Dlaczego Ukraina traci rynki rosyjskie?
Podpisanie części gospodarczej Umowy Stowarzyszeniowej pomiędzy Ukrainą a UE może oznaczać powrót do wojen handlowych z Rosją. 18.06.2014 W. Putin oświadczył, że w tej sytuacji nie ma możliwości zachowania zerowych stawek cła importowego na towary ukraińskie.
Jednak, niezależnie od tego, czy będą nadal trwały wojny handlowe z Rosją, czy też nie, Ukraina stopniowo powinna zacząć wycofywać się z rynków rosyjskich z uwagi na stosowanie polityki zastępowania (substytucji) importu, jaka jest prowadzona przez Rosję od roku 1998. Dlatego też przedsiębiorstwa już dziś powinny produkować artykuły zgodnie ze standardami międzynarodowymi/europejskimi (jeśli jeszcze tego nie robią) i szukać nowych rynków zbytu.
W 2008 roku rząd rosyjski przyjął koncepcję długofalowego rozwoju społeczno-gospodarczego Federacji Rosyjskiej do roku 2020. Koncepcja przewiduje realizację programów zastępowania importu w wielu branżach gospodarki rosyjskiej: np. w branżach wysokotechnologicznych (lotnictwo, stocznie, przemysł rakietowo-kosmiczny, przemysł samochodowy etc.), jak również w branżach materiałów budowlanych, metalurgii kolorowej etc. W celu wsparcia polityki zastępowania importu przedsiębiorstwa wyżej wymienionych branż mogą korzystać z szeregu preferencji i ulg, na przykład – dofinansowania części stóp procentowych zaciągniętych kredytów, ochrony antydumpingowej, ominięcia trudnych barier administracyjnych hamujących rozwój.
W marcu 2014 roku premier Dmitrij Miedwiediew oświadczył, że polityka zastępowania importu stanowi priorytet dla Rosji. A w maju 2014 roku minister Ministerstwa Przemysłu i Handlu FR Dienis Manturow oświadczył, że jednym z przeciwdziałań wobec sankcji, jakie zostały wprowadzone w związku z wydarzeniami na Ukrainie będzie przyspieszenie realizacji polityki zastępowania importu. Rosja będzie szukać alternatywnych dostawców w krajach Euroazjatyckiej Unii Celnej.
Według informacji Państwowej Służby Statystyki Ukrainy w pierwszym kwartale 2014 roku eksport do Rosji uległ zmniejszeniu o 24,4 % w porównaniu z pierwszym kwartałem ubiegłego roku i wyniósł 2721,89 mln USD. Z kolei import towarów z Rosji, zmniejszył się o 26 % w porównaniu z pierwszym kwartałem 2013 roku i wyniósł 4 016, 37 mln USD. Na zmniejszenie eksportu do Rosji o 966,8 mln USD w porównaniu z pierwszym kwartałem 2013 roku istotnie wpłynęło zmniejszenie dostaw metali żelaznych – o 201 137 tys. USD (o 37,9 %), artykułów z metali żelaznych – o 35 388,7 tys. USD (o 31,6 %) oraz lokomotyw kolejowych – o 296 732,62 tys. USD (o 58,7 %).
Przeanalizujmy rosyjską politykę zastępowania importu oraz jej wpływ na producentów ukraińskich na przykładzie produkcji wagonów kolejowych. Jeśli przeanalizujemy dostawy eksportowe wagonów towarowych z Ukrainy do Rosji, to można zauważyć, że po kryzysowym 2009 roku dostawy rosły, a zaczynając od roku 2013 zaczęły się kurczyć o ponad 2,5 raza. W ciągu pierwszego kwartału 2014 roku eksport tego towaru z Ukrainy do FR wyniósł 1 058 szt., czyli prawie 5 razy mniej niż w pierwszym kwartale 2013 roku (eksport w styczniu-marcu 2013 roku – 5 046 szt.).
Wykres nr 1: Eksport wagonów towarowych z Ukrainy do Rosji (tys. szt.)
źródło: Państwowa Służba Statystyki Ukrainy
Już w połowie 2012 roku w Rosji aktywnie omawiane były kwestie zastosowania środków prowadzących do zmniejszenia importu wagonów towarowych z Ukrainy, między innymi możliwość wprowadzenia zbiórki utylizacyjnej dla produkcji wagonów (analogicznie, jak w branży samochodowej) lub zmiana wymogów dotyczących certyfikacji produkcji w branży budownictwa wagonów.
Należy także przypomnieć, że produkcja wagonów towarowych w Rosji zmniejszyła się w 2013 roku (Wykres nr 2). Jedną z przyczyn takiej sytuacji była nadmierna podaż na rosyjskim rynku wagonów. Według danych Kolei Rosyjskich pod koniec 2013 roku nadwyżka wagonów na rynku FR wyniosła około 300 tys. szt.
Mniejszy popyt w 2013 roku na usługi transportowe drogą kolejową również negatywnie wpłynęły na rynek wagonów (według danych Rosyjskiej Służby Statystyki w 2013 roku – zmniejszenie o 2,8 % w porównaniu z rokiem 2012).
Wykres nr 2: Produkcja wagonów towarowych w Rosji (tys. szt.)
źródło: RosStat
Zgodnie z programem rozwoju przemysłu Federacji Rosyjskiej na lata 2012-2020 produkcja wagonów towarowych powinna się zwiększyć do 65 tys. szt. w 2020 roku, co stanowić będzie 82 % rynku wewnętrznego. W 2013 roku wyprodukowano 60,5 tys. szt. wagonów towarowych, co stanowiło mniej niż 70 % rynku wewnętrznego. Planowane jest jednak zwiększenie udziału rynku wewnętrznego (tabela 1). Wniosek: nadal będzie się kurczył import wagonów towarowych z Ukrainy lub w ogóle Rosja zaprzestanie importu ukraińskich wagonów towarowych.
Tabela 1: Plan produkcji wagonów towarowych do 2020 roku w FR
źródło: Koncepcja długofalowego rozwoju społeczno-gospodarczego Federacji Rosyjskiej do 2020 roku
Należy także przypomnieć, że plan na lata 2012-2020 jest kontynuacją poprzednich planów dotyczących zwiększenia zakresu produkcji wagonów w FR, o czym wiedzieli ukraińscy producenci wagonów w okresie zwiększenia produkcji na Ukrainie w 1998 roku. Plany Federacji Rosyjskiej dotyczące zastępowania importu wdrażane są prawie we wszystkich branżach przemysłu. Poniżej przytaczamy kilka przykładów.
Rosja chronić będzie swój rodzimy rynek samochodowy przed importem nowych i starych samochodów. Jednym z celów programu pomocniczego „Przemysł samochodowy” jest zmniejszenie udziału importu w ekwiwalencie pieniężnym z 43,5 % w 2012 roku do 32 % w roku 2015.
Rosja planuje również zwiększenie produkcji przemysłu samochodowego i udziału produkcji rosyjskiej na rynku wewnętrznym w ekwiwalencie naturalnym do roku 2020:
Samochody osobowe do 3150 tys. szt. rocznie, co stanowić będzie 80 % rynku wewnętrznego (w roku 2011 udział produkcji rosyjskiej stanowił 68,3%)
Samochody (ewentualnie pojazdy) osobowe przeznaczone do celów komercyjnych do 280 tys. sztuk rocznie – 90% rynku wewnętrznego (w 2011 roku – 81,2%)
Samochody ciężarowe do 280 tys. szt. rocznie, 85 % rynku wewnętrznego (w 2011 roku – 65,5 %)
Autobusy do 35 tys. szt. rocznie, 99 % rynku wewnętrznego (w 2011 roku – 69,2 %).
Ponadto zwiększenie udziału eksportu produkcji rosyjskiego przemysłu samochodowego w stosunku do roku 2011 (7,7 %) średnio do 12,5 %.
Dzięki realizacji projektów inwestycyjnych w przemysle lekkim dotyczących modernizacji starych i zakładania nowych przedsiębiorstw, zwłaszcza podwyższenia efektywności i rozwoju produkcji lnu, zastępowanie importu w tej branży powinno się zwiększyć o 20 %. Przewiduje się, że do 2020 roku udział towarów rosyjskich (ubrania, artykuły dzianinowe, obuwie) na rynku wewnętrznym będzie stanowił 50 %.
Kompleks militarno-przemysłowy
Zgodnie z programem pomocniczym „Kompleks militarno-przemysłowy” zmniejszeniu ulegać będzie asortyment artykułów militarnych oraz zakresy dostaw importowanych artykułów militarnych poprzez realizację polityki zastępowania importu i polepszenie kooperacji w taki sposób, by do 2020 roku w stosunku do roku 2010:
- Zwiększył się udział produkcji artykułów militarnych o 2,88 razy;
- Zwiększyła się wydajność pracy w kompleksie militarno-przemysłowym – o 2,91 razy;
- Wzrosły wynagrodzenia pracowników kompleksu militarno-przemysłowego – o 2,87 razy.
Wykres nr 3. Wskaźnik produkcji kompleksu militarno-przemysłowego, w porównaniu z ubiegłym rokiem (%)
Produkcja samochodów ciężarowych
Jednym z celów programu pomocniczego „Przemysł pojazdów ciężarowych” jest całkowite zapewnienie popytu na sprzęt kolejowy i zwiększenie eksportu takich towarów o kilka razy.
Tabela 2: Prognoza produkcji pojazdów ciężarowych do 2020 roku
*według cen obowiązujących w roku 2012
źródło: Koncepcja długofalowego rozwoju społeczno-gospodarczego Federacji Rosyjskiej do 2020 roku
Cele programu pomocniczego „Metalurgia” – to zwiększenie udziału produkcji metalurgicznej Rosji na rynku wewnętrznym. Planowane jest zmniejszenie udziału importu w konsumowaniu wewnętrznym gotowych artykułów hutniczych z metali żelaznych o 1,5 razy do 2020 roku.
Wniosek zatem jest następujący: ukraińscy przedsiębiorcy nie dostrzegali lub nie chcieli dostrzec perspektyw utraty rynku rosyjskiego, a przecież plany Federacji Rosyjskiej dotyczące polityki zastępowania importu znane były wszystkim. Ukraińscy przedsiębiorcy nie przedsięwzięli żadnych kroków i środków, by zdywersyfikować rynki zbytu.
Aktualnie jest tylko jedno wyjście z tej sytuacji: Ukraina powinna maksymalnie skorzystać z możliwości, które pojawiły się po zawarciu Umowy Stowarzyszeniowej z UE, zwiększyć dostawy produkowanych przez siebie artykułów do innych krajów świata i zmniejszyć swoją zależność od rynku rosyjskiego. Terapia szokowa utraty rynków zbytu w Rosji będzie korzystna dla gospodarki ukraińskiej. W perspektywie krótkofalowej taka sytuacja oznaczać będzie pojawienie się dużych problemów dla niektórych branż, jednak w perspektywie długofalowej można śmiało powiedzieć, że ten bolesny proces transformacji zakończy się i nastąpi poprawa, ponieważ ukraińscy producenci uwolnią się od jednego bardzo wybrednego nabywcy.