
aktywistka
Z. Mukhortovana celowniku władz
Powodem prześladowania kazachskiej obrończyni praw człowieka Zinaidy Mukhortovej są apele z jakimi zwracała się do kazachstańskich władz, domagając się przeprowadzenia śledztwa w sprawie możliwych korupcyjnych działań jednego z deputowanych parlamentu.
1. Historia prześladowania Zinaidy Mukhortovej
Obrończyni praw człowieka z miasta Balkhash (obwód karagandyjski) od 1995 roku prowadzi działalność jako adwokat i działa na rzecz obrony praw człowieka, a także udziela porad prawnych. Jeden z procesów sądowych, dotyczący interesów jednego z deputowanych do parlamentu, zakończył się dla Mukhortovej kilkoma miesiącami pobytu w szpitalach psychiatrycznych. Mukhortovą przetrzymywano w zamkniętych izolatkach, rozbierano pod przymusem i kazano robić przysiady. Sanitariusze stosowali wobec niej przemoc fizyczną i zmuszali do przyjmowania leków psychotropowych. W ciągu 9 miesięcy straciła na wadze 12 kilogramów. Wszelkie próby Mukhortovej wniesienia odwołania od decyzji sądu w sprawie jej przymusowego leczenia, kończyły się przedłużeniem przez lekarzy okresu jej hospitalizacji. Lekarze kilkukrotnie obiecywali obrończyni praw człowieka zwolnienie z przymusowego leczenia w zamian za wycofanie przez nią złożonych odwołań. Obrońca praw człowieka Yevgeniy Zhovtis prześladowania Zinaidy Mukhortovej skomentował w następujący sposób: „Kiedy Mukhortova po raz pierwszy (…) znalazła się w sytuacji konfliktu z władzą na szczeblu lokalnym i dotknęła czyichś interesów, to system zaczął reagować. (…) Dlatego ona stała się ofiarą niedostatków systemowych. Taką ofiarą może stać się każdy człowiek”.- Początek prześladowań Zinaidy Mukhortovej zbiega się w czasie z początkiem konfliktu do jakiego doszło pomiędzy nią a deputowanym kazachstańskiego parlamentu Yerlanem Nigmatulinem oraz adwokat Noylą Rozhentsevą. 30.07.2009 Zinaida Mukhortova zarzuciła Noyli Rozhentsevej, że wykorzystuje ona nazwisko i wysokie stanowisko służbowe deputowanego Nigmatulina do wywierania nacisku na sąd. W efekcie przeciwko Mukhortovej wytoczono sprawę karną pod zarzutem „świadomego złożenia fałszywego zawiadomienia”. 12.02.2010 obrończyni praw człowieka została aresztowana.
- 26.02.2010 sąd wydał postanowienie o przeprowadzeniu badania psychiatrycznego Mukhortovej. Na podstawie jego wyników została postawiona następująca diagnoza: „zaburzenia urojeniowe w stosunku do konkretnych osób”. Zdaniem obrończyni praw człowieka, lekarze powiedzieli jej, że jest chora, ponieważ „nie przyznaje się do winy”, „krytykuje sprawę karną” i „prześladuje deputowanego Nigmatulina”.
- 05.08.2010 kazachstański sąd uznał Zinaidę Mukhortovą winną „złożenia fałszywego zawiadomienia”, jednak zwolnił ją od odpowiedzialności karnej i skierował na przymusowe leczenie psychiatryczne. Umieszczono ją w zamkniętym szpitalu psychiatrycznym w miejscowości Aktas w obwodzie akmolińskim, gdzie są przetrzymywani seryjni mordercy i kanibale. Według relacji Mukhortovej, choć odmawiała przyjmowania leków neuroleptycznych, to bito ją i zmuszano do połykania tabletek. Dopiero, kiedy wystąpiły silne objawy alergiczne wywołane przez przyjmowane leki, lekarze przestali ją zmuszać do przyjmowania tabletek.
- Mukhortova został wypuszczona z lecznicy psychiatrycznej 22.09.2011. Lekarze nie postawili jej diagnozy. Komisja wydała opinię, iż stan zdrowia Mukhortovej nie budzi obaw, ale może się zarejestrować u lekarza psychiatry zgodnie z miejscem zamieszkania. Jednak lekarze z kliniki w Balkhash odmówili zarejestrowania Mukhortovej, zasłaniając się brakiem diagnozy.
Sprawa Zinaidy Mukhortovej nosi oznaki politycznego zamówienia. Bez międzynarodowego wsparcia obrończyni praw człowieka może być przetrzymywana w szpitalu psychiatrycznym nieograniczoną ilość czasu.

- Po wyjściu na wolność, 05.12.2011 Mukhortova złożyła do Sądu Najwyższego odwołanie od wyroku, na którego podstawie została uznana za winną złożenia fałszywego zawiadomienia i skierowana do szpitala psychiatrycznego na przymusowe leczenie. Już po upływie kilku dni, bo 12.12.2011 Mukhortova została wezwana „na rozmowę” z lekarzem naczelnym szpitala psychiatrycznego w Balkhash. Kiedy przyszła do szpitala, została siłą umieszczona na oddziale dla chorych psychicznie, gdzie przetrzymywano ją do 29.12.2011.
- 31.01.2012 Sąd Najwyższy uchylił wyrok, uznający Mukhortovą za winną złożenia fałszywego zawiadomienia i nakazujący jej poddanie się przymusowemu leczeniu. Sprawa została przekazana do ponownego rozpatrzenia. W efekcie, 26.07.2012 sąd miejski w Balkhash uniewinnił obrończynię praw człowieka i uchylił wobec niej obowiązek przymusowego leczenia. 30.07.2012 Mukhortova została skreślona z listy osób znajdujących się pod obserwacją psychiatryczną i zwrócono jej kartę ambulatoryjną.
- Po upływie roku, 09.08.2013 Zinaida Mukhortova została ponownie przymusowo umieszczona w szpitalu psychiatrycznym w Balkhash. Podstawą hospitalizacji był fakt niezgłoszenia się przez nią do lekarza rejonowego na obserwację. Trzeba jednak zaznaczyć, że Mukhortova nie miała takiego obowiązku, bowiem obowiązek ten został uchylony przez sąd. Mimo to 20.08.2013 sąd miejski w Balkhash wydał sankcję na przymusowe umieszczenie Mukhortovej w szpitalu. Obrończyni praw człowieka odwołała się od decyzji, jednak wszystkie instancje apelacyjne odrzuciły jej zażalenie.
- 02.09.2013 Komitet Kontroli Działalności Medycznej i Farmaceutycznej doszedł do wniosku, że Mukhortova nie wymaga przymusowego leczenia w szpitalu. Jednak 09.09.2013 lekarze z obwodowej poradni psychiatryczno-neurologicznej w Karagandzie wydali opinię, w której stwierdzono, że pacjentka wymaga przymusowego leczenia. Wówczas Mukhortova trafiła do Ośrodka Medycznego Problemów Zdrowia Psychicznego w Astanie, gdzie miały odbyć się badania. Została stamtąd wypuszczona 01.11.2013. Lekarze z ośrodka ogłosili swoją opinię 13.11.2013, stwierdzając w niej, że Mukhortova „obecnie nie może zdawać sobie sprawy ze swoich działań”, oraz, że „wcześniej cierpiała i cierpi obecnie na zaburzenia psychiczne, które są kwalifikowane jako chroniczne zaburzenia urojeniowe”. Lekarze z Astany nie odpowiedzieli na pytanie, czy Mukhortova wymaga przymusowego leczenia, oświadczając, że ta kwestia nie leży w ich kompеtencji.
2. Zamknięcie w szpitalu psychiatrycznym jako odwet za działania na rzecz praw człowieka
Lekarze z Balkhash oskarżyli obrończynię praw człowieka o „pieniactwo”, czyli skłonność do wszczynania procesów sądowych z różnych powodów w walce o swoje „rzekomo naruszone” prawa. Zgodnie z opiniami uczonych, jedną z głównych oznak pieniactwa jest brak uzasadnienia i niewielka waga skarg kierowanych do różnych instancji. Mimo to, Sąd Najwyższy i kilka innych sądów wydało wyroki na korzyść Mukhortovej, co tylko potwierdza zasadność jej zażaleń. Biorąc pod uwagę, że większość zażaleń Mukhortovej dotyczyła opinii lekarskich, istnieją podstawy, aby zakładać, że kierownictwo szpitala psychiatrycznego w Balkhash nie jeden raz przymusowo hospitalizowało obrończynię praw człowieka, biorąc odwet za złożone przez nią zażalenia. W wyroku wydanym przez sąd w Balkhash, dotyczącym przymusowej hospitalizacji Mukhortovej stwierdzono: „ (… ) u chorej ponownie pojawiły się urojenia paranoidalne, szczególne uprzedzenia, skupienie na udowodnieniu swojej niewinności. Mukhortova Zinaida znowu zaczęła pisać zażalenia do różnych instancji, udzielać wywiadów w mediach w celu „przywrócenia sprawiedliwości”. Należy przy tym dodać, że Zinaida Mukhortova została przebadana przez kilka komisji lekarskich i kilku międzynarodowych ekspertów, którzy potwierdzili, że stan jej zdrowia psychicznego pozostaje w normie. W tej sprawie wypowiedzieli się między innymi:- komisja lekarska z Balkhash – opinia z 22.09.2011;
- Kyuri Idrisov rosyjski ekspert, kandydat nauk medycznych – opinia z 05.10.2012;
- komisja działająca przy Komitecie Kontroli Działalności Medycznej i Farmaceutycznej na czele z Olgą Smirnovą – opinia z 02.09.2013;
- Michael Perlin, międzynarodowy ekspert w dziedzinie chorób psychicznych, profesor Szkoły Prawa z Nowego Jorku, członek Sądu Najwyższego USA.
- art. 127 Kodeksu karnego Republiki Kazachstanu (k.k. RK) – niezgodne z prawem umieszczenie szpitalu psychiatrycznym;
- art. 261 k.k RK – nakłanianie do zażywania narkotyków lub substancji psychotropowych;
- art. 141-1 k.k. RK – tortury;
- art. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP) – niedopuszczalność stosowania tortur i okrutnego traktowania;
- art. 9 MPPOiP– niedopuszczalność samowolnego aresztowania;
- art. 14 MPPOiP– niedopuszczalność niesprawiedliwego postępowania sądowego.
Łamanie prawa wobec Mukhortovej:
- art. 127 Kodeksu karnego Republiki Kazachstanu (k.k. RK) – niezgodne z prawem umieszczenie szpitalu psychiatrycznym;
- art. 261 k.k RK – nakłanianie do zażywania narkotyków lub substancji psychotropowych;
- art. 141-1 k.k. RK – tortury;
- art. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP) – niedopuszczalność stosowania tortur i okrutnego traktowania;
- art. 9 MPPOiP– niedopuszczalność samowolnego aresztowania;
- art. 14 MPPOiP– niedopuszczalność niesprawiedliwego postępowania sądowego.
- podejmowania działań, które zapobiegałyby ingerowaniu w sprawowanie przez obrońców (adwokatów) swoich funkcji;
- prowadzenia skutecznego śledztwa i pociągania winnych nadużyć popełnianych wobec obrońców praw człowieka i dziennikarzy;
- umacniania nadrzędnej roli prawa, w tym niezawisłej władzy sądowej i bezstronności procesów sądowych;
- kierowania się zasadą absolutnej nietolerancji wobec tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego ludzką godność traktowania i karania.
- Niezwłocznie uwolnić Zinaidę Mukhortovą.
- Pociągnąć do odpowiedzialności wszystkich, którzy mają związek z bezprawną hospitalizacją obrończyni praw człowieka.
- Dokonać kontroli zasadności przeprowadzenia badań przez ekspertów sądowo-medycznych i legalności uzyskanych wyników, na których podstawie uznano obrończynię praw człowieka za niezdrową pod względem psychicznym.
Prześladując Zinaidę Mukhortovą kazachstańskie władze ignorują zalecenia państw ONZ w ramach mechanizmu UPR

- Wziąć pod uwagę opinie komisji lekarskich i międzynarodowych ekspertów, którzy potwierdzili stan zdrowia psychicznego obrończyni praw człowieka.
- W razie potrzeby powołać nową komisję lekarską z udziałem europejskich specjalistów, którzy przeprowadzą niezależną ekspertyzę.
- Zagwarantować prawo do sprawiedliwego procesu sądowego i tworzyć warunki, w których wszyscy obrońcy praw człowieka w kraju będą mogli wykonywać swoją działalność legalnie, nie obawiając się politycznych represji i ograniczeń.
- Placówka państwowa „Szpital psychiatryczny” w Balkhash – Republika Kazachstanu, obwód karagandyjski, miasto Balkhash, Bolnichnyy gorodok 1. Тel. +7(71036) 4-37-63 (Lekarz Naczelny Szpitala – Iskakov Ryspek Rakhimzhanovich), 4-00-68 (sekretariat), fax: +7(71036) 4-20-91, e-mail: [email protected] ;
- Ministerstwo Ochrony Zdrowia Republiki Kazachstanu – 010000 Astana, Lewy Brzeg, ul Orynborg 8, Dom Ministerstw, wejście Nr 5, tel. +7 (7172) 74-32-43, +7(7172) 74-32-40 (sekretariat), fax: +7(7172) 74-36-50, e-mail: [email protected] ;
- Prokuratura w Balkhash – Republika Kazachstanu, obwód karagandyjski, Balkhash, ul. Sabitovej 37А, tel. +7(71036) 4-20-34 ;
- Prokuratura Generalna Republiki Kazachstanu – 010000 Republika Kazachstanu, Astana, ul. Orynborg 14, tel. +7 (7172) 71-26-50 ;
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Kazachstanu – 010000 Republika Kazachstanu, Astana, prospekt Tauyelsizdik 1, tel. +7 (7172) 71-40-12 (sekretariat Marata Demeuova, pierwszego wiceministra), e-mail: [email protected] ;
- Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Kazachstanu – 010000 Astana, Lewy Brzeg, ul. Kunayeva 31, tel. +7 (7172) 72-05-18, +7 (7172) 72-05-16, e-mail: [email protected] ;
- Senat Parlamentu Republiki Kazachstanu – Republika Kazachstanu, Astana, budynek Senatu Republiki Kazachstanu, tel. +7 (7172) 74-72-37; +7 (7172) 74-72-53 (przyjmowanie pism i podań od obywateli), e-mail: [email protected] ;
- Mażylis Parlamentu Republiki Kazachstanu – Republika Kazachstanu, Astana, Dom Mażylisu Parlamentu, tel. +7 (7172) 74-67-79 (sekretariat Komitetu do spraw ustawodawstwa i reformy sądowniczo-prawnej) e-mail: [email protected] .