1. Wstęp
O politycznym kontekście sprawy Mukhtara Ablyazova wielokrotnie wspominały w oświadczeniach organizacje praw człowieka, członkowie Parlamentu Europejskiego i PACE. Ekstradycja do Rosji i Ukrainy nie jest bezpieczna, ponieważ w tych krajach nie gwarantuje się prawa do sprawiedliwego procesu i właściwych warunków przetrzymywania w areszcie, a tortury są stosowane systematycznie i bezkarnie. Wydanie kazachstańskiego polityka opozycyjnego i uchodźcy będzie pogwałceniem umów międzynarodowych w dziedzinie praw człowieka. Ekstradycja jest niedopuszczalna w warunkach, kiedy na Ukrainie skorumpowany system wymiaru sprawiedliwości stawia ostry opór próbom wprowadzania reform, a Rosja nadal ignoruje porozumienia z Mińska, udziela wojskowego wsparcia bojownikom prorosyjskim i odmawia wywierania na nich wpływu. Ignorowane są wielokrotne apele, w tym rządu francuskiego, który przyłączył się do sankcji przeciwko Rosji i dokłada wielu starań w celu zawieszenia broni na wschodzie Ukrainy. Wiceprezydent USA Joe Biden powiedział: „Prezydent Putin wciąż apeluje o nowe plany pokojowe, podczas gdy jego wojska przetaczają się przez ukraińskie wsie, i kompletnie ignoruje wszystkie porozumienia, jakie jego kraj podpisał w przeszłości i które on sam podpisał, w tym również te z Mińska“.Ukraina i Rosja nadal pozostają na liście najbardziej skorumpowanych państw na świecie. Z tego powodu Ablyazovowi grozi w tych krajach nie tylko niesprawiedliwy proces sądowy i niewłaściwe traktowanie, ale także przesłuchania prowadzone zgodnie z linią Kazachstanu, a nawet przekazanie go do Kazachstanu.
2. Brak zgodności działań organów ścigania z międzynarodowymi standardami
Sytuacja w Ukrainie Według wyników ankiety socjologicznej przeprowadzonej w marcu 2015 roku, 75,9% społeczeństwa ukraińskiego nie ufa prokuraturze, a 69,2% – milicji. O konieczności „odpolitycznienia i zdemilitaryzowania struktur organów ścigania” w Ukrainie wypowiedział się w dniu 17.07.2014 r. Parlament Europejski. Reforma w tej dziedzinie znacząco się opóźnia. TransparencyInternationalzaznacza, że Ukraina zajmując w rankingu pod względem poziomu korupcji 142. miejsce (spośród 175 krajów), do tej pory nie zerwała z układami poprzedniego reżimu. Dowody współpracy korupcyjnej ukraińskich i kazachstańskich organów ścigania w sprawie Ablyazova zyskały szeroki międzynarodowy rozgłos. Jak się okazało, zarówno ukraińskie, jak i rosyjskie organy śledcze nie działały w tej sprawie samodzielne, lecz według wskazówek otrzymywanych wprost z Kazachstanu. Przez ostatni rok praca ukraińskich organów ścigania była poddawana ostrej krytyce. W dniu 12.12.2014 r. Komitet przeciwko Torturom ONZ zwrócił uwagę na nieskuteczność śledztwa prowadzonego w sprawie tragicznych wydarzeń w Odessie i Mariupolu. W dniu 31.03.2015 r. Międzynarodowa Grupa Konsultacyjna Rady Europy podkreśliła niewystarczającą możliwość kontroli działań milicji przez społeczeństwo obywatelskie, i stwierdziła, że śledztwa w sprawie przestępstw popełnionych przeciwko uczestnikom Majdanu nie są prowadzone zgodnie z praktyką Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i ETPC. Amnesty International również podkreśliła bezkarność działań prowadzonych przez milicjantów w czasie Majdanu. Sytuacja w Rosji Według danych znanego kazachstańskiego uchodźcy politycznego Muratbeka Ketebayeva, ściganie Ablyazova w Rosji jest skutkiem osobistej prośby Nazarbayeva skierowanej do Putina. To nie pierwszy przypadek, kiedy władze kazachstańskie starają się dostać w swoje ręce swoich politycznych przeciwników za pośrednictwem rosyjskich wniosków ekstradycyjnych. Czechy i Austria już odmówiły Rosji wydania Tatiany Paraskevich i Artura Trofimova, którzy występują w sprawie Ablyazova. Zgodnie z ustawą o azylu udzielono im ochrony.
Nazarbayev i Putin
Ściganie AblyazovaProśba Akordy do Kremla
Ściganie Ablyazova w Rosji jest skutkiem osobistej prośby Nazarbayeva skierowanej do Putina. To nie pierwszy przypadek, kiedy władze kazachstańskie starają się dostać w swoje ręce politycznych przeciwników za pośrednictwem rosyjskich wniosków ekstradycyjnych.
3. Brak gwarancji sprawiedliwego procesu sądowego
Sytuacja w Ukrainie W dniu 11.03.2015 r. zastępca szefa Administracji Prezydenta i koordynator Rady do spraw reformy sądownictwa Aleksey Filatov oznajmił: „Korupcja istnieje we wszystkich sądach na wszystkich poziomach”. Ukraińskim sądom nie ufa 81,4% ludności. Parlament Europejski dostrzegł konieczność „wzmocnienia praworządności, między innymi poprzez reformę sądownictwa, która sprzyjałaby odbudowie zaufania obywateli do systemu wymiaru sprawiedliwości”. Według raportu Freedom House, nawet po przyjęciu ustawy „O przywróceniu zaufania do władzy sądowej w Ukrainie” większości przedstawicieli poprzedniego reżimu udało się pozostać na kierowniczych stanowiskach w sądach. Władze ukraińskie zaznaczają: sędziowie sprzeciwiają się zmianom, co utrudnia i tak długotrwały proces wprowadzania reform. Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości informują, że na największe problemy z lustracją napotykają w systemie sądownictwa. W dniu 17.11.2014 r. Sąd Najwyższy zaskarżył przepisy ustawy o lustracji w Trybunale Konstytucyjnym. Przypomnijmy, że właśnie Trybunał Konstytucyjny wydając wyrok w 2010 roku pozwolił Yanukovychowi na umocnienie władzy prezydenckiej. W dniu 02.02.2015 r. prezydent Ukrainy Petro Poroshenko zaapelował o przyspieszenie reformy sądowej, zaznaczając: „Jedynym elementem, który nie pozwala nam mówić o pełnym restarcie władzy – jest sądownictwo. (…) Na razie stoi ono mocno jak skała, o którą rozbijają się najsilniejsze nawet fale reformatorskie. Dotyczy to i organów ścigania, i klimatu inwestycyjnego – wszystkiego, za co tylko się nie weźmiemy. (…) Mam całe pliki raportów mówiących o tym, jak sędziowie zwolnili bojowników „Berkuta”, którzy strzelali do ludzi, jak zwolnili spod zajęcia mienie należące do przestępców z poprzedniej władzy, którzy garściami kradli od ukraińskiego narodu”.Ukraina złamała prawo do sprawiedliwego procesu w wielu sprawach:
- „Zhyzitskyy przeciwko Ukrainie”
- „Ogorodnik przeciwko Ukrainie”
- „Petrenko przeciwko Ukrainie”
- „Bochan przeciwko Ukrainie”
- „A.V. przeciwko Ukrainie”
4. Tortury i brutalne traktowanie
Sytuacja w Ukrainie We wrześniu 2014 roku Europejski Komitet do spraw zapobiegania torturom i nieludzkiemu lub poniżającemu ludzką godność traktowaniu albo karaniu odwiedził miejsca pozbawienia wolności w Kijowie i Charkowie. Komitet wielokrotnie otrzymywał zgłoszenia o torturach i korupcji w więzieniach, o wykorzystywaniu pracy więźniów. Odnotowano, że brutalne traktowanie więźniów stosuje się jako „środek” do utrzymania dyscypliny. Eksperci europejscy krytykują bezkarność działań milicjantów, którzy torturowali uczestników akcji protestacyjnych na Majdanie. W dniu 12.12.2014 r. Komitet przeciwko Torturom ONZ stwierdził, że w Ukrainie tortury często kwalifikuje się jako przekroczenie uprawnień służbowych, nadużycie stanowiska służbowego lub zmuszanie do składania zeznań. Ukraińska Grupa Helsińska w oświadczeniu dla Komitetu zaznaczyła, że prewencyjne działania rządu stwarzają jedynie wrażenie walki z torturami. Na stronie internetowej ukraińskiego rzecznika praw obywatelskich systematycznie pojawiają się informacje o bezpodstawnych zatrzymaniach i przemocy ze strony milicji. Tylko w 2015 roku takie nadużycia zostały stwierdzone na terenie całej Ukrainy: w Kijowie, Fastowie, Żytomierzu, Odessie, Berdiańsku oraz w obwodach dniepropietrowskim, czerkaskim i zaporoskim. Charkowska Grupa Obrońców Praw Człowieka informowała także o aktach stosowania tortur w różnych regionach kraju na przełomie lat 2014/2015. W ciągu pierwszych miesięcy 2015 roku Ukraina przegrała w ETPC 5 spraw dotyczących stosowania tortur. W większości przypadków poszkodowani byli bici na posterunkach milicji w celu wymuszenia przyznania się do winy (na przykład, sprawa „Kirpichenko przeciwko Ukrainie”, „Zhyzitskyy przeciwko Ukrainie”). Sytuacja w RosjiW rosyjskich sądach wykorzystuje się zeznania składane pod wpływem tortur, a ci, którzy próbują kwestionować łamanie swoich praw, są narażeni na prześladowania.
5. Niewłaściwe warunki przetrzymywania i brak opieki medycznej w miejscach pozbawienia wolności
Sytuacja w Ukrainie W grudniu 2014 roku Komitet przeciwko Torturom ONZ poinformował o pogorszeniu warunków zdrowotnych panujących w miejscach pozbawienia wolności na Ukrainie, zwłaszcza w zakresie szerzenia się gruźlicy. Jednocześnie organizacje obrony praw człowieka stwierdzają brak gwarancji uzyskania pomocy lekarskiej od lekarzy spoza kolonii karnej oraz wysoki poziom śmiertelności i samobójstw w koloniach. Stowarzyszenie ukraińskich kontrolerów przestrzegania praw człowieka w działalności organów ścigania regularnie odnotowuje, że stan pomieszczeń, węzłów sanitarnych i oświetlenia w miejscach pozbawienia wolności nie odpowiada standardom.Typowe naruszenia w miejscach pozbawienia wolności w 2014 r. w Ukrainie:
- nieterminowe wydawanie zatrzymanym posiłków
- niska wartość odżywcza posiłków
- brak stałego dostępu do wody pitnej
- brak miejsca do przechowywania jedzenia i środków higieny osobistej
6. „Niewidzialna ręka” Nazarbayeva we Francji
Władze kazachstańskie, łamiąc prawo, stosują mechanizmy lobbingowe, chcąc doprowadzić do ekstradycji Mukhtara Ablyazova i jego współpracowników z Europy, co stanowi kolejny dowód na polityczny charakter tej sprawy. Zostały upublicznione fakty dotyczące bezprawnego wywierania wpływu przez Kazachstan na organy ścigania Czech (sprawa współpracownicy Ablyazova Tatyany Paraskevich), Hiszpanii (sprawa szefa ochrony Ablyazova, Aleksandra Pavlova), Włoch (sprawa żony Ablyazova – Almy Shalabayevej), co wywołało międzynarodowy skandal. W efekcie, Paraskevich, Pavlovowi i Shalabeyvej udzielono azylu politycznego. Jednocześnie włoskie władze są gotowe przedstawić zarzuty 5 funkcjonariuszom organów ścigania, którzy przyczynili się do bezprawnego wydania żony Ablyazova do Kazachstanu. Niestety, Francja również stała się uczestnikiem skandalu związanego z bezprawnym wywieraniem wpływu przez Kazachstan na rozpatrzenie sprawy Ablyazova. Już wcześniej szeroki rozgłos uzyskały opublikowane materiały o tym, jak prokurator Solange Legras wymieniała się informacjami i radami z przedstawicielami Ukrainy, Rosji i kazachstańskiego Banku BTA, którzy domagali się ekstradycji Ablyazova. Pani prokurator pozostawała z nimi w przyjaznych stosunkach i nawet przepraszała przedstawicieli Ukrainy za to, że poprosiła o udzielenie priorytetu rosyjskiemu wnioskowi ekstradycyjnemu.Władze kazachstańskie, łamiąc prawo, stosują mechanizmy lobbingowe, chcąc doprowadzić do ekstradycji Mukhtara Ablyazova i jego współpracowników z Europy.
7. Rekomendacje
W świetle ostatnich informacji o możliwym zaangażowaniu niektórych francuskich urzędników w ściganie Muhtara Ablyazova podkreślamy, że los znanego opozycjonisty kazachstańskiego powinien zostać rozstrzygnięty ściśle według prawa UE i nie powinien stanowić przedmiotu politycznych porozumień z jakimkolwiek krajem. Fundacja Otwarty Dialog wyraża nadzieję, że podejmując decyzję w sprawie Mukhtara Ablyazova, rząd francuski weźmie pod uwagę stanowisko najbardziej znanych organizacji obrony praw człowieka i około 50. członków Parlamentu Europejskiego, którzy w przeciągu ostatnich dwóch lat mówili o politycznym kontekście sprawy Ablyazova i niedopuszczalności jego ekstradycji. Europejska konwencja o ekstradycji oraz Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur zakazuje ekstradycji osób w przypadku politycznego kontekstu zarzutów lub groźby tortur. Domagamy się, by kraje Unii Europejskiej, które występują w obronie wartości demokratycznych i praw człowieka, same w praktyce nie lekceważyły tych wartości, wchodząc w skorumpowane układy z reżimami dyktatorskimi. Dlatego zwracamy się do Eurojust, jako instytucji Unii Europejskiej powołanej do koordynowania działań śledczych pomiędzy państwami członkowskimi UE, z apelem o wystąpienie do władz francuskich z wnioskiem o przeprowadzenie stosownego i przejrzystego śledztwa w kwestii bezprawnego wywierania wpływu przez Kazachstan na pracowników francuskich ministerstw oraz organów ścigania w sprawie Mukhtara Ablyazova. Działania te noszą znamiona działań korupcyjnych, dlatego Eurojust powinien przeprowadzić kontrolę bezstronności i wszechstronności śledztwa. Wszyscy zainteresowani mogą poprzeć nasze żądania, wysyłając pisma pod niżej podane adresy:- Prezydent Francji Francois Hollande – 55 Rue du Faubourg Saint-Honoré 75008 Paris, fax: +33 1 47 42 24 65;
- Premier Francji Manuel Valls – Hôtel Matignon 57, rue de Varenne, 75007 Paris;
- Minister Sprawiedliwości Francji Christiane Taubira – Ministère de la Justice 13, Place Vendôme, 75042 Paris Cedex 01;
- Minister Spraw Zagranicznych Francji Laurent Fabius – Paris 37, Quai d’Orsay F – 75351 PARIS, tel.: 33 1 43 17 53 53;
- Przewodniczący The European Union’s Judicial Cooperation Unit Michele Coninsx – Holandia, Haga, Maanweg 174, 2516 AB, tel.: +31 70 412 5000; fax: +31 70 412 5005, e-mail: [email protected];
- Wysoki Komisarz Unii Europejskiej do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa Federica Mogherini- 1049 Brussels, Rue de la Loi / Wetstraat 200, tel.: +32 2 584 11 11; +32 (0) 2 295 71 69;
- Przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Parlamentu Europejskiego Elmar Brok – Rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles, Belgique, tel.: +32 2 28 49013 (Bruksela), +33 3 881 76902 (Strasburg);
- Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców Antonio Guterres – Case Postale 2500, CH-1211 Genève 2 Dépôt, Suisse, tel.: +41 22 739 8111, fax: +41 22 739 7377. Formularz kontaktowy: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/contact_hq;
- Minister Spraw Wewnętrznych Wielkiej Brytanii Teresa May – 2 Marsham Street, London, SW1P 4DF; 020 7035 4848; e-mail: [email protected];
- House of Commons: St Margarets Street, London SW1A 0AA, United Kingdom, tel.: +44 20 7219 4272, e-mail: [email protected];
- Premier Wielkiej Brytanii – 10 Downing Street, London, SW1A 2AA, tel.: +44 20 7925 0918, e-mail: https://email.number10.gov.uk.