1. Wstęp
W Rosji zakończył się pierwszy głośny proces sądowy przeciwko obywatelom Ukrainy. Zgodnie z przewidywaniami, Oleg Sentsov i Oleksandr Kolchenko, publicznie występujący przeciwko aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku, zostali skazani na karę wieloletniego pozbawienia wolności pod zarzutem prowadzenia działalności terrorystycznej. Postępowanie karne przeciwko nim sfabrykowano. „Grupa terrorystyczna” została stworzona przez śledczych sztucznie, większość „dowodów” uzyskano poprzez zastosowanie tortur lub łamanie prawa, a znamiona zarzucanego czynu były niezgodne ze stawianymi zarzutami. Społeczność międzynarodowa jednogłośnie potępiła ogłoszone wyroki, nazywając je aktem cynizmu ze strony Rosji. Przypomnijmy, że w maju 2014 roku na Krymie zostali zatrzymani obywatele Ukrainy: Gennadiy Afanasyev, Oleksandr Kolchenko, Oleg Sentsov i Oleksiy Chirniy. Wszyscy oni zostali oskarżeni o popełnienie przestępstw związanych z „terroryzmem” – o podpalenie drzwi w biurze należącym do organizacji Russkaya Obshchina Kryma (Rosyjska Wspólnota Krymu) oraz okna w biurze partii „Yedinaya Rossiya”, a także przygotowanie do wysadzenia pomnika Lenina i memoriału Wiecznego Ognia w Symferopolu. W dniu 23.05.2014 roku zostali oni przewiezieni do Moskwy w celu przeprowadzenia dalszego śledztwa i wzięcia udziału w procesie. Do zatrzymanych nie dopuszczano dyplomatów ukraińskich, ponieważ strona rosyjska oświadczyła, iż uważa mieszkańców Krymu za obywateli FR. Dwoje podejrzanych (Gennadiy Afanasyev i Oleksiy Chirniy) po zastosowaniu wobec nich tortur zdecydowało się na współpracę ze śledczymi i przyznali się do popełnienia wszystkich zarzucanych im czynów. Złożyli przy tym nieprawdziwe zeznania, obciążające Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenkę. Oleg Sentsov nie przyznał się do winy. Oleksandr Kolchenko przyznał, że pośrednio brał udział w podpaleniu biura partii „Yedinaya Rossiya”, lecz kategorycznie nie zgodził się z kwalifikacją tego czynu jako „akt terrorystyczny”. Baza dowodowa przeciwko Sentsovowi i Kolchence składała się przede wszystkim z zeznań Chirniya i Afansyeva. W związku z podjęciem współpracy ze śledczymi, sprawy Afanasyeva i Chirniya zostały wyłączone do odrębnego postępowania. Moskiewski sąd miejski skazał Gennadiya Afanasyeva w dniu 17.12.2014 r. na 7 lat pozbawienia wolności w kolonii karnej o zaostrzonym rygorze. Drugi świadek oskarżenia, Oleksiy Chirniy, na podstawie analogicznych zarzutów został skazany w dniu 21.04.2015 r. przez sąd wojskowy w Rostowie nad Donem na 7 lat pozbawienia wolności w kolonii karnej o zaostrzonym rygorze. Zgodnie ze sfabrykowaną wersją śledztwa, na Krymie działała „grupa terrorystyczna”, składająca się z kilku osób. Poza wyżej wymienionymi, w jej skład wchodzili również Nikita Borkin, Ilya Zuykov, Enver Asanov i Stepan Tsiril, którzy są obecnie poszukiwani. Grupą miał rzekomo kierować Oleg Sentsov, który wydał polecenie dokonania podpaleń oraz podłożenia ładunków wybuchowych w Symferopolu. Według wersji śledczych, „kierowanie” polegało na tym, że Sentsov wydawał polecenia Afanasyevowi i Chirniyowi, a ci z kolei bezpośrednio zajmowali się dokonaniem przestępstw. Według wersji śledczych, poprzez swoje działania „grupa terrorystyczna” dążyła do celu, jakim było „zdestabilizowanie sytuacji na półwyspie i wpłynięcie na organy władzy, aby podjęły decyzję o wystąpieniu „republiki” z Federacji Rosyjskiej”.2. Proces sądowy
Już w maju 2015 roku adwokat Nadii Savchenko Mark Feigin poinformował Fundację Otwarty Dialog, że na najwyższym szczeblu państwowym zapadła decyzja, aby procesy sądowe przeciwko przetrzymywanym w Rosji ukraińskim aktywistom były prowadzone w miastach regionalnych, a nie w stolicy. „Nieoficjalnie jest mi wiadomo, że we wszystkich głośnych ukraińskich sprawach podjęto decyzję, aby jak najbardziej odizolować prowadzenie spraw od Moskwy. Sprawy Sentsova i Kolchenki będą prowadzone w Rostowie nad Donem, Karpyuka – we Władykazukazie, a Savchenko – w Woroneżu”, – powiedział adwokat. Taką metodę zastosowano celowo, chcąc utrudnić społeczeństwu kontrolę procesów. Później okazało się, że sprawa Sentsova i Kolchenki rzeczywiście będzie prowadzona w Woroneżu przez Północno-Kaukaski Wojskowy Sąd Okręgowy. Proces sądowy rozpoczął się w dniu 21.07.2015 r.Oleg Sentsov i Oleksandr Kolchenko, publicznie występujący przeciwko aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku, zostali skazani na karę wieloletniego pozbawienia wolności pod zarzutem prowadzenia działalności terrorystycznej.

- Osoby karane.
- Osoby, które dobrowolnie zgodziły się na współpracę z FSB (Federalna Służba Bezpieczeństwa). Ludzie, którzy od początku byli nastawieni krytycznie wobec EuroMajdanu i byli jego ideologicznymi przeciwnikami.
- Świadkowie incognito (prawdopodobnie funkcjonariusze FSB).
- W dniu 31.07.2015 r. jeden z głównych świadków w sprawie Sentsova i Kolchenki, Gennadiy Afanasyev, na którego zeznaniach opierało się oskarżenie, odmówił składania zeznań przeciwko oskarżonym. Odwołał także wcześniej złożone zeznania, stwierdzając, że pomówił Sentsova i Kolchenkę pod wpływem tortur.
- Badanie przeprowadzone na wykrywaczu kłamstw nie potwierdziło faktu zachowania w pamięci Oleksiya Chirniya poleceń otrzymanych od Sentsova. Świadczy to o tym, iż Sentsov nie wydawał Chirniyowi poleceń w sprawie organizowania wybuchów w Symferopolu.
- W trakcie zaznajamiania się z materiałami sprawy okazało się, że „organizowaniem przestępstw” zajmowali się Afanasyev i Chirniy. Zdaniem śledczych, Sentsov udzielał tylko wskazówek, jakich „przestępstw” trzeba dokonać. Potwierdzeniem tego były zeznania złożone przez Afanasyeva i Chirniya. Jednak uwzględniając fakt, że zdecydowali się oni na współpracę ze śledczymi, ich zeznań nie można uznać za obiektywne. Wobec tego nie istnieją żadne dowody potwierdzające związek Sentsova z organizowaniem zarzucanych mu przestępstw.
- Nie prowadzono żadnych działań operacyjnych w stosunku do Sentsova (w odróżnieniu od innych osób występujących w sprawie nie był śledzony). Prowadzone były jedynie czynności śledcze z jego udziałem, w których trakcie wywierano na niego bezprawnie naciski (stosowanie tortur).
- Grupa „krymskich terrorystów” nie była stała, nie posiadała struktury hierarchicznej i nie działała pod jednym kierownictwem. Każda z osób występujących w sprawie samodzielnie podejmowała decyzję, czy będzie brać udział w podpaleniach.
- Żaden z przesłuchanych przed sądem świadków nie zdołał niczego powiedzieć na temat składu i struktury grupy. Gennadiy Afanasyev powiedział przed sądem, że w ogóle nie zna Kolchenki, a Sentsova zna tylko dlatego, że ten jest znanym reżyserem.
3. Wyrok
Dnia 25.08.2015 r. w Północno-Kaukaskim Wojskowym Sądzie Okręgowym został ogłoszony wyrok w sprawie Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenki.
Kolchenko, Sentsov i inni
Aktywiściposądzeni o terroryzm
W maju 2014 roku na Krymie zostali zatrzymani obywatele Ukrainy: G. Afanasev, O. Kolchenko, O. Sentsov i O. Chirniy. Wszyscy oni zostali oskarżeni o popełnienie przestępstw związanych z „terroryzmem” – m.in. przygotowanie do wysadzenia pomnika Lenina i memoriału Wiecznego Ognia w Symferopolu.
- Oleg Sentsov został uznany za winnego w zakresie wszystkich zarzucanych mu czynów: utworzenie grupy terrorystycznej (art. 205.4 cz.1 KK FR), dokonanie dwóch aktów terrorystycznych (art. 205 cz.2 pkt. „а” KK FR), przygotowanie do dokonania dwóch aktów terrorystycznych ( art. 30 cz.1 i art. 205 cz. 2 pkt. „a” KK FR), a także udział w dwóch epizodach nielegalnego obrotu bronią i materiałów wybuchowych (art. 22 cz. 3 KK FR). Wyrokiem sądu Oleg Sentsov został skazany na 20 lat pozbawienia wolności w kolonii o zaostrzonym rygorze (pierwotnie oskarżenie wnioskowało o karę 23 lat pozbawienia wolności).
- Oleksandr Kolchenko również został uznany za winnego w zakresie wszystkich zarzucanych mu czynów: przynależność do grupy terrorystycznej (art. 205.4 cz.2 KK FR) i dokonanie aktu terrorystycznego (art. 205 cz.2 pkt. „а” KK FR). Kolchenko został skazany na 10 lat pozbawienia wolności w koloni o zaostrzonym rygorze (pierwotnie oskarżenie wnioskowało o karę 12 lat pozbawienia wolności).
4. Fabrykowanie oskarżeń o terroryzm
4.1. Prowokacja służb specjalnych Według wersji śledczych, Oleg Sentsov w kwietniu 2014 roku wydał Chirniyowi i Afanasyevowi polecenie wysadzenia pomnika Lenina znajdującego się obok dworca kolejowego w Symferopolu. W tym celu Sentsov za pośrednictwem Afanasyeva miał rzekomo przekazać Chirniyowi środki pieniężne w kwocie 200 hrywien (8 euro) z przeznaczeniem na nabycie składników potrzebnych do wykonania urządzenia wybuchowego własnej roboty (wg terminologii NATO: improwizowane urządzenie wybuchowe – IED). Ponadto Sentsov rzekomo wydał polecenie wysadzenia w dniu 9 maja memoriału Wiecznego Ognia. Chirniy z kolei, poprosił znajomego chemika Oleksandra Pirogova o wykonanie urządzenia wybuchowego. Na kilka dni przed wyznaczoną datą Chirniy dwukrotnie otrzymywał od Pirogova przedmiot imitujący zapalnik, wykonany na bazie zegarka elektronicznego, i obie atrapy zaniósł do swojego domu. Jak się później okazało, Pirogov od początku działał pod kontrolą FSB, a do przekazania Chirniyowi atrap urządzeń wybuchowych doszło „w trakcie działań operacyjno-poszukiwawczych”. Adwokat Sentsova, Dmitriy Dinze uważa, że przy pomocy Pirogova FSB dokonała prowokacji do popełnienia przestępstwa. Służby specjalne przeprowadziły między innymi instruktaż Pirogova informując go, że „powinien dążyć do przekazania atrapy (urządzenia wybuchowego – red.) za pomocą skrytki”. Z materiałów sprawy również wynika, że już 11.04.2015 r. służby specjalne wiedziały, iż Chirniy ma zamiar w dniach 14.04.2015 r. i 18.04.2015 r. dokonać podpalenia biura organizacji „Russkaya Obshchina Kryma” i biura partii „Yedinaya Rossiya”, a mimo to nie zapobiegły podpaleniom. „Działaniom tym nie zapobiegnięto świadomie, żeby stworzyć wrażenie, że na terytorium Krymu istnieje grupa terrorystyczna”, – oświadczyła przed sądem adwokatka Oleksandra Kolchenki Svetlana Sidorkina. W trakcie mów końcowych przed sądem adwokat Dmitriy Dinze przypomniał postanowienie Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej z 2012 roku. Zgodnie postanowieniem Sądu Najwyższego, „ingerencja i wykorzystanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych w wyniku prowokacji ze strony milicji, naruszają zasadę rzetelności postępowania sądowego”. 4.2. Stosowanie tortur wobec podejrzanych w celu uzyskania przyznania się do winy W efekcie stosowania brutalnych tortur wobec podejrzanych dwoje z nich (Afanasyev i Chirniy) zostało zmuszonych do „przyznania się do winy” i wyrażenia zgody na współpracę ze śledczymi. Tortury były stosowane również wobec Olega Sentsova i Oleksanra Kolchenki, oni jednak odmówili przyznania się do popełnienia zarzucanych im czynów. Tortury w stosunku do Gennadiya Afanasyeva Wycofanie się Gennadiya Afanasyeva z wcześniej złożonych zeznań i oświadczenie o użyciu wobec niego tortur mocno nadszarpnęło stanowisko oskarżenia, ponieważ właśnie na zeznaniach Afansyeva bazowała większość „dowodów” przeciwko Sentsovowi. W dniu 03.08.2015 r. Gennadiy Afanasyev potwierdził przed swoim adwokatem Aleksandrem Popkovem, który odwiedził go w areszcie tymczasowym, że pomówił Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenkę pod wpływem tortur. Afanasyev powiedział adwokatowi: „w sposób przemyślany stwierdziłem w sądzie, że nie istniały żadne grupy terrorystyczne. Wszystko to są fantazje śledczych, które podpisywałem nie patrząc…”.W trakcie procesu przesłuchano trzy grupy świadków:
- Osoby karane
- Osoby, które dobrowolnie zgodziły się na współpracę z FSB (Federalna Służba Bezpieczeństwa). Ludzie, którzy od początku byli nastawieni krytycznie wobec Euromajdanu i byli jego ideologicznymi przeciwnikami
- Świadkowie incognito (prawdopodobnie funkcjonariusze FSB)
Sentsov został uznany za winnego w zakresie wszystkich zarzucanych mu czynów: utworzenie grupy terrorystycznej, dokonanie dwóch aktów terrorystycznych, przygotowanie do dokonania dwóch aktów terrorystycznych, a także udział w dwóch epizodach nielegalnego obrotu bronią i materiałów wybuchowych. Został skazany na 20 lat pozbawienia wolności w kolonii o zaostrzonym rygorze.

5. Reakcja społeczności międzynarodowej
Dzięki interwencji organizacji obrony praw człowiek, w tym Fundacji Otwarty Dialog, która jako jedna z pierwszych zaczęła naświetlać sprawę „krymskich terrorystów”, prześladowaniom ukraińskich obywateli przez organy śledcze Rosji udało się nadać duży rozgłos na arenie międzynarodowej. Pomimo usiłowań władz rosyjskich, aby jak najbardziej odwrócić uwagę społeczną od procesu (prowadzenie sprawy zostało przekazane do miasta regionalnego, akredytację na procesie uzyskały tylko rosyjskie media), to sprawa była śledzona przez rządy demokratycznych państw, międzynarodowe organizacje, a przebieg rozpraw sądowych był relacjonowany nie tylko w ukraińskich i rosyjskich mediach, ale też w mediach światowych. Ogłoszenie surowego wyroku na podstawie sfabrykowanej sprawy karnej wywołało jednogłośne potępienie ze strony społeczności ukraińskiej i światowej. Zdecydowany protest w związku z wyrokiem dla Sentsova i Kolchenki wydanym przez rosyjski sąd wyraziło MSZ Ukrainy. „Domagamy się, aby strona rosyjska zaprzestała farsy sądowej, która w imię ambicji rosyjskich przywódców niszczy życie ludzi, i natychmiast uwolniła Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenko, a także wszystkich innych zakładników politycznych”, – oświadczono w resorcie. „Cały ten proces został urządzony po to, żeby dać sygnał. Został on wykorzystany w rosyjskiej wojnie propagandowej przeciwko Ukrainie i przypominał procesy pokazowe dysydentów epoki stalinowskiej”, – oświadczył przedstawiciel Amnesty International w Ukrainie Bogdan Ovcharuk. Ambasador USA na Ukrainie Jeffrey Payet potępił proces Sentsova i Kolchenki, nazywając go farsą, a wyrok sądu – haniebną decyzją. Przewodnicząca PACE Anne Brasseur oświadczyła, że wyrok sądu jest sprzeczny z wymaganiami PACE wobec Federacji Rosyjskiej. „Dzisiejsza decyzja sądu pozostaje w jawnej sprzeczności z tymi wymaganiami. Dlatego ponownie apeluję do władz rosyjskich o przestrzeganie swoich zobowiązań jako państwa członkowskiego Rady Europy i uwolnienia wszystkich osób zatrzymanych nielegalnie po aneksji Krymu”, – podkreśliła Brasseur. „Rosyjskie sądy nie posiadają kompetencji, aby dokonywać osądu odnośnie działań dokonanych poza granicami uznanego międzynarodowo terytorium Rosji. Unia Europejska traktuje tę sprawę jako naruszenie międzynarodowego prawa i elementarnych standardów wymiaru sprawiedliwości”, – oświadczyła Wysoka Komisarz Unii Europejskiej do spraw bezpieczeństwa i polityki wewnętrznej Federica Mogherini. W czasie spotkania z Prezydentem Ukrainy Petro Poroshenką Przewodniczący Rady Europy Donald Tusk oświadczył, że prześladowanie obywateli Ukrainy w Rosji jest symbolem cynizmu, dominującego dzisiaj w polityce Rosji. Dnia 03.09.2015 r. ministrowie spraw zagranicznych 8 północnoeuropejskich państw (Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Islandii, Estonii, Łotwy i Litwy) w czasie spotkania w Kopenhadze wezwali Rosję do uwolnienia nielegalnie porwanych i uwięzionych obywateli Ukrainy Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenki oraz obywatela Estonii Estona Kohvera. Dnia 10.09.2015 r. Europarlament przyjął rezolucję w sprawie wydania wyroków skazujących dla Olega Sentsova, Oleksandra Kolchenki i Estona Kohvera, wzywając Rosję do ich natychmiastowego uwolnienia. „Parlament zdecydowanie potępia rażące naruszenie integralności terytorialnej Ukrainy i Estonii poprzez porwania obywateli obu państw w celu przedstawienia im zarzutów w sądzie rosyjskim”, – stwierdza się w rezolucji.6. Wnioski
Fundacja Otwarty Dialog uważa, że wyrok skazujący dla Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenki jest kolejnym dowodem na brak praworządności w Rosji. Sądy i organy ścigania są częścią represyjnego mechanizmu państwa. Ten wyrok to sygnał dla wszystkich liberalno-demokratycznych sił w kraju, że władza jest gotowa w najbardziej nawet brutalny sposób walczyć z wszelką opozycją obecnego reżimu.Wyrok skazujący dla Olega Sentsova i Oleksandra Kolchenki jest kolejnym dowodem na brak praworządności w Rosji. Sądy i organy ścigania są częścią represyjnego mechanizmu państwa.

- Przewodnicząca PACE Anne Brasseur – e-mail: [email protected], tel.: +33 88 41 23 41;
- Przewodniczący ZP OBWE Ilkka Kanerva – e-mail: [email protected], tel.: +358 9 432 3055; +358 9 432 3529;
- Wysoka Komisarz Unii Europejskiej do spraw bezpieczeństwa i polityki wewnętrznej Federica Mogherini – 1049 Brussels, Rue de la Loi / Wetstraat 200, tel.: +32 2 584 11 11; +32 (0) 2 295 71 69;
- Szef Komisji Parlamentu Europejskiego Spraw Zagranicznych Elmar Brok – Rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles, Belgique, tel.: +32 2 28 49013 (Bruksela), +33 3 881 76902 (Strasburg);
- Przewodniczący Rady Europy Donald Tusk – Rue de la Loi / Wetstraat 175, 1048 Brussels, e-mail: [email protected], tel.: +32 2 28 15650;
- Przewodniczący Komisji Europejskiej, Jean-Claude Juncker – 1049 Brussels, Belgium Rue de la Loi / Wetstraat 200, e-mail: [email protected];
- Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka Ra’ad Zeid Al-Husajn – Palais des Nations CH-1211 Geneva 10, Switzerland, tel.: +41 22 917 9220.