29 września 2020 r. francuski Narodowy Sąd Azylowy wydał decyzję przyznającą status uchodźcy liderowi demokratycznej opozycji w Kazachstanie – Muchtarowi Ablyazovowi.
W swoim orzeczeniu, sąd uznał jego prześladowanie z powodów politycznych i anulował wcześniejszą decyzję Biura Ochrony Uchodźców i Osób Bezpaństwowych (OFPRA) z 31 maja 2018 r. odmawiającą przyznania azylu.
Cieszymy się z zapadłego orzeczenia, w pełni podzielając dogłębną analizę sądu, który wskazał na liczne nadużycia i arbitralne działania podejmowane przez władze w Kazachstanie przeciwko Ablyazovowi i innym przeciwnikom politycznym: „(…) istnieją poważne powody, by sądzić, że postępowanie cywilne i karne wszczęte przeciwko panu ABLYAZOVOWI pod przykrywką sprawy BTA Banku w Kazachstanie lub w innych obcych jurysdykcjach jest w rzeczywistości umotywowane celem politycznym”.
Długa historia politycznie motywowanych postępowań
Sąd nawiązał także do długiej historii działalności opozycyjnej Ablyazova, jak również decyzji francuskiej Rady Państwa o odmowie jego ekstradycji w 2016 r. i decyzji Interpolu z 2017 r. dotyczącej usunięcia jego danych z listy osób poszukiwanych międzynarodowym listem gończym przez system Red Notice (na wniosek władz Kazachstanu): „Elity rządzące [Kazachstanu] kierują się chęcią zysku poprzez własność, kontrolę i podział przedsiębiorstw i zasobów gospodarczych. W tego typu postradzieckich gospodarkach powszechne są wrogie przejęcia (tzw. rejderstwa) przedsiębiorstw w sposób niekomercyjny, w tym poprzez przymusowe bankructwa, dochodzenia podatkowe, rzeczywiste groźby, postępowania karne lub stosowanie przemocy — zwłaszcza gdy dane przedsiębiorstwo wspiera finansowo opozycyjne partie lub opozycyjną działalność polityczną”.
„Istnieją również bardzo niepokojące oznaki ryzyka prześladowań oraz nieudane próby ekstradycji omawianej osoby na Ukrainę i do Federacji Rosyjskiej zgłoszone władzom francuskim, a także rozpowszechnienie międzynarodowego nakazu aresztowania i stosowanie systemu Red Notice Interpolu. Procedury te, oparte na postępowaniach wszczętych pod zarzutem defraudacji finansowej w zarządzie BTA Banku, w rzeczywistości okazały się być pośrednimi manewrami władz Kazachstanu, których rzeczywisty cel polityczny został ostatecznie wskazany w toku dwóch równoległych, wiarygodnych i niezależnych procedur: z jednej strony przez Radę Państwa w jej decyzji z 9 grudnia 2016 r., a z drugiej — przez Interpol w jego decyzji z 13 lipca 2017 r. W swojej decyzji Interpol ustalił, że, pomimo zwyczajowego charakteru prawnego użycia systemu Red Notice wobec omawianej osoby w sprawie BTA, motywacja władz Kazachstanu miała dominujący wymiar polityczny”.
„W związku z tym, zdaniem Interpolu, postępowanie karne wszczęte w Kazachstanie w 2009 roku w związku z aferą BTA opiera się na motywach politycznych. Co za tym idzie, wszystkie fakty przypisywane panu ABLYAZOVOWI i postawione mu oskarżenia dotyczące domniemanego poważnego oszustwa popełnionego na szkodę BTA Banku wynikają z postępowania karnego wszczętego w Kazachstanie lub w Federacji Rosyjskiej, którego motyw polityczny został wskazany we Francji przez Radę Stanu oraz przez Interpol, a co za tym idzie — są efektem prześladowań.
Demokratyczny Wybór Kazachstanu
Mukhtar Ablyazov jest czołowym krytykiem reżimu Nursułtana Nazarbajewa w Kazachstanie i założycielem opozycyjnego ruchu społecznego Demokratyczny Wybór Kazachstanu (DWK), którego działalność reaktywował w 2017 r.: „(…) zaangażowanie polityczne pana ABLYAZOVA jest nadal aktualne, a jego ruch jest zakazany w Kazachstanie.”
„Pan ABLYAZOV jest politycznym przeciwnikiem panującego obecnie w Kazachstanie reżimu. (…) padał już wcześniej ofiarą prześladowań i gróźb prześladowań na podstawie tego samego powodu politycznego ze strony władz jego kraju i może obawiać się ponownego prześladowania w przypadku powrotu do Kazachstanu”.
„(…) wyrok z 2002 r. skazujący go na sześć lat więzienia za ‘nadużywanie władzy, defraudację i uchylanie się od płacenia podatków’, a następnie ułaskawienie przez prezydenta N. Nazarbajewa po roku pozbawienia wolności i nieodpowiedniego traktowania, noszą wszystkie cechy wyroku skazującego na podstawie prawa zwyczajowego z pobudek politycznych, bardzo powszechnego i szeroko stosowanego sposobu prześladowania przeciwników politycznych w republikach byłego Związku Radzieckiego.”
Aparat represji w Kazachstanie
Sąd zwrócił również uwagę na patologie związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości w Kazachstanie: „Dostępna publicznie dokumentacja pozwala na ustalenie, że kazachski aparat sądowniczy i represyjny jest instrumentem w rękach władz. W związku z tym w raporcie amerykańskiego Departamentu Stanu na temat sytuacji praw człowieka w Kazachstanie w 2013 roku, któremu nie zaprzeczają również nowsze źródła, zwrócono uwagę na to, że prokuratorzy odgrywają niemal rolę sędziów, a korupcja przejawia się na wszystkich szczeblach postępowania sądowego”. (…) Na sędziów wywiera się presję polityczną, a korupcja dotyka całego sądownictwa.”
„Przymusowe aresztowania, pozasądowe zatrzymania i torturowanie przeciwników w więzieniach to metody powszechnie stosowane przez władze Kazachstanu”.
W marcu 2018 r. kazachski sąd zakazał działalności DWK uznając go za “organizację ekstremistyczną” – pomimo w pełni pokojowego charakteru jego działalności. Od tego czasu tysiące członków i zwolenników DWK poddano szykanom, prześladowaniom i więzieniu. W skrajnym przypadku walka władz z “ekstremizmem” doprowadziła do śmierci aktywisty DWK Dulata Agadila, zamordowanego w policyjnym areszcie w lutym 2020 r.
W ciągu ostatnich dziesięciu lat udokumentowaliśmy około 7 500 przypadków politycznych represji w Kazachstanie. Wśród prześladowanych znajdowali się liderzy opozycji, niezależni dziennikarze, aktywiści obywatelscy i zwykli użytkownicy mediów społecznościowych, którzy wyrażali poparcie dla postulatów DWK w internecie, jak również krewni i współpracownicy Ablyazova – ofiary osobistej wrogości Nazarbajewa.
Polowanie na krewnych i współpracowników Ablyazova
Ponadto, sąd wspomniał także imiennie kilka przypadków politycznie motywowanego ścigania i prześladowania osób związanych z Ablyazovem. Byli wśród nich m. in.:
- Iskander Yerimbetov, uwolniony w lipcu 2020 r. więzień polityczny i brat Boty Jardemalie, prawniczki Ablyazova i uchodźczyni politycznej w Belgii;
- Alexander Pavlov, były szef ochrony Ablyazova, który otrzymał azyl w Hiszpanii w 2015;
- Alma Shalabayeva, żona Mukhtara Ablyazova, nielegalnie deportowana wraz z sześcioletnią córką z Włoch w 2013. Jak zauważył sąd, przynajmniej dziesięć demokratycznych krajów, w tym kilka państw członkowskich UE, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Kanada, udzieliły dotąd międzynarodowej ochrony osobom związanym z Ablyazovem.
W kontekście pozwów złożonych przeciwko Ablyazovowi w Londynie i wyroku za rzekome zabójstwo dawnego prezesa BTA Banku Ierzhana Tatisheva, sąd wskazał na polityczną motywację tych postępowań, nie dając wiary oskarżeniom o malwersacje finansowe i zabójstwo. Podkreślił również bezprawne, pozasądowe próby wpływu na sądownictwo w Wielkiej Brytanii i Francji ze strony władz Kazachstanu: „(…) według stanu na dzień wydania niniejszej decyzji ani okoliczności przedstawione sędziemu ds. azylu, ani śledztwo nie wskazują na istnienie poważnych powodów, aby sądzić, że pan ABLYAZOV dopuścił się w Kazachstanie przestępstw finansowych, masowych nadużyć finansowych, naruszenia zaufania lub defraudacji.”
„(…) w świetle tych fundamentalnych zasad dokumenty znajdujące się w aktach ekstradycyjnych, którymi dysponuje sąd, nie pozwalają na stwierdzenie wiarygodności warunków, na jakich osoba prawomocnie skazana w dniu 3 września 2007 r. za zabójstwo innej osoby mogłaby dziesięć lat później dokonać samooskarżenia w sprawie zabójstwa tej samej osoby i wskazania wspólników. Ze śledztwa wynika również, że zeznanie samooskarżające pana Tokmadiego zostało uzyskane, gdy ten przebywał w areszcie za inne czyny przestępcze niezwiązane ze sprawą zabójstwa pana Tatisheva”.
Wpływ Kazachstanu na Wielką Brytanię i Francję
Podkreślono w nim również bezprawne, pozasądowe próby ingerencji władz Kazachstanu w brytyjskie i francuskie sądownictwo, a także pozasądowe środki wymierzone w pana Mukhtara Ablyazova: (…) ustalono, że w styczniu 2011 r. władze brytyjskie poinformowały go o istnieniu zagrożeń dla jego bezpieczeństwa oraz o niemożności jego ochrony. Mimo iż źródła tych zagrożeń nie zostały jednoznacznie określone przez władze brytyjskie, istnieją poważne powody, by sądzić, że pochodzą one z Kazachstanu.
„(…) istnieją również precyzyjne, poważne i spójne okoliczności, które podkreślają wyraźne próby wywierania wpływu przez podmioty zewnętrzne na organy ds. azylu i próby skłonienia ich do podejmowania decyzji niekorzystnych wobec pana ABLYAZOVA”.
„Sąd potępia również jawne próby wpływania na treść jego orzeczenia przez osoby trzecie”.
Sankcje personalne: położyć kres bezkarności prześladowców
Kazachskie społeczeństwo obywatelskie odniosło w ostatnich dniach zwycięstwo nad dyktaturą Nazarbajewa. Jednak, jak wskazano w orzeczeniu: “nadużywanie prawa karnego i podstawowych instrumentów międzynarodowej współpracy kryminalnej dla celów politycznych stanowi poważny atak na zasadę wzajemnego zaufania, która jest podstawą współpracy pomiędzy państwami w zwalczaniu bezkarności i jest formą prześladowania osoby będącej ofiarą takich działań. Ten poważny atak dowodzi, że Kazachstan jest gotów przekierować potężne środki prawne, również w stosunkach międzynarodowych, w celu stłamszenia przeciwnika politycznego”.
„(…) Fakt, że Unia Europejska zawarła z Kazachstanem umowę o partnerstwie i wzmocnionej współpracy, która wchodzi w życie z dniem 1 marca 2020 r. i która zawiera w szczególności rozdział poświęcony współpracy sądowej, sam w sobie nie podważa powyższych uwag dotyczących dowodów politycznego umotywowania postępowania wszczętego przeciwko wnioskodawcy przez Kazachstan w sprawie BTA”.
Biorąc powyższe pod uwagę, jesteśmy przekonani, że państwa demokratyczne powinny niezwłocznie wprowadzić i uruchomić mechanizmy sankcyjne przeciwko funkcjonariuszom państwowym z Kazachstanu odpowiedzialnym za poważne naruszenia praw człowieka w kraju oraz nadużywanie instrumentów współpracy międzynarodowej. Niestety, wciąż cieszą się oni bezkarnością.
„Takie wykorzystywanie prawa jako broni przeciwko liderom opozycji od dawna jest (…) preferowanym sposobem działania kazachskiego reżimu, który ma na celu zachowanie pozorów legalności i ograniczenie krytyki ze strony społeczności międzynarodowej” — wskazuje sąd, cytując profesora Davida Lewisa, uznanego na całym świecie eksperta ds. społeczeństwa obywatelskiego i krajów azjatyckich.
Dodatkowych informacji mogą udzielić:
Lyudmyla Kozlovska
[email protected]
Paola Gaffurini
[email protected]
Czytaj również:
- Systemowe uchybienia delegacji Unii Europejskiej w Kazachstanie w kwestiach praw człowieka (2 października 2020 r.)
- Zabójstwa polityczne w Kazachstanie (1 października 2020 r.)
- Przyszli po ciebie: nadużywanie procedur ekstradycji i międzypaństwowej pomocy prawnej (5 listopada 2019 r.)
- Zbiorowa skarga: siedź cicho albo będziesz oskarżony o ekstremizm! (5 listopada 2018 r.)
- Francja odmawia ekstradycji Mukhtara Ablyazova do Rosji i na Ukrainę (10 grudnia 2019)
- Raport: Kazachstan ściga byłych głównych menedżerów Banku BTA, aby uzyskać zeznania przeciwko Mukhtarowi Ablyazovowi (10 lutego 2017)
Relacje w mediach: