Ostatnie wydarzenia w Aktau potwierdziły istotną rolę międzynarodowego monitoringu procesu sądowego opozycji w Kazachstanie.
Proces sądowy kazachstańskich opozycjonistów rozpoczął się w dniu 16.08.2012 roku w Mangistauskim Sądzie Obwodowym w Aktau. W naszej poprzedniej relacji informowaliśmy o łamaniu międzynarodowych standardów w zakresie sprawiedliwego procesu sądowego jeszcze przed rozpoczęciem rozprawy.
Według informacji uzyskanych od Aliyi Turusbekovej, żony Vladimira Kozlova, opozycjonista ma zamiar ogłosić strajk głodowy, jeśli sędzia w trybie pilnym nie rozpatrzy jego zażalenia na przebywanie w jednej celi wspólnie z osobami wywierającymi na niego presję. Vladimir Kozlov nie wyklucza prowokacji kierowanych pod jego adresem. Według słów V. Kozlova, w celi obok przebywają nieznane mu osoby, które się nie przedstawiają, zachowują ordynarnie, ciągle kontrolują celę podczas jego nieobecności. Polityk poinformował również, że ludzie ci przejmują jego paczki żywnościowe, ponieważ kiedy je otrzymuje widzi, że wszystkie przekazane produkty żywnościowe zostały uszkodzone w sposób mechaniczny. W związku z tym oskarżony obawia się zamachu na swoje życie i jest gotowy ogłosić strajk głodowy do czasu, kiedy sąd nie zapozna się z tymi faktami. Vladimr Kozlov wysłał pisemne zażalenie z aresztu śledczego, lecz sędzia go nie otrzymał. Obserwatorzy Fundacji „Otwarty Dialog” twierdzą, że zapewne władze więzienia przechwyciły pismo, a to znaczy, że odmówiono oskarżonemu prawa do złożenia organom państwowym zażalenia. Pomimo, że V. Kozlov ustnie niejednokrotnie ogłaszał publicznie treść swojego zażalenia w czasie trwania rozprawy, to jednak sędzia odmówił jego rozpatrzenia, żądając zgłoszenia pisemnego wniosku.
W ciągu ostatniego tygodnia w Mangistauskim Sądzie Obwodowym rozpoczęły się przesłuchania świadków oskarżenia.
І. Ważnym aspektem jest możliwości wystąpienia na procesie w charakterze świadka polskiego deputowanego do Parlamentu Europejskiego Piotra Borysa, który zapraszał V. Kozlova na konferencję do Parlamentu Europejskiego w dniach 17-18.01.2012 roku, która była poświęcona tragedii w Zhanaozenie. Piotr Borys zwrócił uwagę, że naftowcy mieli zamiar rozwiązywać kwestie pracownicze na drodze pokojowej, a także na fakt, że nie ma niczego niezgodnego z prawem we wsparciu, którego udzielili naftowcom oskarżeni opozycjoniści. Jako członek grupy roboczej Europarlamentu do spraw Azji Środkowej, Piotr Borys przebywał w Kazachstanie na początku 2012 roku w związku z wyjaśnianiem wydarzeń z Zhanaozen, aby prześledzić sytuację w zakresie przestrzegania praw człowieka. Według jego słów, w 2011 roku w Parlamencie Europejskim występowali przedstawiciele strajkujących naftowców oraz sam Vladimir Kozlov. Naftowcy mówili o trudnych warunkach ich pracy i o żądaniach zaprzestania zwolnień robotników. Sam Kozlov podkreślił wagę obiektywnego zbadania zhanaozeńskiej tragedii i zwrócenia należytej uwagi na tę kwestię ze strony międzynarodowej społeczności. Piotr Borys oświadczył, że dla każdej partii, w każdym kraju Unii Europejskiej, wspólne działania z ludźmi w zakresie rozwiązywania konfliktów pracowniczych i socjalnych stanowią normalną praktykę.
ІІ. W tym samym czasie Markusowi Leoningowi pełnomocnikowi rządu Niemiec do spraw praw człowieka, sędzia Berdybek Myrzabekov odmówił możliwości odbycia spotkania z oskarżonym Vladimirem Kozlovem. Markus Leoning poprosił o 15 minutowe spotkanie z oskarżonymi w obecności pracowników sądu i adwokatów. W dniu 05.09.2012 r. obrońca V. Kozlova, Venera Sarsenbina zgłosiła ten wniosek sędziemu, lecz on nie przychylił się do tego wniosku.
ІІІ. Zeznania przebywającego w Niemczech znanego reżysera teatralnego i opozycjonisty Bolata Atabayeva zostały odczytane w sądzie w zniekształconej formie. W dniu 03.09.2012 r. B. Atabayev skierował do sądu mangistauskiego pismo, w którym wyraził sprzeciw wobec ogłoszonych w jego imieniu zeznań. Według niego zostały one niepoprawnie przetłumaczone na język rosyjski i w istotny sposób zniekształcone, a do protokołu zostały zapisane słowa skierowane przeciwko V. Kozlovowi. Reżyser zażądał od śledczego usunięcia z protokołu słów, których nie powiedział, lecz żądanie to zostało zignorowane. Z tego też powodu Boltat Atabayev postanowił niezwłocznie przerwać swój pobyt w Niemczech i powrócić do Kazachstanu, aby dokonać sprostowania odczytanych w jego imieniu zeznań. Jednakże po wygłoszeniu tych oświadczeń reżyser nie zdołał wylecieć z Niemiec z powodu dokonania kradzieży jego dokumentów. Bolat Atabayev przebywa w Niemczech w związku z ceremonią wręczenia mu Nagrody Gothego. To właśnie on poinformował Markusa Leoninga i deputowanych Bundestagu o szczegółach procesu sądowego przeciwko opozycji.
04.09.2012 Sąd rozpoczął przesłuchania członków partii opozycyjnej „Alga!”, której liderem jest Vladimir Kozlov. Szefom oddziałów partii Fatimie Kasenowej i Maratowi Zhanuzakowi zadawano pytania o charakterze politycznym, dotyczące struktury partii i prowadzenia działalności opozycyjnej. Oskarżenie próbuje udowodnić, że krytyka władzy ze strony opozycji doprowadziła do wzniecenia sporów społecznych.
Zgodnie ze słowami świadków Akhmena Yerkina i Bakhyt Tumenowej, niezadowolenie naftowców miało poważne podstawy, a działalność opozycyjnych polityków nie stanowiła niebezpieczeństwa dla społeczeństwa. Szefowa organizacji społecznej „Aman Saulyk” Bakhyt Tumenowa oświadczyła, iż na podstawie wyników jej badań, stwierdzono, że 42 procent strajkujących naftowców było jedynymi żywicielami swoich rodzin, а 43 procent – nie posiadało własnego mieszkania. Aktywista Akhmen Yerkin powiedział, że Serik Sapargali jak osoba ciesząca się poważaniem wśród naftowców chciał im pomóc w rozwiązaniu problemów i nigdy nie wspominał o konieczności zbrojenia.
Deputowany Parlamentu Europejskiego Marek Migalski zaapelował do władz Kazachstanu o zaprzestanie ścigania karnego Vladimira Kozlova, które jego zdaniem, nosi polityczny charakter.
Obserwatorzy procesu sądowego Irina Virtosu i Alena Luneva oraz znany obrońca praw człowieka Yevgeniy Zhovtis oświadczyli: charakter zarzutów i dowodów przeciwko oskarżonym mówią o tym, że pociąga się ich do odpowiedzialności karnej za prowadzenie działalności opozycyjnej, która w krajach europejskich jest uważana za normę.
Z tego właśnie powodu udział możliwie jak największej liczby obserwatorów z Europy stanowi jedyny skuteczny mechanizm, który jest w stanie zapewnić sprawiedliwy i równy przebieg procesu sądowego.