym Krymie. Przemawiając w imieniu rodzin zakładników Kremla podkreślił, że „adwokaci, którzy starają się chronić ukraińskich więźniów politycznych przed rosyjską arbitralnością, są naszym jedynym kanałem komunikacji z więźniami Kremla. Dzięki prawnikom, którzy pracują dla więźniów politycznych na okupowanym Krymie i w Rosji, wiemy, że nasi krewni żyją, wiemy gdzie są“. Zaznaczył jednak, że „adwokaci również znajdują się pod presją władz rosyjskich. Władze rosyjskie zastosowały areszt administracyjny za umieszczenie posta w sieci społecznościowej, aby wywrzeć presję na krymskiego adwokata Emila Kurbedinova, który został skazany na 10 dni aresztu administracyjnego za umieszczenie komentarza w sieci społecznościowej i przeprowadzono przeszukanie zarówno w jego domu, jak i w biurze”.
Kotelianets wezwał kraje członkowskie OBWE do stałego wspierania działań mających na celu uwolnienie więźniów politycznych oraz do nalegania na nałożenie sankcji osobistych na urzędników rosyjskich zamieszanych w fałszowanie spraw przeciwko ukraińskim więźniom politycznym.
Andrii Chernousov, czołowy ekspert Charkowskiego Instytutu Badań Społecznych, podzielił się wynikami swojej ostatniej misji badawczej w Kazachstanie. Ostrzegł o problemie niezależności prawników i sądownictwa, wskazując na „poważne zagrożenie dla niezależności i gwarancji rzecznictwa”, jakie stwarza „Ustawa Republiki Kazachstanu o adwokaturze i pomocy prawnej”, która została przyjęta 5 lipca 2013 r. i weszła w życie 15 lipca 2018 r.“; ustawa została przyjęta w trakcie jego pobytu w Kazachstanie. Chernousov wymienił kilka konkretnych niepokojących przykładów z tekstu ustawy, takich jak: „na wniosek organów antykorupcyjnych adwokat jest zobowiązany do ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę adwokacką (art. 37 ust. 4); skład i uprawnienia Komisji Kwalifikacyjnych i Atestacyjnych prawników są zatwierdzane przez Ministerstwo Sprawiedliwości, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z zasadą niezależności procesowej prawników (art. 39); akta prawników, sprzęt, telefony, itp. mogą zostać zajęte z powodów, które nie są opisane w ustawie (art. 35 ust. 5)”.
Bakhytzhan Toregozhina, szefowa fundacji społecznej „Ar Rukh Hak”, powtórzyła, jak trudno jest znaleźć prawników, którzy są gotowi podjąć się obrony ofiar prześladowań politycznych i tortur, ze względu na liczne naciski, którym są poddawani. Wspomniała o sprawach Yerimbetova, Ablovasa Dzhumayeva, Almata Zhumagulova i Kenzhebeka Abisheva jako przykłady trudności, jakie napotykają więźniowie polityczni w swobodnym dostępie do wymiaru sprawiedliwości i wyborze własnego adwokata. Ponadto wyraziła ubolewanie, że „najważniejsza i najbardziej zasadnicza część uwag i zaleceń organizacji międzynarodowych i ekspertów nie znalazła odzwierciedlenia w tekście „Ustawy o adwokaturze i pomocy prawnej”, w związku z czym reforma jest niezgodna ze standardami międzynarodowymi i podstawowymi zasadami organizacji działalności adwokackiej, a także nie jest zgodna z międzynarodowymi zobowiązaniami Kazachstanu, w szczególności z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Podstawowymi Zasadami ONZ w sprawie Roli Prawników”. Podsumowując, wezwała do „dalszego promowania i wdrażania wszystkich zaleceń organów międzynarodowych w odniesieniu do niezawisłości wymiaru sprawiedliwości i izb adwokackich”.
Wreszcie, wygnany turecki prawnik Mehmet Kasap wysłał do ODF wideo, aby wyrazić swoje obawy w imieniu Arrested Lawyers Initiative [Inicjatywa Aresztowanych Prawników], która ma na celu ochronę i sprawiedliwość dla tych prawników, którzy stali się ofiarami surowego ścigania karnego na tle politycznym, które rozpoczęło się po nieudanej próbie zamachu stanu w Turcji. „Po ogłoszeniu stanu wyjątkowego tego samego dnia rozpoczęła się masowa kampania aresztowań tureckich prawników. Od tego czasu aresztowano 581 prawników, 1500 prawników zostało zatrzymanych lub nadal są poszukiwani listem gończym, a 169 prawników otrzymało wyroki od 2 do 14 lat pozbawienia wolności. To nie są tylko liczby, ale życia ludzkie” – podkreślił. „Prawnicy są w większości przypadków wybierani za cel ataku na podstawie profili ich klientów”. Prawo do sprawiedliwego procesu i dostępu do adwokata zostało poważnie naruszone: Kasap przypomniał, że w wielu przypadkach „adwokaci, którzy udali się do siedziby głównej policji w celu udzielenia pomocy prawnej zatrzymanym adwokatom, zostali również aresztowani”.
Prześladowania prawników, wraz ze zmniejszającą się niezawisłością systemu sądownictwa, stanowią niestety pogarszającą się tendencję w wielu krajach rządzonych przez systemy władzy, które utrzymują stanowisko autokratyczne, w obszarze postsowieckim, lecz nie tylko, jak pokazuje alarmujący przypadek w Turcji. ODF wzywa wszystkie państwa członkowskie OBWE do zapewnienia i wdrożenia niezależności sądownictwa, stanowiącego kamień węgielny systemu demokratycznego. Należy dokładnie zbadać przypadki naruszenia podstawowych zasad praworządności, a osoby odpowiedzialne za takie naruszenia powinny zostać umieszczone na liście sankcji osobistych w oparciu o model Globalnej Ustawy Magnitskiego.
Pełną treść wypowiedzi można pobrać na stronie internetowej OSCE HDIM 2018 pod następującymi linkami:
- Wypowiedź Fundacji Otwarty Dialog, Sesja Robocza 2
- Wypowiedź Fundacji Otwarty Dialog, Sesja Robocza 4
- Wypowiedź Fundacji Otwarty Dialog, Sesja Robocza 5
Nagranie na żywo wydarzenia towarzyszącego jest dostępne na stronie Fundacji na Facebooku.
