Artur Trofimov jest oskarżony w ramach rosyjskiego postępowania karnego prowadzonego przeciwko kazachskiemu opozycjoniście i politykowi Mukhtarowi Ablyazovowi. Podobnie jak w przypadku Tatyany Paraskevich i samego Ablyazova, Kazachstan usiłuje dotrzeć do Trofimova za pośrednictwem Rosji i składnego przez nią wniosku o ekstradycję. Austria odmówiła Rosji wydania Trofimova i udzieliła mu ochrony uzupełniającej. Jednak w ramach międzynarodowej współpracy prawnej, strona austriacka wszczęła sprawę przeciwko Trofimovowi, rozważajac zarzuty wysunięte przez rosyjskie organy śledcze. Dla Rosji i Kazachstanu Trofimov jest ważnym źródłem informacji na temat działalności opozycjonisty Mukhtara Ablyazova. Usiłując dotrzeć do Trofimova, kazachstańskie i rosyjskie władze korzystają z podobnych metod, które stosowano wobec Tatyany Paraskevich oraz innych bliskich współpracowników Ablyazova. Do przejawów pozaprocesowej współpracy kazachskich i rosyjskich organów śledczych odnoszą się następujące działania: nadużycia ze strony śledczych i sędziów znajdujących się na „liście Magnitskiego”; naciski wywierane przez służby specjalne; fałszowanie dokumentów śledztwa; próby wpływania na oskarżonych w celu wymuszenia na nich złożenia zeznań obciążających Mukhtara Ablyazova w zamian za umorzenie ich spraw karnych.
28.10.2011 Rosja ogłosiła międzynarodowy list gończy za Arturem Trofimovem – ściganym pod zarzutem dokonania przez niego oszustwa wspólnie z Mukhtarem Ablyazovem. Według wersji rosyjskich śledczych Trofimov ma związek z procederem nielegalnego udzielania kredytów spółkom mającym siedzibę na Seszelach, w wyniku czego kazachski BTA Bank poniósł szkodę w wysokości 731 080 416 dolarów. 22.10.2012 Trofimov zwrócił się do Austrii o udzielenie azylu politycznego, jednak wkrótce, bo 23.11.2012 został zatrzymany przez austriacką policję na podstawie wniosku ekstradycyjnego, z którym wystąpiła Rosja. 22.02.2013 Trofimov został zwolniony z aresztu tymczasowego za kaucją.
04.12.2013 Federalny Urząd do spraw Uchodźców udzielił Trofimovowi ochrony uzupełniającej zgodnie z austriacką ustawą o statusie uchodźców, pomimo tego, że ochrona ta nie pozwala na uznanie go za uchodźcę. Ochrona uzupełniająca daje wnioskodawcy prawo do zamieszkania tylko na terytorium Austrii. Obecnie ta możliwość została przedłużona Trofimovowi do 04.12.2016 . W chwili obecnej Trofimov wystąpił z wnioskiem o udzielenie mu pełnej ochrony, czyli azylu.
28.01.2014 Sąd Krajowy do spraw Karnych w Wiedniu, powołując się na posiadany przez Trofimova status ochrony uzupełniającej, oddalił wniosek Rosji dotyczący jego ekstradycji.
Zgodnie z punktem 65 kodeksu karnego oraz zgodnie z umową o wzajemnej pomocy prawnej zawartą pomiędzy Austrią a Rosją, władze austriackie powinny przeprowadzić własne śledztwo w sprawie zarzutów przedstawionych osobie, której ekstradycji odmówiły. Na tej podstawie, uwzględniając zarzuty postawione przez Rosję. 15.10.2014 specjalna jednostka austriackiej prokuratury, zajmująca się przestępczością gospodarczą i korupcją, wszczęła sprawę karną przeciwko Arturowi Trofimovowi z art. 153 kk Austrii („Nadużycie zaufania”) i art. 278 kk Austrii („Utworzenie grupy przestępczej”). Sprawa znajduje się na etapie postępowania przygotowawczego. Trofimov całkowicie współpracuje z prokuraturą.
1. Artur Trofimov jest potrzebny rosyjskim i kazachstańskim władzom jako ważne źródło informacji w sprawie Mukhtara Ablyazova
Obywatel Federacji Rosyjskiej Artur Trofimov od wielu lat jest bliskim współpracownikiem kazachskiego opozycjonisty i polityka Mukhtara Ablyazova – głównego oponenta obecnego kazachstańskiego reżimu i osobistego wroga prezydenta Nursultana Nazarbayeva. Amnesty International, Human Rights Watch, Międzynarodowa Federacja Praw Człowieka, francuska Liga Praw Człowieka oraz wiele ukraińskich i rosyjskich organizacji obrony praw człowieka wielokrotnie wypowiadały się na temat politycznego charakteru sprawy Mukhtara Ablyazova. Przeciwko ewentualnej ekstradycji Ablyazova z Francji wypowiedziało się kilku członków PACE i deputowanych Europarlamentu.
Obrońcy praw człowieka wielokrotnie podkreślali, że częste przypadki prześladowania krewnych i sojuszników Mukhtara Ablyazova w Europie świadczą o istnieniu politycznego zamówienia ze strony kazachstańskich władz. Ablyazov posiada status uchodźcy w Wielkiej Brytanii, a jego wspólnicy oraz krewni otrzymali azyl polityczny w Polsce (Muratbek Ketebayev), Włoszech (Alma Shalabyeva i Alua Ablyazova), Czechach (Tatyana Paraskevich) i Wielkiej Brytanii (Zhaksylyk Zharimbetov i Roman Solodchenko).
W Rosji Artur Trofimov występuje w tej samej sprawie, co Mukhtar Ablyazov i jego bliska współpracownica Tatyana Paraskevich. Republika Czeska udzieliła Paraskevich międzynarodowej ochrony i odmówiła Ukrainie oraz Rosji jej ekstradycji. Amnesty International oznajmiła, że na Ukrainie i w Rosji Paraskevich grozi przekazanie do Kazachstanu, tortury, nierzetelny proces sądowy „z powodu jej kontaktów z kazachskim opozycjonistą Mukhtarem Ablyazovem”.
Rosyjska organizacja obrony praw człowieka „Memoriał”, ogólnorosyjski ruch społeczny „Za prawa człowieka”, znany adwokat Mark Feygin, kazachski reżyser i działacz społeczny Bolat Atabayev wyrazili poparcie dla Artura Trofimova i zaapelowali do austriackich władz o udzielenie mu azylu politycznego z uwagi na to, że sprawa karna ewidentnie nosi polityczny charakter oraz stanowi sposób na zdobycie przez Kazachstan i Rosję zeznań „potrzebnych” przeciwko Mukhtarovi Ablyazovowi.
Szeroki rozgłos uzyskały ogłoszone publicznie dowody korupcyjnej współpracy Kazachstanu z rosyjskimi i ukraińskimi organami śledczymi w ramach sprawy karnej prowadzonej przeciwko Ablyazovowi i jego bliskim współpracownikom. Na podstawie tych dowodów Sąd Najwyższy w Londynie odmówił Ukrainie wydania Igora Kononko, sojusznika Ablyazova.
Według informacji Muratbeka Ketebayeva (opozycyjnego polityka i wieloletniego sojusznika Ablyazova, który otrzymał azyl polityczny w Polsce), w czerwcu 2009 roku podczas osobistego spotkania Nursultan Nazarbayev zwrócił się do ówczesnego byłego premiera Vladimira Putina z prośbą o udzielenie pomocy w ekstradycji Ablyazova z Europy. Rozmowy znalazły potwierdzenie w postaci protokołu i Putin wydał stosowne polecenie rosyjskiemu MSW. Muratbek Ketebayev opublikował także dokument, z którego wynika, że jeden z przywódców Funduszu Dobrobytu Narodowego „Samruk-Kazyna” Umirzak Shukeev przekazywał informacje administracji kazachskiego prezydenta na temat rozmów, jakie zostały przeprowadzone ze stroną rosyjską w sprawie Ablyazova.
Zgodnie z ujawnionymi informacjami, 05.11.2013 doradca rosyjskiego prezydenta Yevgeniy Shkolov zapewnił kazachską delegację, że „ściganie karne M. Ablyazova i jego wspólników zostanie objęte specjalną kontrolą”. Shkolov przychylił się do propozycji „przydzielenia specjalnych opiekunów, którzy będą się zajmowali tematem BTA Banku w Najwyższym Sądzie Arbitrażowym FR i Federalnej Służbie Komorniczej, sprawując kontrolę przebiegu procesów sądowych, dbając o obiektywizm w trakcie rozpatrywania i podejmowania decyzji oraz wykonując wyroki na terytorium FR”. Strona rosyjska obiecała, że zagwarantuje „uznanie w FR wyroków sądowych wydanych w RK” w sprawie Ablyazova. Jednocześnie wskazuje się, że rosyjskie MSW na razie „nie rozstrzygnęło kwestii”, czy Ablyazovowi i jego sojusznikom zostanie przedstawiony zarzut „utworzenia grupy przestępczej” .
Zgodnie z opublikowanymi w mediach dokumentami, w sprawie Ablyazova i jego wspólników rosyjskim organom śledczym doradzał prawnik Andrey Pavlov, jeden z ludzi znajdujących się na „liście Magnitskiego”. Według informacji dziennikarzy, Andrey Pavlov jest dyrektorem rosyjskiej spółki consultingowej Quorum Debt Management i przedstawicielem kazachstańskiego BTA Banku. W dniach 5.09.2013 i 06.09.2013 rosyjski śledczy Nikolay Budilo wysyłał przedstawicielowi kazachstańskiego BTA Banku Andreyowi Pavlovowi projekt zarzutów stawianych Ablyazovowi i jego bliskim współpracownikom (w tym m.in. przeciwko Arturowi Trofimovowi). Rosyjski śledczy prosił przy tym, by przedstawiciel kazachskiej strony sprawdził nazwy firm, inicjały oskarżonych i podał kwotę poniesionych strat. W korespondencji z prawnikiem BTA Banku Pavlovem śledczy Budilo podpisywał się następująco: „Z poważaniem, twój towarzysz i wspólnik!”.
2. Oznaki politycznego charakteru sprawy Trofimova
Liczne przypadki nadużyć procesowych, wywieranie nacisku na podejrzanych i świadków w oczywisty sposób potwierdzają polityczny charakter sprawy.
- Śledztwo prowadzą śledczy z „listy Magnitskiego”
Tak samo jak w przypadku Ablyazova i Paraskevich, sprawę przeciwko Trofimovowi w Rosji prowadzą śledczy, których nazwiska znajdują się na liście sankcji w sprawie Magnitskiego. Obecnie na czele grupy śledczych znajduje się Nikolay Budilo, którego rząd Kazachstanu nagrodził pistoletem (CZ 75 B, kaliber 9 mm Luger, Nr 4880V). Nad sprawą wszczętą przeciwko Ablyazovowi i Trofimovowi pracowali również śledczy Nataliya Vinogradova i Oleg Urzhumtsev. Nadzór nad sprawą karną sprawuje zastępca prokuratora generalnego Viktor Grin. Jak informuje adwokat Mark Feygin, osoby te wchodzą w skład grupy funkcjonariuszy organów śledczych i wymiaru sprawiedliwości, której specjalnością jest „realizowanie politycznych zamówień usuwania osób niewygodnych dla władz poprzez nadużywanie rosyjskiego prawa”.
Finansista William Browder w swoim oświadczeniu przytoczył szczegóły dotyczące sprawy Sergeya Magnitskiego i podkreślił, że osoby z „listy Magnitskiego” biorą udział w sprawie Trofimova: „Biorąc pod uwagę moje własne doświadczenie prześladowań przez te osoby, wierzę, że pana Trofimova spotka taki sam los, jak Sergeya Magnitskiego, jeśli zostanie on wydany do Rosji. Dopóki urzędnicy zamieszani w sprawę Sergeya Magnitskiego nie staną przed sądem zgodnie z prawem, w Rosji nie ma mowy o obiektywnym śledztwie“. Wcześniej Federacja Rosyjska ogłosiła list gończy za Williamem Browderem, lecz Interpol uznał wniosek, jako mający uzasadnienie politycznie.
- Wywieranie nacisków na podejrzanych w celu uzyskania obciążających zeznań
Zgodnie z oświadczeniem adwokata Andreya Krupenika, śledczy Nikolay Budilo proponował Arturowi Trofimovowi pójście „na współpracę z organami śledczymi”, co oznaczało obciążenie Ablyazova. W zamian obiecywano Trofimovowi uproszczony tryb prowadzenia sprawy w sądzie i „łagodniejszą karę”. Taką samą „propozycję” otrzymała jeszcze jedna oskarżona w tej sprawie ˗ Tatyana Paraskevich. Organizacja obrony praw człowieka „Memoriał” stwierdziła, że zarzuty stawiane Trofimovowi są «oparte wyłącznie na zeznaniach niewielkiej liczby osób, które pozostają uzależnione od organów śledczych. Praktyka polegająca na preparowaniu dowodów winy według takiego schematu, jest charakterystyczna dla rosyjskich organów śledczych w ogóle, a szczególnie dla spraw, które ewidentnie mają charakter polityczny”. Znamienny przykład takiego działania może stanowić sprawa Yeleny Tishchenko, byłej prawniczki kilku rosyjskich spółek, które uczestniczyły w procesie sądowym przeciwko BTA Bankowi w Rosji.
Rosyjscy śledczy oskarżyli Yelenę Tishchenko o pranie pieniędzy w związku z prowadzoną sprawą karną przeciwko Ablyazovowi i innym osobom. Została ona zatrzymana w Moskwie 31.08.2013, a następnie aresztowana. Przebywając w areszcie śledczym, Tishchenko zgodziła się na „współpracę z organami”, po czym pod koniec grudnia 2013 roku została amnestionowana, a BTA Bank zrezygnował z roszczeń wobec niej. 10.10.2013z rosyjskiego aresztu śledczego Tishchenko napisała pismo do prokuratora generalnego Kazachstanu Askhata Daulbayeva, w którym wyraziła gotowość „udzielenia pomocy” organom śledczym”. W listopadzie 2013 roku została przesłuchana przez przedstawicieli kazachstańskiej prokuratury.
Na szczególną uwagę zasługuje następujący fragment pisma, napisanego przez przedstawiciela BTA Banku Andreya Pavlova do swoich współpracowników w Kazachstanie: „W trakcie rozmowy 22.11.2013 z kierownictwem Pierwszego Departamentu Prokuratury Republiki Kazachstanu, Tishchenko szczegółowo opowiedziała o niezgodnej z prawem politycznej działalności Ablyazova, jego roli w organizowaniu masowych zamieszek, podżeganiu do waśni na tle narodowym w Republice Kazachstanu, tworzeniu atmosfery nietolerancji wobec Kazachów w Federacji Rosyjskiej, zakupach broni i sprzętu wojskowego, w tym dla prezydenta Republiki Środkowoafrykańskiej”.
- Próby aresztowania przy pomocy bezprawnych metod
18.03.2010 MSW FR wysłało do straży granicznej FR wniosek o zatrzymanie Trofimova. Napisano w nim, że śledczy skierował do sądu wniosek w sprawie aresztowania Trofimova. Jednak przedstawiony przez adwokatów dokument potwierdza, że śledczy P. Zhesterov wysłał do Twerskiego Sądu Rejonowego w Moskwie wniosek o aresztowanie Trofimova dopiero 08.11.2011.W ten sposób wniosek MSW FR o zatrzymanie Trofimova nie miał wówczas podstaw prawnych. Decyzja w sprawie ogłoszenia międzynarodowego listu gończego również budzi wątpliwości. Jak twierdzi Trofimov, w czerwcu 2011 roku wskazał rosyjskiej policji adres swojego miejsca pobytu i wyrażał gotowość odpowiadania na korespondencję.
- Budzące wątpliwości decyzje sędziów z „listy Magnitskiego”
09.11.2011, sędzia A. Kovalevskaya wyraziła wątpliwość co do wystarczającej ilości dowodów pozwalających na wydanie postanowienia o zaocznym tymczasowym aresztowaniu. Jednak następnego dnia, bez podania przyczyn sędzia Kovalevskaya została zastąpiona przez innego sędziego – Alekseya Krivoruchko, znajdującego się na „liście Magnitskiego”. Kierownictwo Twerskiego Sądu Rejonowego przez 28 dni nie udostępniało adwokatom protokołów z posiedzeń, pomimo tego, że powinno to było uczynić w terminie 3 dni. Być może sporządzano je ze „wsteczną datą”, gdyż zostały w nim popełnione poważne błędy (podano na przykład, że 09.11.2011 Trofimov był obecny w sądzie, chociaż przebywał wtedy za granicą). Inni sędziowie prowadzący sprawę przeciwko Trofimovowi i bliskim współpracownikom Ablyazova w Rosji, także znajdują się na „liście Magnitskiego”, a mianowicie: Sergey Podoprigorov, Yelena Stashina i Svetlana Ukhnaleva.
- Utrudnianie pracy adwokatom
Dmitriy Kharitonov, adwokat Artura Trofimova przez 6 miesięcy nie był dopuszczany do udziału w sprawie, chciaż posiadał wszelkie niezbędne dokumenty i zezwolenia. Również śledczy Budilo przez długi okres czasu odmawiał dopuszczenia do sprawy rosyjskiego adwokata Ablyazova Marka Feygina. Taką samą praktykę stosował ukraiński śledczy Maksim Melnik, prowadzący wcześniej sprawę Ablyazova na Ukrainie. Obrona Ablyazova uzyskała możliwość zapoznawania się z materiałami sprawy karnej dopiero po zmianie politycznego kierownictwa na Ukrainie.
- Prześladowania kazachskich służb specjalnych
Artur Trofimov informuje, że 09.05.2013 w Wiedniu w pobliżu jego domu podszedł do niego Toksan Adykenov, który według relacji Trofimova, jest ściśle związany z kazachskimi służbami specjalnymi. Człowiek ten powiedział, że Trofimov będzie musiał zacząć obawiać się o życie swoje i swoich bliskich, o ile nie złoży zeznań obciążających Ablyazova. Trofimov uważa, że ten przypadek potwierdza, że jest on śledzony w Wiedniu przez kazachskie służby specjalne.
Fundacja Otwarty Dialog wzywa organy ścigania Republiki Austrii, by uwzględniły kontekst zarzutów stawianych Arturowi Trofimovowi oraz innym bliskim współpracownikom Ablyazova, a także zwróciły uwagę na ujawnione w mediach dokumenty, które potwierdzają korupcyjną współpracę kazachskich i rosyjskich władz w ramach sprawy Ablyazova. Ściganie karne Ablyazova i jego bliskich współpracowników (w tym Artura Trofimova) znajduje się w sferze interesów politycznych kazachstańskich władz. Rosyjscy śledczy z „listy Magnitskiego” działają według wskazówek strony kazachskiej. Stosowane przez nich metody uniemożliwiają bezstronne prowadzenie sprawy karnej. Trofimov twierdzi, że nie może się teraz czuć bezpiecznie, ponieważ rosyjskie i kazachskie organy ścigania oraz służby specjalne mogą próbować dotrzeć do niego „za wszelką cenę”, z uwagi na jego niechęć do złożenia zeznań „potrzebnych” w sprawie Ablyazova.
W związku z powyższym, Fundacja Otwarty Dialog jest zaniepokojona faktem wszczęcia sprawy przeciwko Arturowi Trofimovowi w Republice Austrii na podstawie rosyjskich materiałów sprawy, których wiarygodność jest wątpliwa. Nie bez znaczenia jest, że bezprawnym wpływom kazachskiej strony zostały poddane nie tylko ukraińskie i rosyjskie organy śledcze, ale też organy śledcze Czech (sprawa Tatyany Paraskevich), Hiszpanii (sprawa Aleksandra Pavlova), Włoch (sprawa Almy Shalabayevej i 6 letniej Alua Ablyazovej), a także Francji i Wielkiej Brytanii (sprawa Mukhtara Ablyazova). Wyrażamy nadzieję, że Republika Austrii nie podda się manipulacjom ze strony kazachskich i rosyjskich służb specjalnych i nie będzie angażować się w polityczne prześladowania autorytarnych reżimów.
Fundacja Otwarty Dialog popiera decyzje austriackiego wymiaru sprawiedliwości w kwestii udzielenia odmowy ekstradycji Trofimova do Rosji, gdzie grozi mu mający podłoże polityczne proces, tortury, przesłuchania prowadzone w interesach Kazachstanu lub niezgodne z prawem przekazanie go do Kazachstanu. Solidaryzujemy się z apelami rosyjskich obrońców praw człowieka o udzielenie Trofimovowi azylu politycznego. Wzywamy austriackie władze do wysłuchania stanowiska międzynarodowych organizacji obrony praw człowieka odnośnie politycznego charakteru sprawy Ablyazova i jego bliskich współpracowników oraz szczegółowe i wszechstronne rozpatrzenie wszystkich okoliczności sprawy.
Poparcia dla naszych apeli można udzielić, pisząc pod wskazane poniżej adresy:
- Centralna Prokuratura do spraw Przestępstw Gospodarczych i Korupcji (Zentrale Staatsanwaltschaft zur Verfolgung von Wirtschaftsstrafsachen und Korruption (WKStA), Departament 9 (Geschäftsabteilung 9) – Dampfschiffstraße 4, 1030 Wien, Österreich, tel. +43 1 521 52 5930, fax: +43 1 521 52 5920;
- Federalny Urząd do spraw Obcokrajowców i Uchodźców (Bundesamt für Fremdenwesen und Asyl) – Regionaldirektion Wien, Hernalser Gürtel 6-12, 1080 Wien, Österreich (osoba odpowiedzialna – Pan Oberauer);
- Federal Minister of Justice Wolfgang Brandstetter – Museumstraße 7, 1070 Vienna, tel. +43 152 15 20;
- Federal Minister of Europe, Integration and Fireign Affairs Sebastian Kurz – Minoritenplatz 8, 1010 Vienna, tel. +43 050 11 500, fax +43 050 11 590;
- The Astrian Ombudsman Board (Günther Kräuter, Gertrude Brinek and Peter Fichtenbauer) – 1015 Vienna, Singerstrasse 17, P.O. Box 20, tel. +43 015 15 050, fax +43 0151505-150, e-mail: [email protected]
W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji, prosimy o kontakt:
Igor Savchenko – [email protected]
Lyudmyla Kozlovska – [email protected]
Fundacja Otwarty Dialog