W dniu 20 listopada 2018 r. przedstawiciele rządów wszystkich 28 krajów UE spotkali się w Hadze, aby omówić propozycję Holandii odnośnie przyjęcia w ramach UE wspólnego mechanizmu prawnego, który pozwoliłby nakładać sankcje personalne na osoby, zamieszane w rażące łamanie praw człowieka na całym świecie.
Stany Zjednoczone, Kanada, Wielka Brytania, Estonia, Łotwa i Litwa wprowadziły już podobne mechanizmy prawne. Noszą one nieformalną nazwę „Ustawa Magnitskiego”, na zasadzie analogii do ustawy, która została przyjęta w Stanach Zjednoczonych w 2012 roku i wprowadzała sankcje personalne wobec osób, które były zamieszane w śmierć rosyjskiego adwokata Sergeia Magnitskiego.
W dniu 10 grudnia 2018 r. w Brukseli unijni ministrowie spraw zagranicznych omówią propozycję opracowania europejskiego odpowiednika ustawy Magnitskiego.
Skuteczność polityki sankcyjnej w poszczególnych krajach UE zależy od stanowisk innych krajów UE, co może stwarzać bariery utrudniające jej wdrożenie. Ponadto obecna polityka sankcji UE opiera się na nałożeniu ograniczeń na przedstawicieli poszczególnych krajów i dlatego ma ograniczony zasięg geograficzny. Dlatego tak ważne jest wdrożenie nowego wspólnego mechanizmu sankcyjnego, który pozwoliłby zastosować sankcje wobec osób łamiących prawa człowieka na całym świecie; ważne jest także to, aby takie decyzje miały moc prawną na terenie całej UE.
Impulsem do intensyfikacji wdrażania wspólnego mechanizmu sankcyjnego mechanizmu UE, analogicznego do Ustawy Magnitskiego,stały się głośne i brutalne przypadki łamania praw człowieka i podstawowych umów międzynarodowych, takich jak: zestrzelenie samolotu pasażerskiego wykonującego rejs MH17 przez rakietę, która została wystrzelona z terenu Donbasu, znajdującego się poza kontrolą państwa ukraińskiego, przy pomocy wyrzutni, która została dostarczona z Rosji; brutalne morderstwo dziennikarza Jamala Khashoggi na terenie konsulatu Arabii Saudyjskiej w Stambule, w związku z którym Stany Zjednoczone i Kanada w ramach Ustawy Magnitskiego wprowadziły sankcje personalne wobec 17 obywateli Arabii Saudyjskiej; usiłowanie zabójstwa Sergeia Skripala z użyciem broni chemicznej w Wielkiej Brytanii: strona brytyjska podała nazwiska funkcjonariuszy rosyjskich służb specjalnych, zamieszanych w tę zbrodnię.
Wojna w Syrii, która prowadzi do ogromnych ofiar wśród cywilów, oraz okupacja Półwyspu Krymskiego przez Rosję i dalsze wzniecanie konfliktów zbrojnych na Donbasie prowadzone są z rażącym łamaniem praw człowieka i podstawowych swobód. Te wydarzenia wywołały reakcję łańcuchową, która doprowadziła do wzmocnienia autorytarnych i despotycznych reżimów na całym świecie. W takich krajach, prawa człowieka i podstawowe swobody są łamane w sposób rażący i bezkarny.
Bezkarność prowokuje do popełniania nowych przestępstw. W dniu 25 listopada 2018 r. w pobliżu Cieśniny Kerczeńskiej Rosja, łamiąc przepisy Konwencji Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza, zablokowała przejście tranzytowe trzech okrętów Sił Morskich Ukrainy, a następnie ostrzelała i staranowała statki ukraińskie, przejmując je i biorąc do niewoli 24 członków ich załóg. Zgodnie z międzynarodowym prawem humanitarnym, wzięci do niewoli żołnierze ukraińscy są jeńcami wojennymi. Jednak Rosja aresztowała ich i wszczęła przeciwko nim postępowanie karne w sądzie cywilnym.
Ogólnie, poza jeńcami wojennymi, w związku z okupacją Krymu i działaniami na Donbasie, prawie 100 obywateli Ukrainy stało się ofiarami umotywowanych politycznie postępowań karnych prowadzonych przez rosyjskie organy ścigania. Sprawy karne były spreparowane, a przyznanie się do winy było uzyskiwane za pomocą tortur oraz nieludzkiego i okrutnego traktowania. Za każdym takim prześladowaniem stoją konkretne osoby, które, czując się bezkarne, wydają i wykonują przestępcze rozkazy.
W dniu 12 grudnia 2018 r. najsłynniejszemu zakładnikowi Kremla, ukraińskiemu reżyserowi Olegowi Sentsovowi zostanie wręczona Nagroda Sacharowa – doroczna nagroda Unii Europejskiej za osiągnięcia w dziedzinie praw człowieka. Nagroda ta jest ważnym sygnałem poparcia dla wszystkich ukraińskich więźniów politycznych, przetrzymywanych przez Rosję. W dniach 9-12 grudnia w różnych miastach na świecie odbędzie się globalna akcja pod nazwą #SaveOlegSentsov, mająca na celu wsparcie ukraińskich więźniów politycznych w Rosji. Obrońcy praw człowieka wzywają do podjęcia skutecznych kroków w celu uwolnienia ukraińskich więźniów politycznych i powstrzymania prześladowań. Przyjęcie europejskiego odpowiednika Ustawy Magnitskiego byłoby ważnym krokiem w tym kierunku.
W ciągu ostatnich trzech lat USA zastosowały sankcje wynikające z Globalnej Ustawy Magnitskiego (uchwalonej w 2016 roku) wobec kilkudziesięciu osób, które brały udział w łamaniu praw człowieka. Tymi sankcjami zostali objęci obywatele Chin, Mjanmy, Nikaragui, Pakistanu, Arabii Saudyjskiej i innych państw. Przykład Stanów Zjednoczonych zainspirował inne kraje demokratyczne do stworzenia własnych wersji Globalnej Ustawy Magnitskiego. Teraz przyszła kolej na Unię Europejską.
Kraje demokratyczne muszą zjednoczyć się w celu obrony tych wartości, które stanowią fundament światowej społeczności demokratycznej. Wprowadzenie w ramach UE wspólnego mechanizmu prawnego, który pozwoliłby wprowadzać sankcje personalne wobec osób zamieszanych w rażące łamanie praw człowieka w różnych krajach na świecie, będzie ważnym narzędziem do karania osób gwałcących prawa człowieka oraz mechanizmem prewencyjnym, które uniemożliwi takie naruszenia. Ponadto, sankcje w ramach Ustawy Magnitskiego mogłyby być nakładane na urzędników poszczególnych państw (zazwyczaj niedemokratycznych), które ignorują decyzje ETPC i zalecenia ONZ. Ta niebezpieczna tendencja staje się coraz powszechniejsza i niweluje już istniejące osiągnięcia w dziedzinie ochrony praw człowieka.
Niniejszym wzywamy rządy krajów Unii Europejskiej do natychmiastowego rozpoczęcia prac nad europejskim odpowiednikiem ustawy Magnitskiego. Osoby zamieszane w łamanie praw człowieka, w tym w zabójstwa, tortury, wymuszone zaginięcia i ściganie karne na tle politycznym, powinny zostać pociągnięte do odpowiedzialności za swoje przestępcze działania.
Sygnatariusze:
Fundacja Otwarty Dialog
Centrum Swobód Obywatelskich
