1. Wstęp
Syrym Shalabayev, krewny kazachstańskiego opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova zwraca się do Litwy z wnioskiem o udzielenie mu azylu politycznego i jego ochronę przed ekstradycją. Przeciwko niemu toczy się w Kazachstanie i na Ukrainie postępowanie karne w ramach sprawy Ablyazova, które jest uznane za społeczność międzynarodową za umotywowane politycznie. Upublicznione w Europie dokumenty potwierdziły, że w sprawie Ablyazova i Shalabayeva Kazachstan przygotowywał dla ukraińskiego śledztwa teksty aktów oskarżenia; pytania na przesłuchania; dawał wskazówki, wobec kogo wydawać międzynarodowe listy gończe, jakie „wyniki” uzyskać na przesłuchaniach. Władze Kazachstanu poprzez inwigilację rodziców dowiedzieli się o miejscu pobytu Syryma Shalabayeva i od razu po tym wszczęły postępowanie karne. Dla Kazachstanu prześladowanie rodziny jest sposobem zemsty na opozycjoniście Ablyazovie. Dwa lata temu kazachstańskie władze poprzez dezinformację doprowadziły do nielegalnej deportacji żony i 6-letniej córki Ablyazova z Włoch do Kazachstanu. I tylko dzięki wytrwałości ONZ, Parlamentu Europejskiego i organizacji walczących na rzecz praw człowieka jego rodzina wróciła do Europy. Teraz Kazachstan stara się doprowadzić do ekstradycji Syryma Shalabayeva, przedstawiając Litwie te same informacje, którymi wprowadził w błąd Włochy dwa lata temu. Wielka Brytania i Czechy odmówiły Ukrainie ekstradycji dwóch osób, wobec których jest wszczęte to samo postępowanie karne, co wobec Shalabayeva. Ponadto, Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania, Polska, Austria, Szwajcaria, Belgia, USA i Litwa udzieliły azylu lub objęły ochroną międzynarodową kolegów i krewnych Ablyazova, a także odmówiono ich ekstradycji do Kazachstanu, Rosji lub Ukrainy. Obywatel Kazachstanu Syrym Shalabayev jest bratem Almy Shalabayevej, żony kazachskiego opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova. Ablyazov – to osobisty wróg prezydenta Nazarbayeva. Od 2003 roku Syrym Shalabayev mieszka poza granicami Kazachstanu. Jego żona, Aygul i 18-letnia córka Zhanna są obywatelkami Wielkiej Brytanii. Syrym Shalabayev brał udział w projektach biznesowych Mukhtara Ablyazova poza granicami Kazachstanu i wraz z nim finansował kazachstańską opozycję.2. Kontekst polityczny wysuniętych oskarżeń o korupcję
W 2001 roku były minister energetyki Mukhtar Ablyazov został jednym z założycieli wpływowego ruchu opozycyjnego „Demokratyczny wybór Kazachstanu”. Wkrótce pod zarzutem „przekroczenia uprawnień służbowych” został wysłany do więzienia, gdzie został poddany torturom i pobiciom. Pod presją międzynarodowej opinii publicznej, która uznała wyrok za umotywowany politycznie, w 2003 roku Ablyazov został ułaskawiony.Dla Kazachstanu prześladowanie rodziny jest sposobem zemsty na opozycjoniście Ablyazovie.
3. Wniosek o azyl i areszt ekstradycyjny na Litwie
W maju 2015 roku Syrym Shalabayev wraz z rodziną przeniósł się na Litwę w związku ze złym stanem zdrowia wujka Ablyazova – Kuanysza Nurgazina. W dniu 02.12.2014 Litwa udzieliła Nurgazinowi azylu i prawa do długoterminowego pobytu. Żona i córka Shalabayeva również mieszkają legalnie w Wilnie. Shalabayev wiedział o groźbie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w Kazachstanie. W dniu 18.05.2015 r. poprosił o azyl polityczny na Litwie. W dniu 21.05.2015 r. Litwa wydała Syrymowi Shalabayevowi kartę pobytu cudzoziemca i zapewniła mu tymczasową ochrony na okres rozpatrzenia wniosku o azyl. W dniu 17.07.2015 r. będący w podeszłym wieku ojciec i matka Shalabayeva wyjechali z Kazachstanu, aby zobaczyć swoich bliskich. Odwiedzili Polskę i Włochy, po czym przybyli do Wilna, gdzie zatrzymali się w wynajętym mieszkaniu żony i córki Shalabayeva. Sam Shalabayev mieszka w obozie dla uchodźców, w którym warunki dopuszczają krótkoterminowe przepustki. W dniu 28.07.2015 r. Shalabayev wraz z rodzicami przebywał w wynajętym mieszkaniu żony. W ten dzień kazachstańska prokuratura zwróciła się do litewskich kolegów z wnioskiem o aresztowanie Shalabayeva. Co więcej, Kazachstan wskazał adres mieszkania, w którym może znajdować się Shalabayev. Na wniosek Kazachstanu, litewska policja przeprowadziła przeszukanie w mieszkaniu i zatrzymała Shalabayeva. Został aresztowany na 3 miesiące, do czasu, gdy sąd zacznie rozpatrywać żądania Ukrainy i Kazachstanu dotyczące jego ekstradycji. Dokumenty z tych krajów już wpłynęły, ale jeszcze nie zostały przetłumaczone. Warto zauważyć, że status podejrzanego w Kazachstanie Shalabayev otrzymał w dniu 22.07.2015 – po upływie 6 lat od wszczęcia postępowania karnego przeciwko Ablyazovowi. Shalabayev jest oskarżony o defraudację powierzonego mienia, legalizację środków pieniężnych, kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą i sfałszowanie paszportu. W dniu 22.07.2015 r. Kazachstan rozesłał za nim list gończy Interpolu, a dwa dni później sąd Almaty wydał postanowienie o jego zaocznym aresztowaniu. Istnieją podstawy, by sądzić, że kazachstańskie władze szybko wszczęły śledztwo przeciwko Shalabayevowi, zaraz po tym, gdy dowiedziały się o miejscu jego pobytu. Kazachstańskie służby specjalne mogły znaleźć Shalabayeva poprzez śledzenie jego rodziców, którzy przybyli na Litwę. Warto zauważyć, że w postanowieniu sądu almatyńskiego z dnia 24.07.2015 r. wskazano, że „w wyniku działań przestępczych S.B. Shalabayeva i innych członków zorganizowanej grupy przestępczej, Bank BTA poniósł stratę na kwotę 174 999 911 dolarów„. A już trzy tygodnie później, w dniu 17.08.2015r., Kazachstan poinformował władze litewskie, że Shalabayev wyrządził szkody Bankowi BTA „na łączną kwotę 489 399 911 dolarów„. W ten sposób, w ciągu kilku dni Kazachstan „podniósł“ kwotę straty o 300 mln dolarów.4. Postępowanie cywilne w sądzie londyńskim
W swoich dokumentach dla Litwy w sprawie Shalabayeva kazachstańska prokuratura wielokrotnie powołuje się na postanowienie sądu londyńskiego w sprawie z powództwa Banku BTA. Kazachstan twierdzi, że sąd londyński sąd wykazał fakt oszustwa Ablyazova i Shalabayeva, a także faktycznie udowodnił ich winę. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w Wielkiej Brytanii odbyły się tylko procesy cywilne, a nie karne. Postanowienia w sprawach cywilnych zostały przyjęte automatycznie, bez przeprowadzenia postępowania sądowego i bez uwzględnienia argumentów obrony.
ściganie rodziny Ablyazova
S. Shalabayevbrat żony opozycjonisty
Obywatel Kazachstanu S. Shalabayev jest bratem Almy Shalabayevej, żony kazachskiego opozycyjnego polityka M. Ablyazova. Ablyazov – to osobisty wróg prezydenta Nazarbayeva. Od 2003 roku Shalabayev mieszka poza granicami Kazachstanu. Jego żona i 18-letnia córka są obywatelkami Wielkiej Brytanii.
5. Sfabrykowanie sprawy przeciwko Ablyazovowi i Shalabayevowi w Ukrainie
W latach 2014-2015 szerokim echem odbiły się w Europie opublikowane w mediach dokumenty korespondencji [Źródła, w których zostały opublikowane dokumenty korespondencji: trust.ua – część I, część II, część III, Facebook].Zostało potwierdzone, że przedstawiciele Kazachstanu przygotowywali dokumenty dla śledczych ukraińskich i rosyjskich w sprawie Mukhtara Ablyazova i jego współpracowników. Władze kazachstańskie władze same przesłuchiwały oskarżonych w tej sprawie, groziły im i zmuszali do podpisania zeznań. Śledztwo w sprawie Ablyazova było koordynowane na szczeblu najwyższych urzędników państwowych Kazachstanu, Rosji i Ukrainy. Kazachstan kierował działaniami ukraińskich organów śledczych poprzez prywatną kancelarię prawną „Ilyashev i Partnerzy“, która oficjalnie reprezentuje interesy kazachstańskiego Banku BTA. Pracownik kancelarii „Ilyashev i Partnerzy“, Arseniy Gersaymiv sporządzał dla śledczego ukraińskiego MSW Maksima Melnika teksty zarzutów i formułował pytania na przesłuchania. Śledczy podpisywał i wykorzystywał te dokumenty. Otrzymywał on również wskazówki, wobec których współpracowników Ablyazova wydać międzynarodowy nakaz aresztowania. W dniu 20.04.2012 r. pracownik kancelarii „Ilyashev i Partnerzy“, Arseniy Gersaymiv zaproponował śledczemu Maksimowi Melnikowi, aby „dodać do postanowienia w sprawie Shalabayeva kwestię Kononko i wysłać je do Anglii. Mogę to wszystko zrobić, jeśli przyśle mi Pan postanowienie w sprawie Shalabayeva w formie elektronicznej”. W dniu 23.04.2012 r. Arseniy Gerasymiv wysłał śledczemu dopracowane postanowienie o wszczęciu postępowania karnego w sprawie Syryma Shalabayeva. W postanowieniu jest mowa o tym, że Mukhtar Ablyazov, Igor Kononko, Syrym Shalabeyev i Aleksander Udovenko, „nadużywając stanowiska służbowego“, dokonali „kradzież środków kazachstańskiego Banku BTA Banku“. Na następny dzień śledczy wydali nakaz aresztowania Shalabayeva poprzez Interpol. W dniu 02.08.2012 r. ukraiński śledczy Maksim Melnik otrzymał wskazówki od strony kazachstańskiej (kancelarii „Ilyashev i Partnerzy“) odnośnie przesłuchania obywatela Kazachstanu, Rifata Rizoyeva: „Przesłuchanie musi wykazać: 1. Wszystkie spółki off-shore zostały utworzone przez Ablyazova – on jest organizatorem; 2. Ablyazov jest rzeczywistym beneficjentem tych spółek; 3. Ludzie Ablyazova kierowali spółkami off-shore (Udovenko, Kononko, Paraskevich, Shalabayev, Khazhayev); 4. Spółki off-shore zostały utworzone w celu zagarnięcia pieniądzy z banku; 5. Projekty kosztowały mniej. Podczas ich finansowania pieniądze defraudowano“. W dniu 09.04.2014 r. Wysoki Sąd w Londynie odmówił Ukrainie ekstradycji Igora Kononko, który jest oskarżonym w tym samym postępowaniu karnym, co Shalabayev. Sąd wyraził zaniepokojenie faktem, iż ukraiński śledczy Melnik nie stawił się na posiedzenie: „W każdym razie, powód, dla którego pan Melnik nie został wezwany do złożenia zeznań, można wywnioskować z pakietu e-maili, które pokazują, że przedkładano mu dokumenty do podpisu, a on, jak się wydaje, w ogóle nie brał udziału w podejmowaniu decyzji co do tego, czy ściganie jest legalne i czy należy je wszcząć, lub też jaką formę powinno ono przyjąć…“ W tej samej sprawie karnej, co i Syrym Shalabayev, oskarżona jest także Tatiana Paraskevich. Czechy udzieliły jej schronienia i odmówiły Ukrainie jej ekstradycji. Przypadki nadużyć, potwierdzone przez opublikowaną korespondencję, zostały szeroko nagłośnione. Zostały wszczęte postępowania karne przeciwko dwóm ukraińskim śledczym, którzy zajmowali się sprawą Ablyazova. W dniu 30.07.2014 r. wszczęto sprawę karną przeciwko śledczemu MSW Maksimowi Melnikowi, a w dniu 23.07.2015 r. – przeciwko śledczemu prokuratury w Kijowie, Sergeyowi Khodakowskiemu. Jednak ukraińska prokuratura nie wykazuje zainteresowania szybkim i obiektywnym dochodzeniem w sprawie powyższych przypadków korupcji. Warto zauważyć, że Kazachstan i Ukraina wysłały wnioski o ekstradycję Shalabayeva praktycznie w tym samym czasie (odpowiednio w dniach 17.08.2015 r. i 19.08.2015 r.). Dokładnie tak samo synchronicznie zostały wysłane wnioski o ekstradycję Ablyazova (09.08.2013 r. przez Ukrainę i 15.08.2013 przez Kazachstan). Dlatego w obu przypadkach jest możliwe, że wnioski przygotowała strona kazachstańska. Ukraina dała gwarancję Litwie, że Shalabayev będzie pociągnięty do odpowiedzialności „wyłącznie za przestępstwo, w związku z którym wystosowano żądanie wydania go“. Taką samą gwarancję dała Francja w sprawie Ablyazova. Jednak na Ukrainie wobec Ablyazova wysunięto zarzuty, które nie zostały wymienione we wniosku o esktradycję.6. Prześladowanie krewnych jako sposób zemsty na oponencie politycznym
„W prześladowaniu swoich przeciwników władze w Kazachstanie nie przebierają w środkach. Jeśli ktoś przestąpił drogę prezydentowi Nazarbayevowi, to karę, i to okrutną, ponosi cała rodzina“ – zauważa Mark Feygin, adwokat Mukhtara Ablyazova, a także obrońca ukraińskiej więźniarki politycznej w Rosji Nadiyi Savchenko.Kazachstan zarzucił Ablyazovowi:
- „podżeganie do nienawiści społecznej“
- „przygotowanie ataku terrorystycznego“
- „zbrodni przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości“
7. Wnioski i rekomendacje
Litwa, która udzieliła schronienia wujowi Ablyazova, nie powinna dopuścić do ekstradycji do Kazachstanu jeszcze jednego krewnego opozycjonisty – Syryma Shalabayeva. W Kazachstanie ma miejsce umocnienie reżimu autorytarnego: przeciwnicy polityczni prezydenta Nazarbayeva znajdują się w więzieniu lub na emigracji, niezależne media są zamknięte, działacze są zastraszani, a za wszelką działalność obywatelską może grozić odpowiedzialność karna. Kazachstan ignoruje wielokrotne oświadczenia ONZ i organizacji praw człowieka o systemowym problemie tortur i niesprawiedliwego procesu. Niedopuszczalna jest również ekstradycja do Ukrainy, gdzie nie są zagwarantowane odpowiednie warunki przetrzymywania w areszcie i ochrona przed torturami. Korupcyjny wymiar sprawiedliwości w stawia silny opór wobec prób przeprowadzenia reform. W Ukrainie Shalabayevowi nie będzie zapewniony uczciwy proces, ponieważ w tej sprawie ukraińskie organy śledzcze nie jest niezależne i postępują zgodnie z interesami politycznymi strony kazachstańskiej. W Ukrainie Shalabayev może być przesłuchiwany zgodnie z oczekiwaniami Kazachstanu lub przekazany do Kazachstanu. Organizacje praw człowieka, około 50 posłów do Parlamentu Europejskiego, członkowie PACE w ciągu ostatnich dwóch lat składały oświadczenia odnośnie kontekstu politycznego sprawy Ablyazova. Dla Kazachstanu Shalabayev stanowi ważne źródło informacji o działalności opozycyjnej Ablyazova. Europejska konwencja o ekstradycji i Konwencja ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur zabrania ekstradycji osoby w przypadku politycznego kontekstu zarzutów lub groźby tortur. Fundacja „Otwarty Dialog“ apeluje do władz Republiki Litewskiej o to, by dołączyła do decyzji innych krajów UE w stosunku do współpracowników Mukhtara Ablyazova i dała azyl Syrymowi Shalabayevowi, odmawiając jednocześnie esktradowania go do Ukrainy i Kazachstanu. Wszystkie osoby zainteresowane poparciem naszych żądań proszone są o wysłanie apeli do następujących osób i instytucji:- Prezydent Republiki Litewskiej Dalia Grybauskaitė – S. Daukanto a. 3, LT-01122 Vilnius; tel.: +370 706 64 154; [email protected];
- Oskaras Jusys, Dyrektor ds. ONZ, Międzynarodowych Organizacji i Działu HR, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Litewskiej – J.Tumo-Vaižganto Str. 2, LT-01511 Vilnius; tel.: +370 706 52444, e-mail [email protected];
- Ugne Matuleviciene, Kierownik oddziału ds. Azji Środkowej i Kaukazu Południowego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Litewskiej – J.Tumo-Vaižganto Str. 2, LT-01511 Vilnius; tel.:. +370 706 52444, e-mail: [email protected];
- Jolanta Verbuvienė, Departement ds. Migracji, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Litewskiej – Šventaragio g. 2, LT-01510 Vilnius; tel.: +370 (5) 219 3400, e-mail: [email protected];
- Rūta Gerikienė, Główny specjalista Wydziału ds. Spraw Azylu Departamentu Migracji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Republiki Litewskiej – Šventaragio g. 2, LT-01510 Vilnius; tel.: +370 5 219 8458, e-mail: [email protected];
- Parlament Republiki Litewskiej: Gedimino ave. 53, Vilnius, Lithuania; tel.: +370 5 2396060; [email protected];
- Wysoki Przedstawiciel UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, Federico Mogherini – 1049 Brussels, Rue de la Loi / Wetstraat 200, tel.: +32 2 584 11 11; +32 (0) 2 295 71 69;
- Przewodniczący Komisji Parlamentu Europejskiego Spraw Zagranicznych Elmar Brok – Rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles, Belgique, tel.: +32 2 28 49013 (Bruksela), +33 3 881 76902 (Strasburg);
- Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców Antonio Guterres – Case Postale 2500, CH-1211 Genève 2 Dépôt, Suisse, tel.: +41 22 739 8111, faks: +41 22 739 7377. Formularz kontaktowy: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/contact_hq;
- Sekretarz Generalny Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej „Interpol” Jurgen Stock – General Secretariat 200, quai Charles de Gaulle, 69006 Lyon, France. Faks: +33 (0)4 72 44 71 63.