Strategiczna współpraca pomiędzy Radą Europy a Kazachstanem w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych i konstytucyjnych, praw człowieka i obywatelstwa demokratycznego była dotychczas istotnym narzędziem monitorowania procesu dostosowywania instytucji kazachstańskich do europejskich standardów. Obecne wspólne inicjatywy UE/RE, takie jak ‘Wsparcie dla władz Kazachstanu w podnoszeniu jakości i efektywności kazachstańskiego wymiaru sprawiedliwości’, dają nadzieję na poprawę kazachstańskiego systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych oraz ochrony praw człowieka. Jednak na przełomie lat 2016/2017 nastąpiła nowa fala zmian prawnych i prześladowań politycznych przedstawicieli niezależnych mediów, społeczeństwa obywatelskiego i opozycji politycznej w Kazachstanie i poza jego granicami. Dlatego pogarszająca się obecnie sytuacja w zakresie praw człowieka w tym kraju autorytarnym, rządzonym przez 27 lat przez prezydenta Nursultana Nazarbayeva, musi być uważnie rozważona podczas trzeciej części sesji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w 2017 r., w kontekście przewidywanego przyjęcia projektu rezolucji w sprawie ’Stosunków pomiędzy Radą Europy a Kazachstanem’.
Międzynarodowa presja, wywierana na rząd kazachstański okazała się skutecznym narzędziem egzekwowania ochrony praw człowieka i uwalniania więźniów politycznych – jak w przypadku Rozy Tuletayevy, uczestniczki pokojowego protestu z miasta Zhanaozen i opozycyjnego polityka Vladimira Kozlova. Niedawne przyjęcie przez posłów PACE pisemnej deklaracji pt. ‘Kazachstan: zaprzestanie ścigania karnego opozycji i niezależnych mediów na tle politycznym’, a także sprawozdania dotyczącego ‘Nadużyć systemu Interpolu: konieczność wprowadzenia bardziej rygorystycznych zabezpieczeń prawnych’, (które, między innymi, wskazuje Kazachstan jako kraj nadużywający czerwonych alertów Interpolu w sprawie Mukhtara Ablyazova, głównego przeciwnika politycznego Nazarbayeva i wielu jego krewnych i zwolenników), powinno stanowić ostrzeżenie o konieczności oceny stanu demokracji i problemów dotyczących praw człowieka w tym kraju. Władze kazachstańskie ścigają Tatianę Paraskevich za granicą, oraz Anatolya Pogorelova, Romana Solodchenko, Zhakylyka Zharimbetova i wiele innych osób w różnych państwach członkowskich UE i w Kazachstanie, aby uzyskać od nich zeznania przeciwko Ablyazovowi.
W dniu 14.05.2017 r., Ramazan Yesergepov, wybitny dziennikarz, działacz społeczny i prezes zarządu organizacji pozarządowej „Dziennikarze w niebezpieczeństwie” został dźgnięty nożem, a później hospitalizowany w drodze do Astany. Tam miał spotkać się z ambasadorami UE w sprawie uwięzionego dziennikarza z Kazachstanu, Zhanbolata Mamaya, a także w własnej sprawie z Komitetem Praw Człowieka ONZ. Niezależni dziennikarze w Kazachstanie uważają, że atak był politycznie umotywowany, ponieważ Yesergepow jest zaciekłym krytykiem rządu kazachstańskiego.
W dniu 06.04.2017 r., Sąd w Almaty odrzucił skargę kazachstańskiej niezależnej organizacji pozarządowej „Międzynarodowa Inicjatywa Prawna” przeciwko nałożeniu na osoby prawne podatku dochodowego od zagranicznych środków finansowych. Pomimo, że prawo kazachstańskie stanowi, że organizacje typu non-profit są zwolnione z takiego opodatkowania, teraz organizacja pozarządowa musi zapłacić ponad milion tenge (około 10,000 USD) podatku dochodowego od osób prawnych, lecz nie jest ona w stanie zapłacić takiej kwoty. Szef organizacji pozarządowej, Aina Shormanbayeva, uważa, że ten podatek stanowi odpowiedź rządu na niedawną pomoc prawną organizacji pozarządowych, udzieloną uczestnikom protestów przeciwko reformie rolnictwa.
Pod koniec marca 2017 r., kazachstańskie Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadziło kontrowersyjny projekt ustawy: pozbawienie obywatelstwa jako dodatkowa kara, dodana do kilku artykułów obecnego kodeksu karnego, w tym art. 174: „podżeganie do nienawiści etnicznej, religijnej i społecznej”. Ten artykuł jest powszechnie stosowany do ścigania działaczy opozycyjnych w celu ich uciszenia, ponieważ jego sformułowanie jest niejasne i szeroko interpretowalne w taki sposób, aby prześladować dysydentów.
W dniu 17.03.2017 r. niezależny bloger Zhanar Akhmet i otwarty krytyk reżimu prezydenta Nazarbayeva zbiegł z kraju. Decyzja była poprzedzona kilkoma przesłuchaniami sądowymi w ostatnich miesiącach z powodu domniemanych naruszeń prawnych, m.in. przejścia przez ulicę w miejscu niedozwolonym i ewentualnych sfabrykowanych zarzutów założenia nielegalnej grupy, korzystającej z internetu, aby propagować samospalenie.
W dniu 23.02.2017 r., Askhat Bersalimov, niezależny bloger, został skazany na piętnaście dni aresztu administracyjnego, gdy próbował zgłosić protest przeciwko uwięzieniu niezależnego dziennikarza Zhanbolata Mamaya. Jeden z organizatorów protestu, Erlan Qaliev, został aresztowany siłą.
W dniu 21.01.2017 r.. kazachstańskie służby specjalne porwały Zhaksylyka Zharimbetova z Turcji. Po spędzeniu dziesięciu dni w areszcie kazachstańskim, Zharimbetov zaczął zeznawać przeciwko Ablyazovowi. Na podstawie zeznania z 11.02.2017 r. aresztowano Zhanbolata Mamaya, redaktora opozycyjnej gazety „Tribuna”/”Sayasi kalam”. W oczekiwaniu na proces w sprawie prania brudnych pieniędzy (na podstawie tych zarzutów grozi mu kara siedmiu lat pozbawienia wolności), w dniu 17.02 został pobity przez współwięźniów z celi. Mamayowi zarzuca się, że finansował gazetę w latach 2013-2014 przy wsparciu Mukhtara Ablyazova, opozycyjnego polityka i uchodźcy kazachstańskiego, zamieszkałego obecnie we Francji.
Na początku bieżącego roku, setki pracowników naftowych ogłosiły strajk, sprzeciwiając się zamknięciu konfederacji niezależnych związków zawodowych. W dniu 21.01.2017 r. ich przywódcy w spółce naftowej „Oil Construction Company”, Amin Eleusinov i Nurbek Qushaqbaev, zostali aresztowani pod zarzutem popełnienia przestępstwa. Eleusinow został oskarżony o oszustwo, a Qushaqbaev został oskarżony o zorganizowanie nielegalnego strajku głodowego. Wielu innych pracowników naftowych zostało ukaranych grzywnami lub stanęło przed sądem. W dniu 7.04. działacz związkowy Nurbek Qushaqbaev został skazany na 30 miesięcy pozbawienia wolności za „podżeganie do nielegalnego strajku”. Miesiąc później, w dniu 16.05.2017 r., Amin Eleusinov został skazany na 2 lata pozbawienia wolności za kradzież środków pieniężnych i odmowę wykonania polecenia przedstawiciela państwowego.
W dniu 28.11.2016 r. sąd kazachstański skazał na pięć lat pozbawienia wolności działaczy Talgata Ayana i Maksa Bokayeva na zorganizowanie i uczestnictwo w pokojowym proteście przeciwko tzw. reformie rolnej w kraju. Sąd zakazał im także prowadzenia działalności społecznej przez okres trzech lat i nakazał zapłatę grzywny w wysokości 530,250 tenge (około 1,500 EUR). Decyzja pierwszej instancji została potwierdzona na rozprawie apelacyjnej w dniu 20.01.2017 r.
Ponadto, w dniu 29.08.2016 r. Sanat Dosov, niezależny bloger, został aresztowany, a w dniu 27.12. skazany na trzy lata pozbawienia wolności za krytykę rosyjskiej agresji wobec Ukrainy i działań wojennych w Syrii.
W świetle ugruntowanych ram współpracy międzynarodowej pomiędzy Radą Europy a Republiką Kazachstanu, a także niedawnych eskalacji represji i ścigania politycznego krytyków rządu kazachstańskiego oraz przedstawicieli niezależnych mediów, społeczeństwa obywatelskiego i liderów związków zawodowych w kraju, Fundacja Otwarty Dialog zaleca Radzie Europy, aby zażądała od władz kazachstańskich przeprowadzenia reform w dziedzinie praw człowieka, praworządności, demokracji i systemu sądownictwa jako podstawowego warunku dla:
● podpisania kolejnych umów o współpracy z Radą Europy;
● oceny skutecznego przestrzegania przez państwo zobowiązań w zakresie ochrony praw człowieka i zaprzestania ścigania politycznego w kontekście ewentualnego przystąpienia Kazachstanu do konwencji Rady Europy, na podstawie wcześniejszego zaproszenia tego państwa, niebędącego państwem członkowskim, przez Komitet Ministrów Rady Europy;
● propozycji pilnej debaty na temat niepokojącej sytuacji w zakresie praw człowieka w Kazachstanie podczas najbliższej trzeciej części sesji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w 2017 r .;
● włączenia do raportu pt. „Stosunki pomiędzy Radą Europy a Kazachstanem” informacji o ściganiu politycznym i naruszeniach praw człowieka, zamieszczonych w niniejszym oświadczeniu;
● dołączenie konkretnych przypadków politycznie selektywnego prześladowania niezależnych organizacji pozarządowych, dziennikarzy i blogerów, działaczy opozycyjnych i działaczy społeczeństwa obywatelskiego oraz przywódców związków zawodowych do raportu „Stosunki pomiędzy Radą Europy a Kazachstanem”.
W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji prosimy o kontakt:
Paola Gaffurini: [email protected]