WSTĘP
Kazachstan jest członkiem „Konwencji ONZ przeciwko torturom” oraz Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Odpowiednie porozumienia nakładają na władze państwa szereg zobowiązań w dziedzinie ustawodawstwa, administracji, sądownictwa i innych, których celem jest zapobieganie stosowaniu tortur na terenie kraju. Pomimo to, liczne fakty świadczą, iż stosowanie tortur w Kazachstanie pozostaje zjawiskiem szeroko rozpowszechnionym. Władze stwarzają jedynie pozory walki z tym procederem. Rzeczywiste działania prowadzone oficjalnie przez Astanę, w żaden sposób nie rozwiązują problemu systematycznego stosowania tortur przez policję i personel zakładów karnych.
W Kazachstanie tortury stosuje się zarówno wobec zatrzymanych – jako formę przesłuchania w celu uzyskania przyznania do winy – jak i wobec osadzonych w zakładach karnych i koloniach. Trzeba jednak zauważyć, że problem stosowania tortur osiągnął już taką skalę, że nawet władzom kraju trudno jest przymykać oczy na jego istnienie. W ostatnim czasie kazachstańska prokuratura informuje o sprawach karnych, które zostały wytoczone przeciwko funkcjonariuszom organów ścigania i zakładów karnych. Powodem wszczęcia postępowań stały się fakty niewłaściwego traktowania zatrzymanych, podejrzanych oraz więźniów.
W ostatnich latach w Kazachstanie rośnie liczba skarg na stosowanie tortur oraz liczba spraw wszczynanych z tego powodu. Tylko według oficjalnych danych, w 2009 roku w Kazachstanie zarejestrowano 14 skarg na stosowaniu tortur, w 2010 – 36 skarg, 2011 – 52 skargi, 2012 – 602 skargi, za 2013 roku – 304 skargi. W 2009 roku zostały wszczęte 3 sprawy karne dotyczące stosowania tortur w Kazachstanie, w 2010 roku – 10 spraw, w 2011 roku – 15 spraw, w 2012 roku – 18 spraw, i w ciągu pierwszych 5 miesięcy 2013 roku – 19 spraw. W ciągu sześciu miesięcy 2013 roku do Koalicji Organizacji Pozarządowych Kazachstanu przeciwko torturom trafiło 201 skarg na stosowanie tortur oraz innych form niehumanitarnego traktowania. Z oficjalnych danych statystycznych wynika, że liczba spraw karnych wszczętych przeciwko funkcjonariuszom organów ścigania z powodu oskarżenia o stosowanie tortur jest niezwykle mała w porównaniu z liczbą skarg dotyczących stosowania tortur. Trzeba dodać, że często w procesach przeciwko funkcjonariuszom organów ściągania i zakładów karnych oskarżonym o stosowanie tortur, stawiany jest zarzut z artykułu 308 kodeksu karnego Republiki Kazachstanu („Przekroczenie władzy i uprawnień służbowych”), a nie z artykułu 141-1 („Tortury”).
Skala stosowania tortur w Kazachstanie znajduje także potwierdzenie w częstych przypadkach (zarówno masowych, jak i indywidualnych) samouszkodzeń dokonywanych przez więźniów w zakładach karnych. Akty te mają charakter zarówno zbiorowy, jak i indywidualny. W 2012 roku znacznie wzrosła liczba przypadków dokonywania przez więźniów różnych okaleczeń w proteście przeciwko surowym warunkom więziennnym i znęcaniu się nad nimi . Znanych jest wiele przypadków zgonów więźniów, którzy psychicznie nie wytrzymywali nieludzkiego znęcania się nad nimi. Pomimo skarg składanych przez naocznych świadków i międzynarodowych obserwatorów na temat szokujących przypadków pobić dokonywanych wśród więźniów, organizacje obrony praw człowieka nie są wpuszczane na teren kolonii karnych, a władza nie reaguje w należyty sposób na doniesienia o stosowaniu tortur. Z powodu zamkniętego charakteru systemu penitencjarnego w Kazachstanie skargi więźniów dotyczące niehumanitarnego traktowania praktycznie nie są możliwe do zbadania i wyjaśnienia.
W niniejszym raporcie zostały przedstawione przypadki stosowania tortur, o których udało się dowiedzieć społeczeństwu. Z przytoczonych poniżej przykładów takich spraw, wytoczonych przeciwko funkcjonariuszom organów ścigania i zakładów karnych wynika, że maksymalny okres kary, na jaki zostali oni skazani za stosowanie tortur, wynosi 7 lat. Są jednak znane przypadki kar w zawieszeniu, podczas gdy w tym samym czasie, skazani z powodów politycznych Mukhtar Dzhakishev, Vadim Kuramshin, Vladimir Kozlov, Roza Tyletayeva otrzymali odpowiednio, 14 lat, 12 lat, 7,5 roku i 5 lat pozbawienia wolności. Porównując wielkość kar policjantów i funkcjonariuszy zakładów karnych stosujących tortury, należy stwierdzić, że są one stosunkowo niewielkie, zwłaszcza w porównaniu z karami więźniów skazanych z powodów politycznych.
Stosowanie tortur jest niedopuszczalne w państwie, będącym członkiem licznych międzynarodowych umów w dziedzinie praw człowieka i deklarującym przywiązanie do wartości demokratycznych. Niestety należy stwierdzić, że stosowanie tortur jest zjawiskiem szeroko rozpowszechnionym w Kazachstanie. Jest to związane między innymi z niedoskonałością ustawodawstwa w sferze przeciwdziałania torturom i korupcji w organach władzy. Kompetentne organy często ignorują skargi w sprawie tortur i nie przeprowadzają niezbędnych śledztw. Dopiero rozwiązanie tych i innych problemów będzie można mówić o skuteczności walki z torturami.
