Raport: Prześladowanie polityczne Syryma Shalabayeva

1. Wstęp

Syrym Shalabayev, krewny kazachstańskiego opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova zwraca się do Litwy z wnioskiem o udzielenie mu azylu politycznego i jego ochronę przed ekstradycją. Przeciwko niemu toczy się w Kazachstanie i na Ukrainie postępowanie karne w ramach sprawy Ablyazova, które jest uznane za społeczność międzynarodową za umotywowane politycznie. Upublicznione w Europie dokumenty potwierdziły, że w sprawie Ablyazova i Shalabayeva Kazachstan przygotowywał dla ukraińskiego śledztwa teksty aktów oskarżenia; pytania na przesłuchania; dawał wskazówki, wobec kogo wydawać międzynarodowe listy gończe, jakie „wyniki” uzyskać na przesłuchaniach. Władze Kazachstanu poprzez inwigilację rodziców dowiedzieli się o miejscu pobytu Syryma Shalabayeva i od razu po tym wszczęły postępowanie karne.

Dla Kazachstanu prześladowanie rodziny jest sposobem zemsty na opozycjoniście Ablyazovie. Dwa lata temu kazachstańskie władze poprzez dezinformację doprowadziły do nielegalnej deportacji żony i 6-letniej córki Ablyazova z Włoch do Kazachstanu. I tylko dzięki wytrwałości ONZ, Parlamentu Europejskiego i organizacji walczących na rzecz praw człowieka jego rodzina wróciła do Europy. Teraz Kazachstan stara się doprowadzić do ekstradycji Syryma Shalabayeva, przedstawiając Litwie te same informacje, którymi wprowadził w błąd Włochy dwa lata temu.

Wielka Brytania i Czechy odmówiły Ukrainie ekstradycji dwóch osób, wobec których jest wszczęte to samo postępowanie karne, co wobec Shalabayeva. Ponadto, Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania, Polska, Austria, Szwajcaria, Belgia, USA i Litwa udzieliły azylu lub objęły ochroną międzynarodową kolegów i krewnych Ablyazova, a także odmówiono ich ekstradycji do Kazachstanu, Rosji lub Ukrainy.

Obywatel Kazachstanu Syrym Shalabayev jest bratem Almy Shalabayevej, żony kazachskiego opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova. Ablyazov – to osobisty wróg prezydenta Nazarbayeva. Od 2003 roku Syrym Shalabayev mieszka poza granicami Kazachstanu. Jego żona, Aygul i 18-letnia córka Zhanna są obywatelkami Wielkiej Brytanii. Syrym Shalabayev brał udział w projektach biznesowych Mukhtara Ablyazova poza granicami Kazachstanu i wraz z nim finansował kazachstańską opozycję.

2. Kontekst polityczny wysuniętych oskarżeń o korupcję

W 2001 roku były minister energetyki Mukhtar Ablyazov został jednym z założycieli wpływowego ruchu opozycyjnego „Demokratyczny wybór Kazachstanu”. Wkrótce pod zarzutem „przekroczenia uprawnień służbowych” został wysłany do więzienia, gdzie został poddany torturom i pobiciom. Pod presją międzynarodowej opinii publicznej, która uznała wyrok za umotywowany politycznie, w 2003 roku Ablyazov został ułaskawiony.

W 2005 roku Ablyazov stanął na czele rady nadzorczej kazachstańskiego Banku BTA, w którym został akcjonariuszem większościowym. Nadal wspierał on i finansował opozycję, co stało się przyczyną kolejnego konfliktu z Nazarbayevem. Według słów Ablyazova, nie chciał spełnić żądania przepisania pakietu kontrolnego akcji Banku BTA na przedstawicieli prezydenta.

Później, w 2009 roku Bank BTA został przymusowo znacjonalizowany. Ablyazovowi i jego współpracownikom zostały przedstawione zarzuty przestępstw finansowych. Ablyazov opuścił terytorium Kazachstanu. Na wniosek Kazachstanu, który nie ma podpisanych umów o ekstradycji z większością krajów europejskich, Rosja i Ukraina również wszczęły postępowanie karne w stosunku do Ablyazova i jego współpracowników.

Przed rozpoczęciem konfliktu pomiędzy Nazarbayevem i Ablyazovem organy państwowe nie wspominały o żadnych naruszeniach ze strony banku. W 2006 i 2007 roku Bank BTA został uznany za najlepszy bank w Azji Środkowej według międzynarodowego magazynu Euromoney, zaś w 2008 roku zajął 173 miejsce na liście najlepszych banków na świecie (według magazynu biznesowego The Banker). W styczniu 2009 roku międzynarodowy magazyn Global Finance przyznał Bankowi BTA tytuł „Najlepszy bank w dziedzinie finansowania obrotu handlowego w Kazachstanie – 2009”. Wymuszona zmiana właściciela w wyniku nacjonalizacji stała się podstawą dla zagranicznych wierzycieli do żądania wcześniejszej spłaty wszystkich zobowiązań międzynarodowych banku, co doprowadziło do jego faktycznego bankructwa.

Kazachstan uważa, że Syrym Shalabayev w zmowie z Mukhtarem Ablyazovem spowodował straty BTA Banku na kwotę ponad 489 mln dolarów. Ukraina oskarża Shalabayeva o deufraudację środków na kwotę 7 mln USD. Od 24.04.2012 jest on poszukiwany przez Interpol na wniosek Ukrainy.

3. Wniosek o azyl i areszt ekstradycyjny na Litwie

W maju 2015 roku Syrym Shalabayev wraz z rodziną przeniósł się na Litwę w związku ze złym stanem zdrowia wujka Ablyazova – Kuanysza Nurgazina. W dniu 02.12.2014 Litwa udzieliła Nurgazinowi azylu i prawa do długoterminowego pobytu. Żona i córka Shalabayeva również mieszkają legalnie w Wilnie.

Shalabayev wiedział o groźbie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w Kazachstanie. W dniu 18.05.2015 r. poprosił o azyl polityczny na Litwie. W dniu 21.05.2015 r. Litwa wydała Syrymowi Shalabayevowi kartę pobytu cudzoziemca i zapewniła mu tymczasową ochrony na okres rozpatrzenia wniosku o azyl.

W dniu 17.07.2015 r. będący w podeszłym wieku ojciec i matka Shalabayeva wyjechali z Kazachstanu, aby zobaczyć swoich bliskich. Odwiedzili Polskę i Włochy, po czym przybyli do Wilna, gdzie zatrzymali się w wynajętym mieszkaniu żony i córki Shalabayeva. Sam Shalabayev mieszka w obozie dla uchodźców, w którym warunki dopuszczają krótkoterminowe przepustki.

W dniu 28.07.2015 r. Shalabayev wraz z rodzicami przebywał w wynajętym mieszkaniu żony. W ten dzień kazachstańska prokuratura zwróciła się do litewskich kolegów z wnioskiem o aresztowanie Shalabayeva. Co więcej, Kazachstan wskazał adres mieszkania, w którym może znajdować się Shalabayev. Na wniosek Kazachstanu, litewska policja przeprowadziła przeszukanie w mieszkaniu i zatrzymała Shalabayeva. Został aresztowany na 3 miesiące, do czasu, gdy sąd zacznie rozpatrywać żądania Ukrainy i Kazachstanu dotyczące jego ekstradycji. Dokumenty z tych krajów już wpłynęły, ale jeszcze nie zostały przetłumaczone.

Warto zauważyć, że status podejrzanego w Kazachstanie Shalabayev otrzymał w dniu 22.07.2015 – po upływie 6 lat od wszczęcia postępowania karnego przeciwko Ablyazovowi. Shalabayev jest oskarżony o defraudację powierzonego mienia, legalizację środków pieniężnych, kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą i sfałszowanie paszportu. W dniu 22.07.2015 r. Kazachstan rozesłał za nim list gończy Interpolu, a dwa dni później sąd Almaty wydał postanowienie o jego zaocznym aresztowaniu.

Istnieją podstawy, by sądzić, że kazachstańskie władze szybko wszczęły śledztwo przeciwko Shalabayevowi, zaraz po tym, gdy dowiedziały się o miejscu jego pobytu. Kazachstańskie służby specjalne mogły znaleźć Shalabayeva poprzez śledzenie jego rodziców, którzy przybyli na Litwę.

Warto zauważyć, że w postanowieniu sądu almatyńskiego z dnia 24.07.2015 r. wskazano, że „w wyniku działań przestępczych S.B. Shalabayeva i innych członków zorganizowanej grupy przestępczej, Bank BTA poniósł stratę na kwotę 174 999 911 dolarów„. A już trzy tygodnie później, w dniu 17.08.2015r., Kazachstan poinformował władze litewskie, że Shalabayev wyrządził szkody Bankowi BTA „na łączną kwotę 489 399 911 dolarów„. W ten sposób, w ciągu kilku dni Kazachstan „podniósł“ kwotę straty o 300 mln dolarów.

4. Postępowanie cywilne w sądzie londyńskim

W swoich dokumentach dla Litwy w sprawie Shalabayeva kazachstańska prokuratura wielokrotnie powołuje się na postanowienie sądu londyńskiego w sprawie z powództwa Banku BTA. Kazachstan twierdzi, że sąd londyński sąd wykazał fakt oszustwa Ablyazova i Shalabayeva, a także faktycznie udowodnił ich winę. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w Wielkiej Brytanii odbyły się tylko procesy cywilne, a nie karne. Postanowienia w sprawach cywilnych zostały przyjęte automatycznie, bez przeprowadzenia postępowania sądowego i bez uwzględnienia argumentów obrony.

W 2011 roku Ablyazov otrzymał polityczny w Wielkiej Brytanii. Brytyjscy policjanci ostrzegli go przed zagrożeniem morderstwa lub porwania go z powodów politycznych, oświadczając, że nie mogą zapewnić mu dodatkowej ochrony. Tymczasem Bank BTA wszczął przeciwko Mukhtarowi Ablyazovowi postępowanie cywilne w sądzie londyńskim z kwotą roszczenia wynoszącą około 4,5 mld dolarów. Ablyazov wielokrotnie oświadczał, że znacjonalizowany Bank BTA nie jest samodzielnym podmiotem, lecz wykonuje wolę polityczną władz kazachstańskich. Niedawno opublikowane w mediach dowody jeszcze raz to potwierdziły.

W liście z dnia 16.08.2013 r. jeden z kierowników państwowego FNB „Samruk-Kazyna” Almat Zhamiyev daje wskazówki dyrektorowi zarządzającemu Banku BTA Pavlowi Prosyankinovi dotyczące przygotowania dokumentu, w celu uzgodnienia z rządem kazachstańskim działań związanych z roszczeniami w Wielkiej Brytanii.

Przedstawiciel Banku BTA Pavel Prosyankin ostrzegł przedstawiciela rządu co do tego, że w Wielkiej Brytanii bank uznaje się za niezależny od władz Kazachstanu: „Przygotowanie takiego dokumentu postawi pod znakiem zapytania możliwość wszczęcia postępowania karnego przeciwko Ablyazovowi w Wielkiej Brytanii, ponieważ wbrew oficjalnemu stanowisku Banku, będzie oczywiste, że pociągnięcie Ablyazova do odpowiedzialności karnej, a także praca w zakresie ekstradycji, jest skoordynowaną pracą Banku i państwa Kazachstanu. Czyli to będzie faktycznym dowodem stanowiska Ablyazova dotyczącego tego, że Bank jest narzędziem państwa w ściganiu Ablyazova” .

Lobbystom Banku BTA i wynajętej przez Kazachstan firmie Hogan Lovells udało się opóźnić ponad pół roku uzyskanie przez Ablyazova azylu politycznego w Wielkiej Brytanii. Za ten czas sąd londyński wydał postanowienie o braku politycznej motywacji w sprawach cywilnych Banku BTA.

W dniu 16.02.2012 r. sędzia Nigel Teare oskarżył Ablyazova o „brak szacunku dla sądu”, w wyniku czego Ablyazov został skazany na 22 miesiące aresztu. Ablyazova nie było w sądzie podczas odczytania postanowienia. W dniu 29.02.2012 r., na wniosek Banku BTA sędzia Teare dał Ablyazovowi warunek poddania się aresztowi i odtajnienia stanu swojego majątku. Niezastosowanie się do obu tych wymagań, według warunkowego nakazu, doprowadziło do pozbawienia Ablyazova prawa do obrony w sprawach cywilnych.

Opozycjonista nalegał, że ujawnienie aktywów spowoduje prześladowania jego współpracowników przez prezydenta Nazarbayeva. Również Ablyazov obawiał się, że mógłby zostać zabity w więzieniu na rozkaz prezydenta Nazarbayeva. Mając na uwadze tragiczny przykład Aleksandra Litvinienki, Ablyazov opuścił terytorium Wielkiej Brytanii. Niedawne zabójstwo przeciwnika Nazarbayeva, Rakhata Aliyeva w austriackim więzieniu potwierdziło, że obawy Ablyazova były słuszne.

Po tym, jak Ablyazov opuścił Wielką Brytanię, BTA Bank mógł ubiegać się o wydanie wobec Ablyazova postanowień sądowych bez przeprowadzenia postępowań w odniesieniu do meritum sprawy. W listopadzie 2012 r. brytyjski sąd zobowiązał Ablyazova do zapłaty na rzecz Banku BTA 2,1 mld dolarów. Był to wyrok zaoczny:, tj. taki, gdy decyzja zostaje podjęta automatycznie, bez przeprowadzenia postępowania sądowego, ponieważ pozwanego pozbawiono prawa do obrony. Kolejne postanowienie w sprawie cywilnej, zasądzające od Ablyazova zapłatę 400 mln dolarów, również zostało wydane bez przeprowadzenia postępowania i, podobnie, bez uwzględnienia argumentów obrony.

Syrym Shalabayev został również oskarżony o obrazę sądu za niezastotowanie się do sądowego nakazu ujawnienia swoich aktywów i został skazany na 18 miesięcy aresztu. Nie był on obecny w Anglii podczas wydania tych postanowień. Sędzia Briggs wskazał jedynie na prawdopodobieństwo popełnienia przez Shalabayeva nielegalnych czynów: „Można przypuszczać, że prawdopodobnie posiada on informacje, które mają szczególną wartość dla Banku dla ustalenia lokalizacji swojego majątku”.

Opierając się na argumentach oskarżycieli, w dniu 16.02.2012 r. sędzia Nigel Teare oświadczył, że rzeczywistym właścicielem spółek był nie Shalabayev, lecz Ablyazov. Według sędziego, Shalabayev dokonywał transakcji w imieniu Ablyazova i sporządzał dokumenty z datą wsteczną.

Kazachstańska prokuratura w apelu do władz litewskich twierdzi, że w decyzji sędziego Teara z dnia 19.03.2013 r. jest zaznaczone, że „S.B. Shalabayev odgrywał kluczową rolę w procederze przestępczym“. Jednak w rzeczywistości, sąd stwierdził, że Shalabayev i Udovenko byli „mocno zaangażowani“ w spółce Ablyazova, i to wskazuje na fakt, że spółki te są własnością lub są kontrolowane przez Ablyazova.

5. Sfabrykowanie sprawy przeciwko Ablyazovowi i Shalabayevowi w Ukrainie

W latach 2014-2015 szerokim echem odbiły się w Europie opublikowane w mediach dokumenty korespondencji [Źródła, w których zostały opublikowane dokumenty korespondencji: trust.ua – część I, część II, część III, Facebook].Zostało potwierdzone, że przedstawiciele Kazachstanu przygotowywali dokumenty dla śledczych ukraińskich i rosyjskich w sprawie Mukhtara Ablyazova i jego współpracowników. Władze kazachstańskie władze same przesłuchiwały oskarżonych w tej sprawie, groziły im i zmuszali do podpisania zeznań. Śledztwo w sprawie Ablyazova było koordynowane na szczeblu najwyższych urzędników państwowych Kazachstanu, Rosji i Ukrainy.

Kazachstan kierował działaniami ukraińskich organów śledczych poprzez prywatną kancelarię prawną „Ilyashev i Partnerzy“, która oficjalnie reprezentuje interesy kazachstańskiego Banku BTA. Pracownik kancelarii „Ilyashev i Partnerzy“, Arseniy Gersaymiv sporządzał dla śledczego ukraińskiego MSW Maksima Melnika teksty zarzutów i formułował pytania na przesłuchania. Śledczy podpisywał i wykorzystywał te dokumenty. Otrzymywał on również wskazówki, wobec których współpracowników Ablyazova wydać międzynarodowy nakaz aresztowania.

W dniu 20.04.2012 r. pracownik kancelarii „Ilyashev i Partnerzy“, Arseniy Gersaymiv zaproponował śledczemu Maksimowi Melnikowi, aby „dodać do postanowienia w sprawie Shalabayeva kwestię Kononko i wysłać je do Anglii. Mogę to wszystko zrobić, jeśli przyśle mi Pan postanowienie w sprawie Shalabayeva w formie elektronicznej”.

W dniu 23.04.2012 r. Arseniy Gerasymiv wysłał śledczemu dopracowane postanowienie o wszczęciu postępowania karnego w sprawie Syryma Shalabayeva. W postanowieniu jest mowa o tym, że Mukhtar Ablyazov, Igor Kononko, Syrym Shalabeyev i Aleksander Udovenko, „nadużywając stanowiska służbowego“, dokonali „kradzież środków kazachstańskiego Banku BTA Banku“. Na następny dzień śledczy wydali nakaz aresztowania Shalabayeva poprzez Interpol.

W dniu 02.08.2012 r. ukraiński śledczy Maksim Melnik otrzymał wskazówki od strony kazachstańskiej (kancelarii „Ilyashev i Partnerzy“) odnośnie przesłuchania obywatela Kazachstanu, Rifata Rizoyeva: „Przesłuchanie musi wykazać: 1. Wszystkie spółki off-shore zostały utworzone przez Ablyazova – on jest organizatorem; 2. Ablyazov jest rzeczywistym beneficjentem tych spółek; 3. Ludzie Ablyazova kierowali spółkami off-shore (Udovenko, Kononko, Paraskevich, Shalabayev, Khazhayev); 4. Spółki off-shore zostały utworzone w celu zagarnięcia pieniądzy z banku; 5. Projekty kosztowały mniej. Podczas ich finansowania pieniądze defraudowano“.

W dniu 09.04.2014 r. Wysoki Sąd w Londynie odmówił Ukrainie ekstradycji Igora Kononko, który jest oskarżonym w tym samym postępowaniu karnym, co Shalabayev. Sąd wyraził zaniepokojenie faktem, iż ukraiński śledczy Melnik nie stawił się na posiedzenie: „W każdym razie, powód, dla którego pan Melnik nie został wezwany do złożenia zeznań, można wywnioskować z pakietu e-maili, które pokazują, że przedkładano mu dokumenty do podpisu, a on, jak się wydaje, w ogóle nie brał udziału w podejmowaniu decyzji co do tego, czy ściganie jest legalne i czy należy je wszcząć, lub też jaką formę powinno ono przyjąć…“

W tej samej sprawie karnej, co i Syrym Shalabayev, oskarżona jest także Tatiana Paraskevich. Czechy udzieliły jej schronienia i odmówiły Ukrainie jej ekstradycji.

Przypadki nadużyć, potwierdzone przez opublikowaną korespondencję, zostały szeroko nagłośnione. Zostały wszczęte postępowania karne przeciwko dwóm ukraińskim śledczym, którzy zajmowali się sprawą Ablyazova. W dniu 30.07.2014 r. wszczęto sprawę karną przeciwko śledczemu MSW Maksimowi Melnikowi, a w dniu 23.07.2015 r. – przeciwko śledczemu prokuratury w Kijowie, Sergeyowi Khodakowskiemu. Jednak ukraińska prokuratura nie wykazuje zainteresowania szybkim i obiektywnym dochodzeniem w sprawie powyższych przypadków korupcji.

Warto zauważyć, że Kazachstan i Ukraina wysłały wnioski o ekstradycję Shalabayeva praktycznie w tym samym czasie (odpowiednio w dniach 17.08.2015 r. i 19.08.2015 r.). Dokładnie tak samo synchronicznie zostały wysłane wnioski o ekstradycję Ablyazova (09.08.2013 r. przez Ukrainę i 15.08.2013 przez Kazachstan). Dlatego w obu przypadkach jest możliwe, że wnioski przygotowała strona kazachstańska.

Ukraina dała gwarancję Litwie, że Shalabayev będzie pociągnięty do odpowiedzialności „wyłącznie za przestępstwo, w związku z którym wystosowano żądanie wydania go“. Taką samą gwarancję dała Francja w sprawie Ablyazova. Jednak na Ukrainie wobec Ablyazova wysunięto zarzuty, które nie zostały wymienione we wniosku o esktradycję. 

6. Prześladowanie krewnych jako sposób zemsty na oponencie politycznym 

„W prześladowaniu swoich przeciwników władze w Kazachstanie nie przebierają w środkach. Jeśli ktoś przestąpił drogę prezydentowi Nazarbayevowi, to karę, i to okrutną, ponosi cała rodzina“ – zauważa Mark Feygin, adwokat Mukhtara Ablyazova, a także obrońca ukraińskiej więźniarki politycznej w Rosji Nadiyi Savchenko.

Z powodu aktywnego udziału w kampanii na rzecz obrony swojego męża, Alma Shalabayeva otrzymywała pogróżki od władz kazachstańskich, że postępowanie karne będzie wszczęte przeciwko krewnym opozycjonisty. Inny brat Almy Shalabayevej – Salim – był nieustannie śledzony w Łotwie, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii (o czym on został ostrzeżony przez brytyjską policję).

Wraz z dokumentami dotyczącymi Syryma Shalabayeva, Kazachstan wysłał władzom litewskim informację, że Alma Shalabayeva ma rzekomo fałszywy paszport obywatela Republiki Środkowoafrykańskiej. Dwa lata temu władze kazachstańskie na tej podstawie doprowadziły do nielegalnego aresztowania i deportacji do Kazachstanu przez władze Włoch Almy Shalabayevej i jej 6-letniej córki Alui Ablyazovej. Te wydarzenia wywołały międzynarodowy skandal i doprowadziły do kryzysu rządowego we Włoszech. 

Na wniosek Kazachstanu Alma Shalabayeva została zatrzymana w nocy z 28/29.05.2013 r. w przedmieściach Rzymu. Następnego dnia, 30.05.2013 r. w Kazachstanie wszczęto wobec niej postępowanie karne za sfałszowanie paszportu kazachstańskiego. W dniu 31.05.2013 r. Alma Shalabayeva wraz z córką zostały deportowane do Kazachstanu. Dzięki interwencji organizacji praw człowieka, ONZ i Parlamentu Eropejskiego, w dniu 24.12.2013 r. władze kazachstańskie zezwoliły Almie Shalabayevej wraz z córką opuścić granice Kazachstanu. Włochy nadały im status uchodźców.

W dniu 20.06.2013 r. Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Środkowoafrykańskiej oficjalnie potwierdziło, że Alma Shalabayeva posiada legalny paszport dyplomatyczny nr 06FB04081 na nazwisko Almy Ayan. Jednak po roku, w dniu 11.03.2014 r., ambasada Kazachstanu poprosiła przedstawiciela MSZ Francji Francois Revardeaux o przesłanie do Repbliki Środkowoafrykańskiej wniosku o unieważnienie e rzekomo nielegalnego paszportu. Wniosek został przekazany w tym samym dniu w imieniu Laurena Fabiusa, i Republika Środkowoafrykańska ponownie potwierdziła legalność paszportu.

W ten sposób, po dwóch zapewnieniach Republiki Środkowoafrykańskiej odnośnie legalności paszportu Almy Shalabayevej Kazachstan nie ustał w wysiłkach i przekazuje tę samą nieprawdziwą informację władzom Litwy. Warto zauważyć, że w sprawie Syryma Shalabayeva Kazachstan działa według opracowanego algorytmu: natychmiast po ustaleniu lokalizacji osoby, wszczęto postępowanie karne i wysunięto oskarżenia o sfałszowanie paszportu.

Potwierdzeniem politycznego charakteru sprawy jest to, że Kazachstan zarzucił Ablyazovowi „podżeganie do nienawiści społecznej“, „przygotowanie ataku terrorystycznego“ i „zbrodni przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości“. A rosyjskie organy śledcze oświadczają, że środki z legalizacji majątku, „zakupionego za skradzione przez M.K. Ablyazova pieniądze“, były wykorzystywane do „zmiany ustroju“ i „destabilizacji sytuacji politycznej“ w Kazachstanie.

Polując na przeciwników politycznych, Kazachstan nadużywa systemów ścigania państw europejskich. Szefowi ochrony Ablyazova, Aleksandrowi Pavlovovi zostały przedstawione zarzuty o terroryzm, co odsunęło w czasie przyznanie mu azylu politycznego w Hiszpanii. W przypadku Syryma Shalabayeva, Kazachstan wysunął oskarżenia o legalizację majątku. Według kodeksu karnego Litwy, jeśli osoba jest oskarżona o legalizację majątku, rozpatrzenie jego wniosku o azyl nie może wstrzymać ewentualnej ekstradycji.

7. Wnioski i rekomendacje

Litwa, która udzieliła schronienia wujowi Ablyazova, nie powinna dopuścić do ekstradycji do Kazachstanu jeszcze jednego krewnego opozycjonisty – Syryma Shalabayeva. W Kazachstanie ma miejsce umocnienie reżimu autorytarnego: przeciwnicy polityczni prezydenta Nazarbayeva znajdują się w więzieniu lub na emigracji, niezależne media są zamknięte, działacze są zastraszani, a za wszelką działalność obywatelską może grozić odpowiedzialność karna. Kazachstan ignoruje wielokrotne oświadczenia ONZ i organizacji praw człowieka o systemowym problemie tortur i niesprawiedliwego procesu.

Niedopuszczalna jest również ekstradycja do Ukrainy, gdzie nie są zagwarantowane odpowiednie warunki przetrzymywania w areszcie i ochrona przed torturami. Korupcyjny wymiar sprawiedliwości w stawia silny opór wobec prób przeprowadzenia reform. W Ukrainie Shalabayevowi nie będzie zapewniony uczciwy proces, ponieważ w tej sprawie ukraińskie organy śledzcze nie jest niezależne i postępują zgodnie z interesami politycznymi strony kazachstańskiej. W Ukrainie Shalabayev może być przesłuchiwany zgodnie z oczekiwaniami Kazachstanu lub przekazany do Kazachstanu.

Organizacje praw człowieka, około 50 posłów do Parlamentu Europejskiego, członkowie PACE w ciągu ostatnich dwóch lat składały oświadczenia odnośnie kontekstu politycznego sprawy Ablyazova. Dla Kazachstanu Shalabayev stanowi ważne źródło informacji o działalności opozycyjnej Ablyazova. Europejska konwencja o ekstradycji i Konwencja ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur zabrania ekstradycji osoby w przypadku politycznego kontekstu zarzutów lub groźby tortur. Fundacja „Otwarty Dialog“ apeluje do władz Republiki Litewskiej o to, by dołączyła do decyzji innych krajów UE w stosunku do współpracowników Mukhtara Ablyazova i dała azyl Syrymowi Shalabayevowi, odmawiając jednocześnie esktradowania go do Ukrainy i Kazachstanu.

Wszystkie osoby zainteresowane poparciem naszych żądań proszone są o wysłanie apeli do następujących osób i instytucji:

• Prezydent Republiki Litewskiej Dalia Grybauskaitė – S. Daukanto a. 3, LT-01122 Vilnius; tel.: +370 706 64 154; [email protected];
• Oskaras Jusys, Dyrektor ds. ONZ, Międzynarodowych Organizacji i Działu HR, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Litewskiej – J.Tumo-Vaižganto Str. 2, LT-01511 Vilnius; tel.: +370 706 52444, e-mail [email protected];
• Ugne Matuleviciene, Kierownik oddziału ds. Azji Środkowej i Kaukazu Południowego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Litewskiej – J.Tumo-Vaižganto Str. 2, LT-01511 Vilnius; tel.:. +370 706 52444, e-mail: [email protected];
• Jolanta Verbuvienė, Departement ds. Migracji, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Litewskiej – Šventaragio g. 2, LT-01510 Vilnius; tel.: +370 (5) 219 3400, e-mail: [email protected];
• Rūta Gerikienė, Główny specjalista Wydziału ds. Spraw Azylu Departamentu Migracji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Republiki Litewskiej – Šventaragio g. 2, LT-01510 Vilnius; tel.: +370 5 219 8458, e-mail: [email protected];
• Parlament Republiki Litewskiej: Gedimino ave. 53, Vilnius, Lithuania; tel.: +370 5 2396060; [email protected];
• Wysoki Przedstawiciel UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, Federico Mogherini – 1049 Brussels, Rue de la Loi / Wetstraat 200, tel.: +32 2 584 11 11; +32 (0) 2 295 71 69;
• Przewodniczący Komisji Parlamentu Europejskiego Spraw Zagranicznych Elmar Brok – Rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles, Belgique, tel.: +32 2 28 49013 (Bruksela), +33 3 881 76902 (Strasburg);
• Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców Antonio Guterres – Case Postale 2500, CH-1211 Genève 2 Dépôt, Suisse, tel.: +41 22 739 8111, faks: +41 22 739 7377. Formularz kontaktowy: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/contact_hq;
• Sekretarz Generalny Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej „Interpol” Jurgen Stock – General Secretariat 200, quai Charles de Gaulle, 69006 Lyon, France. Faks: +33 (0)4 72 44 71 63. 

Czytaj także:

• Kazachstan zaprzecza zastrzeżeniom ONZ, UE i OBWE dotyczącym praw człowieka
• Obrońcy praw człowieka w liście do władz Litwy stają w obronie Syryma Shalabayeva