Wstęp: Represyjny charakter systemu sądowniczego i penitencjarnego
Skazany na karę pozbawienia wolności adwokat Andrey Derkunskiy, mający rzekomo posiadać dowody swojej niewinności, 22.01.2014 został znaleziony martwy w swojej celi. Jego współtowarzysz z celi Daniyar Tolendinov poinformował, że był świadkiem współdziałania administracji aresztu śledczego z zabójcami. Wkrótce jednak wycofał się ze swoich zeznań w obawie przed zemstą więziennych strażników. Dziennikarze z grupy medialnej „Respublika”, korzystając ze swoich źródeł informacji w Komitecie Bezpieczeństwa Narodowego dowiedzieli się, że pracownicy struktur siłowych groźbami próbują „zamknąć usta” krewnym oraz adwokatom zmarłego.
Sprawa Andreya Derkunskiego stanowi kolejny dowód potwierdzający istnienie poważnych nieprawidłowości w kazachskim systemie sądowniczym i penitencjarnym. W ostatnim raporcie dotyczącym przestrzegania praw człowieka na świecie w 2013 roku, Departament Stanu USA stwierdził, że do najważniejszych problemów w dziedzinie praw człowieka w Kazachstanie zalicza się „brak niezawisłego systemu sądowniczego i właściwych procedur prawnych, szczególnie w sprawach związanych z powszechną korupcją i nadużyciami w organach ścigania i sądu. … Władza wykonawcza silnie ograniczała niezawisłość sądów. Korupcja pojawiała się na wszystkich etapach procesu sądowego”. Skorumpowanie kazachstańskich sądów zostało też dostrzeżone przez członków Naczelnej Rady Adwokackiej w Polsce na podstawie wyników misji obserwacyjnej przeprowadzonej w Kazachstanie.
Warunki w jakich przetrzymywani są więźniowie w miejscach odosobnienia w Kazachstanie często stanowią zagrożenie dla ich życia. Z powodu zamkniętego charakteru systemu penitencjarnego „niewygodny” więzień może zostać wyjęty spod prawa, zaś jego życie w całości uzależnione jest od decyzji wydawanych przez administrację kolonii. W ostatnich latach znacznie wzrosła ilość przypadków samookaleczeń dokonywana przez więźniów, którzy w ten sposób protestowali przeciwko okrutnym warunków panującym w więzieniu i znęcaniu się nad nimi. Według ostatnich danych statystycznych, w 2012 roku odnotowano 340 tego typu przypadków samookaleczeń. Znane są też liczne przykłady śmierci więźniów, którzy nie byli w stanie wytrzymać nieludzkiego traktowania.
Sprawa Andreya Derkunskiego stanowi kolejny dowód potwierdzający istnienie poważnych nieprawidłowości w kazachskim systemie sądowniczym i penitencjarnym.
W ciągu sześciu miesięcy 2013 roku do Koalicji NGO Kazachstanu przeciwko stosowaniu tortur wpłynęło 201 skarg, które dotyczyły tortur i innych form nieludzkiego traktowana. Z oficjalnych statystyk wynika, że liczba spraw karnych wszczętych przeciwko funkcjonariuszom organów z powodu oskarżenia ich o stosowanie tortur jest znikoma w porównaniu z liczbą skarg, jakie zostały złożone z tego powodu. Ponadto funkcjonariusze organów ścigania często są sądzeni nie pod zarzutem stosowania tortur, a pod zarzutem przekroczenia uprawnień służbowych.
Na razie kazachstańskie władze stwarzają pozory, że walczą ze stosowaniem tortur. Zmiany formalne w ustawach i aktach wykonawczych nie są realizowane w praktyce. W 2010 roku Prokurator Generalny Kazachstanu zatwierdził Instrukcję dotyczącą kontroli skarg składanych na stosowanie tortur i złe traktowanie. 02.07.2013 prezydent Kazachstanu podpisał ustawę, ukierunkowaną na wdrożenie zmian ustawodawczych w celu stworzenia narodowego mechanizmu prewencyjnego zapobiegającego stosowaniu tortur. Działaniatepozostają jedynie „napapierze”. Ilość skarg na stosowanie tortur na posterunkach policyjnych i w więzieniach rośnie. Pomimo zeznań składanych przez naocznych świadków i oświadczeń międzynarodowych obserwatorów na temat szokujących pobić więźniów, władza nie reaguje w należyty sposób na przypadki stosowania tortur, a organizacje obrony praw człowieka natrafią na poważne ograniczenia w dostępie do kolonii karnych.
Taki stan rzeczy całkowicie przeczy oświadczeniom kazachstańskiej delegacji w sprawie wyników Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw Człowieka w 2010 roku. Wtedy wiceminister Kazachstanu Erbol Orynbayev zapewnił, że „rząd będzie dokładał wszelkich starań, aby w całości zlikwidować wszelkie przejawy tortur”. Rząd Kazachstanu jest zobowiązany do zapewnienia efektywnej realizacji zaleceń wydanych w ramach Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw Człowieka. Wśród zobowiązań kazachstańskiej delegacji, jakie podjęła ona w 2010 roku wobec państw ONZ znalazły się między:
- kontynuowanie wysiłków w zakresie likwidacji tortur i poprawy warunków przetrzymywania osób zatrzymanych w areszcie tymczasowym i zapewnienia więźniom obrony;
- kierowanie się zasadą całkowitego braku tolerancji dla tortur i okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego ludzką godność traktowania i karania;
- poprawa warunków i stanu w dziedzinie praw człowieka w więzieniach, a także prowadzenie niezależnych śledztw w sprawach dotyczących faktów stosowania przemocy w więzieniach;
- stworzenie mechanizmu niezależnego monitoringu wszystkich miejsc pozbawienia wolności zgodnie z postanowieniami Fakultatywnego Protokołu do Konwencji przeciwko torturom w celu skutecznego zapobiegania torturom;
- kontynuowanie doskonalenia systemu sądowniczego w celu zagwarantowania praw osobom przebywającym w areszcie tymczasowym lub więzieniach;
- podejmowanie działań w zakresie umocnienia niezawisłości władzy sądowej, stosowanie obowiązujących procedur sądowych i rozwiązanie problemu korupcji w sądach.
Fundacja Otwarty Dialog nie dokonuje oceny zasadności zarzutów, jakie zostały przedstawione Andreyowi Derkunskiemu w ramach procesu karnego przeciwko niemu. Zwracamy jednak uwagę na to, że oświadczenia kazachstańskich władz o demokratycznym kursie rozwoju państwa nie są zgodne z rzeczywistością. Poważne łamanie przez Kazachstan swoich międzynarodowych zobowiązań w dziedzinie praw człowieka prowadzi do tragicznych skutków: represji wobec opozycyjnych dziennikarzy i aktywistów; niszczenia życia więźniów politycznych; okaleczania ich i zabijania w miejscach odosobnienia.
W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji, prosimy o kontakt:
Igor Savchenko – [email protected]
Katerina Savchenkо – [email protected]
Lyudmyla Kozlovska – [email protected]