Od końca 2015 r. obserwujemy niepokojące tendencje w działaniach polskiego rządu i większości parlamentarnej tworzonej przez populistyczno-nacjonalistyczną partię Prawo i Sprawiedliwość (PiS), która szkodzi działalności obrońców praw człowieka i organizacji pozarządowych (NGO) w Polsce.
Niekonstytucyjne inicjatywy legislacyjne zagrażają zarówno demokracji, jak i rządom prawa w Polsce, a w szczególności zasadzie skutecznego trójpodziału władzy. Po ostrym konflikcie, rządząca większość w parlamencie de facto podporządkowała sobie Trybunał Konstytucyjny, czyniąc ten organ państwowy w pełni zależnym od decyzji politycznych.
Liczne wiodące polskie organizacje pozarządowe, w tym organizacje praw człowieka, wyraziły sprzeciw wobec tych działań. W lipcu 2017 r., organizacje pozarządowe brały czynny udział w masowych pokojowych protestach mających na celu ochronę konstytucji, praworządności i niezawisłości sądownictwa w Polsce.
Znacząca mobilizacja społeczeństwa spowodowała, że w lipcu 2017 r. prezydent Andrzej Duda zawetował dwie z trzech kontrowersyjnych ustaw mających na celu podważenie niezależności sądownictwa. Tym samym, tymczasowo zachowano niezależność Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa. Weszła jednak w życie ustawa o systemie sądów powszechnych, nad którymi rozszerzyła ona kompetencje Ministra Sprawiedliwości, który jest również Prokuratorem Generalnym Rzeczypospolitej Polskiej. I tak już w grudniu 2017 r., pomimo kolejnej fali protestów społecznych, Parlament przyjął nieznacznie zmienione, niekonstytucyjne ustawy, które praktycznie eliminują niezależność Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa.
W odpowiedzi na uczestnictwo organizacji pozarządowych w pokojowych protestach, władze stworzyły liczne ograniczenia w trzecim sektorze. Wiele inicjatyw obywatelskich, krytycznych wobec władz, stało się celem ataku.
W lipcu 2017 r., organizacje pozarządowe, które krytykowały organy państwowe, były poddawane eskalującej i bezprecedensowej presji. Dotyczy to w szczególności organizacji pozarządowych i inicjatyw takich jak: Obywatele Solidarnie w Akcji, Obywatele RP, Fundacja Otwarty Dialog, Komitet Obrony Demokracji, Akcja Demokracja, Ogólnopolski Strajk Kobiet, Centrum Praw Kobiet, BABA Lubuskie Stowarzyszenie Ochrony Praw Kobiet [BABA Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet]. Niektóre z tych organizacji pozarządowych spotkały się z nieuzasadnionymi inspekcjami, rewizjami i procesami sądowymi, a ich przedstawiciele byli poddawani licznym przesłuchaniom, a nawet tajnemu nadzorowi. Cudzoziemcy związani z tymi organizacjami martwią się o swoją przyszłość w Polsce ze względu na możliwość utraty prawa pobytu w kraju.
Przykładowo, polska policja przeprowadzała przeszukania oraz zabezpieczyła dokumenty i sprzęt z biur kilku organizacji kobiecych (biura Centrum Praw Kobiet i Stowarzyszenia BABA). Stało się to dzień po protestach w obronie praw kobiet w Polsce w październiku 2017 r. Inny przykład: ówczesny Minister Spraw Zagranicznych wystąpił do sądu z wnioskiem o wyznaczenie tzw. “zarządu komisarycznego,” czyli zastąpienia dotychczasowych członków Zarządu Fundacji Otwarty Dialog. Spór, który jest kontynuowany przez obecnego Ministra Spraw Zagranicznych, Jacka Czaputowicza, zostanie ostatecznie rozstrzygnięty przez orzeczenie sądu. Podobne środki zostały wykorzystane przeciwko Obywatelom RP przez byłego Ministra Spraw Wewnętrznych, Mariusza Błaszczaka.
Udokumentowano przypadki ścigania organizacji LGBT. Szczególnie alarmującym sygnałem jest zaprzestanie szeregu dochodzeń w sprawie fizycznych ataków na działaczy LGBT i biura ich organizacji, które, wraz z organizacjami zajmującymi się prawami kobiet, zostały praktycznie odcięte od prawie wszystkich dostępnych funduszy państwowych. Zamiast tego, państwo polskie zdecydowanie popiera inicjatywy skupiające się na wartościach nacjonalistycznych i religijnych.
Posłowie polskiego rządu pod przewodnictwem ówczesnej premier Beaty Szydło (w szczególności były minister spraw wewnętrznych, Mariusz Błaszczak, jego zastępca Jarosław Zieliński, minister-koordynator służb specjalnych w Polsce Mariusz Kamiński, były minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski i minister obrony narodowej Antoni Macierewicz) publicznie dyskutowali o działaniach, które należy podjąć przeciwko konkretnym organizacjom pozarządowym.
Ponadto, wyżej wymienione organizacje pozarządowe, a także Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, stały się ofiarami ataków informacyjnych i oczerniających kampanii medialnych. Kampanie te są oparte na manipulacjach, półprawdach i jawnych fałszach. Oszczerstwa te szerzone są przez polskie i rządowe media będące w bliskiej współpracy z partią rządzącą.
Organizacje pozarządowe zostały oskarżone o “manipulowanie opinią publiczną” i “sztucznie prowokujące protesty” “za pieniądze z zagranicy”. Ich przedstawiciele są przedstawiani jako “zdrajcy wobec ojczyzny” lub “kukiełki” w rękach obcych państw i innych zagranicznych aktorów (np. Georgea Sorosa, Rosji, Niemiec czy “brukselskich elit”).
Kampanie oczerniające mają na celu zastraszenie obrońców praw człowieka i podważenie zaufania społeczeństwa polskiego do działań aktywistów społeczeństwa obywatelskiego. Inną groźną konsekwencją tych kampanii może być tworzenie negatywnych postaw wobec wszelkich międzynarodowych lub zagranicznych struktur społecznych. Ostatnio, aktor i działacz na rzecz ochrony świeckiego państwa Krzysztof Pieczyński, padł ofiarą nękania mediów, a następnie został pobity na ulicy przez nieznane osoby w Warszawie.
Ataki na organizacje pozarządowe i obrońców praw człowieka są przeprowadzane przy wsparciu organizacji skrajnie prawicowych i nacjonalistycznych. Ataki mają otwarty charakter ksenofobiczny. W szczególności są one skierowane przeciwko dużej społeczności Ukraińców w Polsce. Niektórym ofiarom odmawia się prawa do polskiego obywatelstwa. Działania te związane są z udziałem obywateli ukraińskich żyjących w Polsce w protestach, a także z działalnością Fundacji Otwarty Dialog i innych polskich organizacji, które świadczyły pomoc humanitarną dla Ukrainy w okresie Euromajdanu. Niechętna reakcja organów ścigania na incydenty nacjonalistyczne i ksenofobiczne prowadzi do rosnącej liczby ataków na obcokrajowców w Polsce.
Członkowie prawicowych partii w polskim Sejmie i posłowie prawicy do Parlamentu Europejskiego z Polski również prowadzą wrogie działania przeciwko konkretnym organizacjom pozarządowym i ogółowi społeczeństwa obywatelskiego. Na przykład, sześciu członków parlamentu złożyło publiczne oświadczenia o potrzebie ograniczenia, a nawet wstrzymania działalności Fundacji Otwarty Dialog. Organizacja została oskarżona o reprezentowanie “zewnętrznego” lewicowego “zagrożenia dla państwa polskiego”, “łamanie ukraińsko-polskich stosunków” i generalnie “prowokowanie powstania zbrojnego” w Polsce. Nie istnieją fakty, które potwierdzałyby, że organizacja prowadzi taką działalność, a zatem nie przedstawiono takich dowodów.
In the report on oppression produced by the Citizens of the Republic of Poland, as of the end of January 2018, 472 court trials had been initiated against protesters under the Code of Petty Offences; while a month earlier, there had been only 367 such trials. Twenty-eight criminal cases had been initiated under the Criminal Code (a month earlier there had been only 14 criminal cases), and nine persons were facing criminal charges.
W tej chwili, zgodnie z raportami przygotowanymi przez Obywateli RP (na podstawie zebranych informacji), przeprowadzanych jest około 800 postępowań sądowych przeciwko uczestnikom protestów społecznych i działaczy ruchów społecznych lub w odniesieniu do ich działalności. W raporcie o prześladowaniach wydanym przez Obywateli RP, do 31 stycznia 2018 r. wszczęto 482 postępowań sądowych przeciwko demonstrantom na podstawie kodeksu wykroczeń, podczas gdy miesiąc wcześniej było tylko 367 takich wniosków. Dwadzieścia osiem spraw zostało wszczętych na podstawie kodeksu karnego (miesiąc wcześniej było tylko 14 takich spraw), a dziewięciu osobom postawiono zarzuty karne.
Poważne problemy wynikają również z nowej ustawy o zgromadzeniach, która jest wysoce kontrowersyjna i powszechnie postrzegana jako niekonstytucyjna, i która promuje tzw. zgromadzenia cykliczne, takie jak miesięcznice tragedii w Smoleńsku (comiesięczne zgromadzenia prowadzone przez przywódcę rządzących, Jarosława Kaczyńskiego, realizowane z przywilejami nienależnymi żadnej innej formie zgromadzenia ulicznego). Z tego powodu, wojewoda mazowiecki regularnie wydawał zakaz prodemokratycznych kontrmanifestacji organizowanych tego samego dnia przez Obywateli Solidarnie w Akcji. Wszystkie jego dotychczasowe decyzje zostały jednak odrzucone przez Sąd Okręgowy w Warszawie.
Poważne obawy dotyczące ataków na wyższość praw i wolności obywatelskich w Polsce były wielokrotnie wyrażane przez członków Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (uchwała nr 2188 (2017), oświadczenie pisemne 641), wskazując w treści rezolucji z 26 stycznia 2018 r., że ich żądania były do tej pory ignorowane przez polskie władze.
Przestrzeń dialogu między społeczeństwem obywatelskim a władzami nadal się zmniejsza. Przedstawiciele organizacji pozarządowych (szczególnie tych zrzeszonych w ruchu Obywatele RP) zwykle są pozbawieni możliwości uczestniczenia w posiedzeniach i obradach komisji parlamentarnych. Kilka wątpliwych inicjatyw ustawodawczych, które dotyczą najważniejszych aspektów dotyczących życia publicznego, odbywa się bez konsultacji społecznych. W szczególności są to zmiany w ustawodawstwie dotyczącym policji, wprowadzenie ustawy antyterrorystycznej oraz zmiany w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej (ta ostatnia została już przyjęta).
Władze zmieniły niektóre z procedur przyznawania funduszy publicznych organizacjom pozarządowym. W dniu 26 września 2017 r., Senat przyjął ustawę o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Ustawa została przedstawiona jako część działań rządu mających na celu wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego. Została ona jednak ostro skrytykowana przez stowarzyszenia organizacji pozarządowych i komisarza ds. praw człowieka.
Prawo centralizuje fundusze rządowe dla organizacji publicznych w ramach ustanowionego Centrum. Ponieważ ma ono na celu promowanie działań zgodnych z wartościami chrześcijańskimi i patriotycznymi, finansowanie może stać się niedostępne dla organizacji, których praca nie koreluje z takimi wartościami. Takie podejście władz narusza konstytucję, która chroni różnorodność przekonań i poglądów. Ustawa została podpisana przez prezydenta w dniu 12 października 2017 r., zagrażając niezależności społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.
Ponadto, organizacje pozarządowe odnotowały przypadki finansowania publicznego, które zostały udzielone lub odebrane z powodów politycznych lub ideologicznych.
W związku z ostatnimi niepokojącymi wydarzeniami, Międzynarodowa Platforma Solidarności Obywatelskiej wzywa do przywrócenia udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organizacji praw człowieka w procesach demokratycznych w Polsce, powrotu do europejskich standardów interakcji między społeczeństwem obywatelskim a strukturami rządowymi, a także gwarancja niezależności inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.
Sygnatariusze:
1. The Center for Civil Liberties (Ukraina)
2. Helsinki Foundation for Human Rights (Polska)
3. Humanrights.ch (Szwajcaria)
4. Libereco – Partnership for Human Rights (Niemcy/Szwajcaria)
5. International Bureau for Human Rights and the Rule of Law (Kazachstan)
6. Citizens’ Watch, St. Petersburg (Rosja)
7. Moscow Helsinki Group (Rosja)
8. Public Verdict (Rosja)
9. Bir Duino (Kirgistan)
10. Public Association Kadyr-kassiyet (‘Dignity’) (Kazachstan)
11. Helsinki Citizens’ Assembly – Vanadzor (Armenia)
12. Helsinki Committee of Armenia (Armenia)
13. KRF Public Alternative (Ukraina)
14. DRA – German-Russian Exchange (Niemcy)
15. “OMCT – World Organisation Against Torture” (organizacja międzynarodowa)
16. Human Rights Monitoring Institute (Litwa)
17. Legal Transformation Center (Białoruś)
18. International Partnership for Human Rights (Belgia)
19. Bulgarian Helsinki Committee (Bułgaria)
20. Helsinki Association for Human Rights NGO Armenia (Armenia)
21. Human Rights Matter e.V. (Niemcy)
22. The Barys Zvozskau Belarusian Human Rights House (Białoruś)
23. WILPF Germany (Niemcy)
24. Association UMDPL (Ukraina)
25. Norwegian Helsinki Committee (Norwegia)
26. The Kosova Rehabilitation Centre for Torture Victims (Kosowo)
27. ZARA – Zivilcourage und Anti-Rassismus-Arbeit (Austria)
28. Women of the Don (Rosja)
29. Crude Accountability (organizacja międzynarodowa)
30. Citizens Watch (Rosja)
31. Regional Center for Strategic Studies ( Gruzja/Azerbejdżan)
32. Centre for the Development of Democracy and Human Rights (Rosja)
33. UNITED (organizacja międzynarodowa)
34. Netherlands Helsinki Committee (Holandia)
Źródło: civicsolidarity.org