1. Misja 16-18 lipca 2014
Pierwsza misja do Rosji, organizowana przez Fundację Otwarty Dialog we współpracy z ukraińskim Ministerstwem Spraw Zagranicznych odbyła się w dniach 16-18 lipca 2014 r. Jej celem było uzyskanie widzenia i informacji z pierwszej ręki o warunkach przetrzymywania porucznik Nadii Savchenko, przetrzymywanej w zakładzie karnym w Woroneżu, spotkanie ze śledczymi i zaangażowanymi w sprawę prawnikami. W Moskwie grupa miała nawiązać kontakt z przedstawicielami rosyjskich instytucji rządowych i wymiaru sprawiedliwości, przybliżyć sprawę Savchenko przedstawicielstwom dyplomatycznym.
Wzięli w niej udział deputowani ukraińscy Oksana Prodan (UDAR), Oleg Osukhovsky (Svoboda), oraz polscy posłowie Tomasz Makowski (Twój Ruch), oraz Małgorzata Gosiewska (PiS). Deputowanym towarzyszyli Yurii Byelousov z biura rzecznika praw obywatelskich Ukrainy, Iryna Mukhina z Centrum Swobód Obywatelskich „EuroMajdan-SOS”, Natalya Koshyn z Centrum Informacji Praw Człowieka, oraz dziennikarka 5 Kanału Anna Miroshnychenko wraz z operatorem kamery. Organizatora misji, Fundację Otwarty Dialog, reprezentował Petro Okhotin z jej kijowskiego biura. W misji miał również wziąć udział poseł Oleksandr Brygynets (Batkivshchyna), jednak został on zatrzymany przez służby białoruskie w drodze do Moskwy, podczas międzylądowania w Mińsku, pomimo posiadania paszportu dyplomatycznego. Kapitan milicji, z którym rozmawiał, powiedział mu, że jest to „ustne polecenie kogoś z kierownictwa”.
17.07 rano grupa dotarła w okolice aresztu w Woroneżu, gdzie spotkała się z konsulem Ukrainy Gennadiyem Breskalenko, któremu przekazała list od matki Nadii i prezydenta Poroshenki. Konsul przekazał listy adwokatom, którzy udali się na widzenie z osadzoną. Również uczestnicy misji, za pośrednictwem konsula, poprosili pisemnie o zezwolenie na widzenie. W oczekiwaniu na odpowiedź wywiesili flagi Ukrainy i Rosji. Ostatecznie widzenie uzyskał wyłącznie konsul. Wg naczelnika aresztu Nadii Savchenko przysługują dwa widzenia w miesiącu, rodziny i innych osób; konsul został uznany za „inną osobę”. Zastępca naczelnika sugerował, że w takiej sytuacji zgody na widzenie nie uzyska już matka Nadiya. Na pytanie, czy wie o tym, że Nadiya przez osiem dni prowadziła strajk głodowy (domagając się widzenia z konsulem), odpowiedział: „Ona piła herbatę”. Na miejscu przedstawiciele misji spotkali się z dziennikarzem ukraińskiego kanału TV „1+1” Yevgeniyem Agarkovem i jego koleżanką Valentiną. W dniu 19.07.2014 Yevgeniy Agarkov został zatrzymany z powodu prowadzenia działalności dziennikarskiej na terenie FR bez wymaganej akredytacji. Powodem zatrzymania stał się krótki materiał filmowy, jaki ukazał się w ukraińskiej stacji telewizyjnej „1+1”, w którym Yevgeniy przekazywał informacje na temat sprawy Savchenko.
W międzyczasie w pobliże aresztu przybyła Ella Pamfilova, rzecznik praw człowieka FR. Adwokaci po wyjściu z widzenia – przekazali list do prezydenta Ukrainy i matki Nadii, oraz rosyjskiego ombudsmana. powiedzieli, że zatrzymana znajduje się w pojedynczej celi, gdzie pomimo upału nie ma klimatyzacji. Adwokat Ilya Novikov pojechał kupić szorty, owsiane ciasteczka i mleko, o które poprosiła Nadiya. Ochrona odmówiła przyjęcia produktów, powodując się to, że czwartek jest dniem sanitarnym.
Adwokaci poinformowali też o napisaniu przez Nadię oświadczenia. Napisała w nim, że została porwana, z rękami w kajdankach i zakrytą twarzą przewieziona do motelu „Euro” pod Woroneżem, gdzie była przesłuchiwana przez 10 dni bez udziału adwokatów. Adwokaci złożyli apelację do sądu na postanowienie w sprawie tymczasowego aresztowania Nadii Savchenko.
W Woroneżu uczestnicy misji spotkali się z przedstawicielkami Domu Praw Człowieka Anną Dobrovolską i Mariyą Gordeyevą, które powiedziały, że są gotowe udzielać pomocy działając na rzecz obrony praw człowieka, jednak „nie interesują ich polityczne aspekty sprawy”. Uprzedziły, że spotkanie z uczestnikami misji według rosyjskich przepisów podpada pod artykuł 276 kodeksu karnego FR, czyli „szpiegostwo – przekazywanie i zbieranie na zlecenie obcego wywiadu lub osoby działającej w jego interesach, innych informacji służących do wykorzystania przeciwko bezpieczeństwu Federacji Rosyjskiej”. Mając to na względzie nie chcą udzielać politycznych komentarzy w sprawie Savchenko. Są zainteresowane wyłącznie jej prawnym aspektem.
18 lipca w Moskwie grupa spotkała się z przedstawicielami delegacji UE w Rosji – Carlosem Brito z sekcji politycznej, oraz Svenem-Ollovem Carlssonem, wiceprzewodniczącym delegacji, którym zrelacjonowali sytuację Savchenko, a także Olega Sentsova, oraz zatrzymanych razem z nim Kolchenko, Afanaseva i Chirniya. Brito był zorientowany w sprawie Savchenko (informował, że kontaktuje się w tej sprawie z Markiem Feyginem). Sytuacja Sentsova i pozostałych była dla niego w dużym stopniu nieznana. Brito zgodził się napisać list do Nadii Savchenko. Członkowie misji złożyli kwiaty przy ambasadzie Holandii, której obywatele dzień wcześniej zginęli w katastrofie malezyjskiego samolotu zestrzelonego nad wschodnią Ukrainą.
Następnie członkowie misji udali się na spotkanie z ambasadorem Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie, Jarosławem Książkiem. Przed ambasadą w sposób niezgodny z prawem próbował skontrolować ich paszporty policjant, który przedstawił się jako chorąży Apatov (legitymacja Nr 55190), co ostatecznie udaremnił ochroniarz z polskiej ambasady. Na spotkaniu omówiono sprawy Savchenko oraz Sentsova (Kolchenko, Afanaseva, Chirniya), oraz uzgodniono, że Ambasada będzie informowana o dalszym ich przebiegu.
2. Misja 24-27 lipca 2014
Wzięli w niej udział sekretarz klubu deputowanych Verkhovnej Rady Ukrainy „Suwerenna, Europejska Ukraina” (Sovereign European Ukraine) Anastasiya Rozlutska, Petro Okhotin z Fundacji Otwarty Dialog, oraz dziennikarka STB Iryna Storozhenko wraz z operatorem kamery.
Członkowie misji ubiegali się w Woroneżu o widzenie z porucznik Nadią Savchenko, jednak podobnie jak wcześniej, władze penitencjarne nie zezwoliły na widzenie. Następnego dnia odbyła się rozprawa w sprawie prewencyjnego aresztu jako środka zapobiegawczego dla Nadii Savchenko. Przed rozprawą doszło do spotkania z konsulem Ukrainy w Federacji Rosyjskiej: panem Genadiy Breskalenko. Pan Breskalenko wskazał uczestnikom misji czarny samochód, według jego relacji śledził on konsula przez całą drogę. Konsul przypomniał również sprawę Eugeniya Agarkova i poprosił o zachowanie czujności (Agarkov został aresztowany przez Rosjan 18 lipca w czasie trwania pierwszej misji i został deportowany po 12 dniach).
Rozprawa ws. Nadii Savchenko miała charakter otwarty, przed budynkiem czekali dziennikarze Rosyjskiej telewizji. Ludzie mówiący o sobie „uchodźcy” zwrócili się do konsula Breskalenko gdy ten pojawił się pod budynkiem sądu. Zarzucali mu zbytnie zainteresowanie sprawą Savchenko, podczas gdy to oni potrzebują faktycznej pomocy. Cała scena wyglądała na wyreżyserowaną na potrzeby rosyjskiej telewizji.
Posiedzenie odbyło się w budynku sądu regionalnego w Woroneżu. Porucznik Savchenko nie była obecna na rozprawie. Przebywała w tym czasie w areszcie śledczym (SIZO) a jedyną drogą komunikacji z nią była wideokonferencja. Jakość transmisji była słaba, porucznik nie mogła chwilami zrozumieć słów własnych obrońców. Prawnicy i sąd posługiwali się językiem rosyjskim, Nadiya mówiła w języku ukraińskim. Tłumaczką oskarżonej był Anna Kumova, popełniła ona wiele błędów podczas tłumaczenia. Obrońcy Savchenko poprosili o zmianę tłumacza, na co sąd nie wyraził zgody. W wyniku rozprawy sąd nie zmienił decyzji o nałożeniu na porucznik Savchenko środka prewencyjnego w postaci aresztu. Po zakończeniu posiedzenia ukraińska dziennikarka Iryna Storozhenko wywiesiła ukraińską flagę na sali rozpraw, za co po chwili została wyrzucona z budynku sądu przez tamtejszą ochronę. Nadiya Savchenko skomentowała to słowami : „Slava Ukraini” (Glory to Ukraine!). Ludzie pozostający na sali rozpraw odpowiedzieli „Geroyam slava” (Glory to heroes).
Wszyscy członkowie ukraińskiej delegacji zostali wylegitymowani nieopodal biudynku sądu przez służbe imigracyjną Federacji Rosyjskiej.
3. Misja 11-14 sierpnia 2014
Wzięli w niej udział polski poseł Andrzej Lewandowski (Twój Ruch), przedstawicielka ukraińskiej organizacji Center for Civil Liberties i obywatelskiej grupy nadzoru OZON Valeria Rybak, oraz Petro Okhotin z kijowskiego biura Fundacji Otwarty Dialog. Misja zorganizowana zostałą na skutek informacji o nadużyciach i łamaniu fundamentalnych praw wobec obywateli Ukraińskich przebywających w więzieniach na terytorium Federacji Rosyjskiej,
W celu uniknięcia wszelkiej problemów natury formalnej uczestnicy wysłali listy informujące o celu misji następującym organom/instytucjom na terenie Federacji Rosyjskiej:
- Administracji Prezydenckiej
- Biuru Prokuratora Generalnego i Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej
Numery listów to :
- do Generała Broni Generała Oleshko – „12500977020841”
- do śledczego A. Burdina (Wydział Dochodzeniowy Federalnej Służby Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej) – „12300977020858”
W dniu 11.08.2014 członkowie misji odwiedzili kolejno następujące instytucje w Moskwie:
- Areszt Śledczy nr2 “Lefortovo”
- Wydział dochodzeniowy Federalnej Służby Bezpieczeństwa
- Instytut Psychiatrii imienia V.P. Serbskiego
W powyższych instytucjach odmówiono im widzenia z obywatelami Ukrainy: Sentsovem, Kolchenko, Cherniyem Kontakt z osadzonymi jest niezwykle utrudniony, nawet ich adwokaci mają problemy z komunikacją z własnymi klientami. Kolejnym punktem misji było spotkanie z przedstawicielami władz ukraińskich na terytorium Federacji Rosyjskiej – spotkali się z Charge d’Affaires ambasady Ukrainy w Federacji Rosyjskiej Panem R.M Nimchinskim. Tymczasowy reprezentant Ukrainy w FR: Ruslan Niemchynskyym i konsul Gennadiy Brekslaenko potwierdzili pełne poparcie i wsparcie dla uczestników misji. Uznali oni działania fundacji wobec nielegalnie przetrzymywanych obywateli Ukrainy za niezwykle ważne i przedstawili deklarację wszelkiej niezbędnej pomocy i wsparcia.
Dnia 12.08 członkowie misji udali się do Woroneża. Odwiedzili tam następujące instytucje/organy:
- Biuro Prokuratury miasta Woroneż
- Biuro Prokuratury obwodu Woroneż
- Federalny Areszt Śledczy nr 3
- Biuro Izby Prezydenckiej Federacji Rosyjskiej
- Biuro sekretarza departamentu politycznego ambasady USA w FR: Julii Hroblaker
Na spotkaniach uczestnicy misji dowiedzieli się m.in. o tym że Cherniy został przeniesiony do PDF Lefortovo.
W Woroneżu nastąpiła próba spotkania z śledczymi (nieudana) ws. porucznik Savchenko a także z samą oskarżoną (2 krotnie). Niestety władze rosyjskie odmówiły widzenia z obywatelką Ukrainy. Prokuratorom (Butyrin i Sidorov) została dostarczona notyfikacja na temat misji, a także listy od posła Andrzeja Lewandowskiego.Z członkami misji spotkał się zastępca prokuratora: Andrei Suslikov. Odmówił on przyjęcia listów od Andrzeja Lewandowskiego, stwierdził on że sprawą zajmuję się biuro Prokuratury obwodowej.
13.08.2014 Poseł Andrzej Lewandowski, Petro Okhotin, Valeriya Rybak, a także Maksym Anatoliyovych Mantiuk (asystent sekretarza w ambasadzie ukraińskiej w FR) spotkali się z obrońcą Oleksandra Kolchanko: Svitlaną Ivanovną Sidorkną.Następnie uczestnicy misji spotkali się z panią Pamfilovą której udało się złożyć wizytę w areszcie zarówno Kolchenko jak i Sentsovowi. Zapoznali się informacjami ws. postępów w śledztwie a także poznali warunki w jakich przetrzymywani są obaj aktywiści. Do uczestników misji dotarła także informacja iż Kolchenko traktowany jest jak obywatel Federacji Rosyjskiej (jako mieszkaniec Krymu) pomimo iż jego dokumenty jednoznacznie pokazują że jest obywatelem Ukrainy.
4. Misja 24-28 sierpnia 2014
25 sierpnia uczestnicy misji udali się na posiedzenie sądu ws. ukraińskiego reżysera Olega Sentsova. Na rozprawie obecna była również Natalia Paul, pierwszy doradca Ukraińskiego konsula w Federacji Rosyjskiej. Podczas rozprawy apelacyjnej został złożony wniosek adwokata Dmitrii Dinze o przedstawienie materiału dowodowego przez śledczego A.Burdina. Wniosek został odrzucony.
Po rozprawie uczestnicy misji udali się do aresztu śledczego nr 3 Lefortovo gdzie złożyli wniosek o widzenie z przetrzymywanym Sentsovem. Kolejnym etapem działań była wizyta w areszcie śledczym nr 2 Butyrka, gdzie próbowali spotkać się z Chirniyem, jednak ich prośba została odrzucona przez śledczych.
Ponadto, uczestnicy misji wzięli udział w spotkaniu z prokuratorem Genadii Ushakovem. Otrzymał on raport dotyczący sprawy porucznik Savchenko, stworzony na polecenie Fundacji Otwartego Dialogu. Po wizycie uczestnicy złożyli wniosek o spotkanie z przedstawicielem prokuratury generalnej.
Następnie udali się do siedziby komitetu śledczego Federacji Rosyjskiej z zamiarem spotkania ze śledczymi. Pismo zostało przyjęte przez urzędników, jednak pomimo to uczestników misji poinformowano że konieczna jest rejestracja telefoniczna.
Ponadto członkowie misji złożyli wniosek o spotkanie z przedstawicielem administracji prezydenckiej, któremu przekazali raport Fundacji Otwartego Dialogu dotyczący sprawy porwanej porucznik Savchenko.
27 Sierpnia odbyło się rozprawa sądowa w sądzie Sovetskii (Moskwa) w sprawie porucznik Savchenko. Rozprawa dotyczyła wniosku, przedłożonego przez prokuratora, dotyczącego przedłużenia tymczasowego aresztu dla oskarżonej. Przebieg rozprawy był kontrowersyjny – rosyjscy śledczy nie byli wstanie przedstawić ani jednego dowodu potwierdzającego winę Savchenko, co wytknął im obrońca oskarżonej. Pomimo tego, wniosek śledczego Manshina o przedłużenie aresztu tymczasowego został przyjęty przez Sąd. Nadiya Savchenko wyrokiem sądu ma pozostać w areszcie do 30.10.2014.
5. Misja 14-15 września 2014
W misji wzięli udział Anastassia Chornohorska z Fundacji Otwarty Dialog, Lilia Naunchuck z Obywatelskiej Grupy Nadzoru OZON, oraz Andrzej Lewandowski, poseł na Sejm RP.
14.09 misja dotarła do Moskwy. Poseł Lewandowski przyleciał jako pierwszy i spotkał się z Markiem Feiginem. Grupa z Kijowa dotarła wieczorem, po czym spotkała się z Lewandowskim i adwokatem Ilią Novikovem. Następnie wspólnie udali się do Woroneża.
15.09 Novikov spotkał się z Nadią w areszcie. Przedstawiciele misji spotkali się z ukraińskim konsulem Hennadijem Breskalenko. Udali się do aresztu, gdzie przekazali wnioski o widzenie na ręce zastępcy dyrektora aresztu, Romana Vasilievicha Gorshkova. Następnie udali się na rozprawę. Po jej zakończeniu Novikov ponownie spotkał się z Savchenko w areszcie a członkowie misji odbyli rozmowę z panem Breskalenko. Następnie, wspólnie z Novikovem odjechali do Moskwy.
Rozprawa dotyczyła apelacji na przedłużanie zatrzymania Nadii. Savchenko nie była obecna na sali sądowej osobiście, tylko przez telekonferencję. Reprezentował ją adwokat Ilia Novikov, a w imieniu oskarżyciela występował prokurator Butyrin.
Novikov zaprezentował materiały sprawy i protokoły przesłuchań świadków. Argumentował, że świadek Syniagivskiy był przesłuchiwany z użyciem tortur. Odczytał też dowody dwóch innych świadków, których imiona zostały zmienione. Świadczyli oni, że Savchenko jest winna, ale nie podali żadnych faktów na potwierdzenie tej tezy. Zeznania tych osób sprawiały wrażenie fałszywych. Novikov podkreślił, że nie ma żadnych dowodów na winę Nadii, w związku z czym domaga się uwolnienia jej za kaucją wysokości 1 miliona rubli. Prokurator sprzeciwił się temu stwierdzając, że mogłaby łatwo opuścić Rosję. Savchenko podkreśliła, że jest niewinna, oraz że została uprowadzona z Ukrainy i siłą przewieziona do Rosji. Pytała retorycznie dlaczego możliwe wydaje się, że może opuścić Rosję, skoro nie powinno być możliwym, żeby została porwana i przywieziona tu pod przymusem.
Sąd nie uznał apelacji, oraz postanowił, że Savchenko pozostanie w areszcie do 30 października.
6. Misja 13 października 2014
Członkowie misji Anastasiia Chornohorska (Fundacja Otwarty Dialog) oraz Liliia Naumchuck (Obywatelska Grupa Nadzoru OZON) odwiedzili Rosję, aby uczestniczyć w rozprawie. Towarzyszyła im pierwsza sekretarz konsulatu Ukrainy ds. konsularnych Natalia Paul.
W Moskwie członkowie misji udali się do Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej, ale odmówiono im spotkania z przedstawicielem tego organu. Przekazali jednak administracji apel w sprawie swojej wizyty, oraz raport ODF w sprawie Savchenko.
W tym czasie prawnicy otrzymali informację, że Nadiya od 10 października znajdowała się już w Moskiewskim Instytucie Psychiatrii Społecznej i Sądowej im. Serbskiego, gdzie została przeniesiona.
Przesłuchanie dotyczące odwołania na decyzję o zastosowaniu stacjonarnego badania psychiatrycznego Savchenko zostało wyznaczone na godzinę 16 czasu moskiewskiego w sądzie dzielnicy Basmanny w Moskwie. Na tym etapie, adwokaci zażądali przesunięcia przesłuchania, żeby umożliwić Savchenko obecność w sądzie.
Na godzinę przed rozpoczęciem rozprawy, tłum dziennikarzy, który zebrał się przed wejściem do budynku sądu. Byli wśród nich dziennikarze kilku kanałów rosyjskiej telewizji, oraz dwóch ukraińskich (1+1 oraz Inter). Ukraińscy posłowie z partii Batkivshchyna Andriy Shevchenko, Valery Dubil, Andreiy Pavlovski, Andriy Kozhemyakin, oraz Oleksandra Kuzhel przybyli aby uczestniczyć w rozprawie, razem z matką Nadii, Marią Savchenko. Pozwolono im wejść do budynku, w odróżnieniu od dziennikarzy, oraz przedstawicieli ambasad USA i Niemiec, którzy pozostali na zewnątrz. Po pewnym czasie do oczekujących wyszła sekretarz prasowa sądu Anna Fadeeva, która poinformowała, że przesłuchanie przesunięto ponieważ sędzia musi w tej chwili zajęty jest innymi sprawami.
Ok. godziny 16.30 goście oraz dziennikarze (ale nie operatorzy kamer) zostali zaproszeni do budynku. Rozpoczęła się rozprawa, jednak na sali obecni byli wyłącznie obrońcy. Pozostałe osoby oczekiwały wewnątrz budynku. Nie było również Nadii Savchenko. Śledczy przedstawił odpowiedź na prośbę skierowaną do Instytutu im. Serbskiego, w której poinformował, że nie było wskazane przerywać badanie psychiatryczne i doprowadzać Nadii do sądu.
Wniosek obrońców o przesunięcie rozprawy został uwzględniony. Termin kolejnej rozprawy został wyznaczony na 11 listopada 2014 r., po zakończeniu 30-dniowego badania. Wówczas Nadiya zostanie dopuszczona do uczestnictwa w przesłuchaniu. Adwokatom udało się uzyskać zapewnienie, że wyniki badania psychiatrycznego nie zostaną włączone do akt sprawy. Termin zatrzymania Nadii kończy się formalnie 30 października, tak więc można spodziewać się jeszcze jednej rozprawy dotyczącej przedłużenia okresu zatrzymania.