Astana wykorzystuje sprawę BTA Banku by prześladować opozycję

Za pośrednictwem kancelarii prawnej „Ilyashev i Partnerzy” kazachstańska strona przekazywała ukraińskim śledczym informacje i dane osobowe oskarżonych; sporządzała zarzuty i wnioski ekstradycyjne; udzielała ukraińskim śledczym wskazówek: za kim Interpol powinien ogłosić list gończy, jakie pytania zadawać na przesłuchaniach, jakiego używać klucza w prowadzonym śledztwie. Po przymusowej nacjonalizacji BTA Banku w 2009 roku, władze Kazachstanu realizują zakrojoną na szeroką skalę strategię prześladowania swoich politycznych przeciwników i ich bliskich. Zgodnie z korespondencją opublikowaną na ukraińskim portalu Trust.ua, zajmującym się dziennikarstwem śledczym, kazachstańskie władze wywierają wpływ także na sprawę Tatyany Paraskevich oraz jej przebieg w Czechach.

Sprawy karne przeciwko byłemu kierownictwu i pracownikom BTA Banku zostały wytoczone w Kazachstanie, Rosji i na Ukrainie. Według wersji ukraińskich organów śledczych, kazachski opozycjonista i biznesmen Mukhtar Ablyazov „stworzył na terenie Ukrainy zorganizowaną grupę przestępczą (ZGP), która dokonywała kradzieży na wielką skalę”.

Kancelaria prawna „Ilyashev i Partnerzy” od 2009 roku reprezentuje interesy BTA Banku na Ukrainie i lobbuje za ściganiem uczestników postępowania. Kancelaria zajmowała się sprawami Mukhtara Ablyazova, Zhaksylyka Zharimbetova, Romana Solodchenko, Aleksandra Udovenko, Tatyany Paraskevich, Shalabyeva i innych członków tak zwanej „ZGP”, a także współpracowała z kazachstańskim BTA Bankiem i kancelarią Hogan Lovells w zakresie postępowań międzynarodowych. Kancelaria zajmowała się także sprawami ukraińskich firm, które miały związek ze sprawą BTA Banku, między innymi Terra Capital, LogoPark Limanskiy, LogoPark Khadzhybey i inne.

DOWODY INGEROWANIA KAZACHSTAŃSKIEJ STRONY W PRACĘ UKRAIŃSKICH ORGANÓW ŚLEDCZYCH

Ukraiński portal Trust.ua w ramach dziennikarskiego śledztwa opublikował elektroniczną korespondencję prowadzoną pomiędzy kancelarią „Ilyashev i Partnerzy” a przedstawicielami kazachstańskiego BTA Banku. Z najważniejszymi i najbardziej reprezentatywnymi fragmentami korespondencji można zapoznać się tu. 

Jak wynika z korespondencji, prawnicy z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” przekazując informacje, pełnili rolę pośredników pomiędzy kazachstańskim BTA Bankiem a ukraińskimi śledczymi. Naruszone zostały przy tym warunki udzielania informacji, jakie są ustalone przez ukraińskie prawo. Zgodnie z artykułem 11 ukraińskiej ustawy „O milicji”, to milicja posiada prawo swobodnego dostępu do potrzebnych informacji, które są udzielanena pisemny wniosek. W tym przypadku prowadzona była korespondencja elektroniczna, która bardziej przypomina nieformalną współpracę, z pominięciem zasad ustalonych przez prawo.

– 06.05.2010 adwokat z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” Roman Marchenko polecił swojemu koledze Arseniyowi Herasymivowi, żeby ten przekazał dane personalne Zhaksylyka Zharimbetova śledczemu Igorowi Glushchenko.

 – 14.05.2010 Aytuar Abuseitov, pracownik BTA Banku w Kazachstanie, przesłał Arseniyowi Herasymivowi dane dotyczące żony i dzieci Mukhtara Ablyazova, które ten z kolei przesłał przedstawicielom organów ściganiach, między innymi Maksymowi Melnikovowi (starszemu śledczemu Wydziału Śledczego Głównego Urzędu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, kapitanowi milicji).

 – Pracownicy kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” na prośbę śledczego przesłali kopie dokumentów Tatyany Paraskevich w celu zgłoszenia jej do międzynarodowej bazy Interpolu jako osoby poszukiwanej.

Takie pośrednictwo wykracza poza ramy legalnej „współpracy prowadzonej w zakresie wspólnego śledztwa”. Świadczy też o wywieraniu bezpośredniego wpływu na organy śledcze ze strony kazachstańskiego BTA Banku. Uwzględniając fakt, że 97,3% akcji banku należy do rządu Kazachstanu reprezentowanego przez Fundusz Dobrobytu Narodowego „Samruk-Kazyna”, należy stwierdzić, że BTA Bank w całości prezentuje stanowisko kazachstańskich władz, zainteresowanych ściganiem karnym byłych menadżerów banku. W związku z tym, można mówić o politycznym podtekście stanowiska kazachstańskiego BTA Banku. Działania lobbystów BTA Banku w bezpośredni sposób naruszają przepisy Kodeksu postępowania karnego Ukrainy, który zabrania ingerowania w pracę śledczego osobom do tego nieuprawnionym (art. 40 kpk).

– Na przykład Roman Marchenko, upewniał się pytając Ulukbeka Maksatbekuulu (członka zarządu BTA Banku): „Rozmawiałem dzisiaj ze śledczym. Oni proszą o zrozumienie, czy trzeba ogłaszać list gończy za Zharimbetovem”. Na to pismo Ulukbek Maksatbekuulu odpowiedział, że to jest „konieczne”. Później Roman Marchenko napisał napisał, że jego „polecenie” wydane 12.05.2010 zostało wykonane, Zhaksylyk Zharimbetov otrzymał zarzuty zaocznie, i zostanie za nim ogłoszony list gończy przez Interpol”.

 – Jak wynika z korespondencji, adwokaci z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” regularnie odbywali spotkania i narady z ukraińskimi organami śledczymi, udzielając „koniecznych informacji i konsultacji”. W jednym z maili napisano: „Melnik ma pytanie, czy można w jakiś sposób poświadczyć kopię operacji Ablyazova?”.

Co więcej, prawnicy z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” sporządzali dokumenty dla śledztwa (protokoły, wnioski o ekstradycję, akty oskarżenia, pytania dla świadków i oskarżonych, które należało zadać w czasie przesłuchania); treść tych dokumentów stale była konsultowana ze śledczym Maksimem Melnikiem.

– Tak oto, Arseniy Herasymiv przygotowywał dla Maksima Melnika listę pytań dla Rifata Rizoyeva, Tatyany Paraskevich, Rysbeka Toktomusheva i innych. W jednym z maili adresowanych do Maksima Melnika zostało napisane: „W załączonym pliku znajduje się lista pytań, które można wykorzystać w czasie przesłuchania wszystkich osób w RK”.

– Adwokaci z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” przygotowywali wnioski o ekstradycję i postanowienia o przestawieniu zarzutów dla Tatyany Paraskevich, Igora Kononko. Jeden z pracowników kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” przygotowywał dla Maksima Melnika wnioski do Interpolu w sprawie przekazania szczegółów na temat aresztowania Tatyany Paraskevich i umieszczenia informacji o jej poszukiwaniu na stronie internetowej Interpolu. W ten sposób wskazane dokumenty nie były przygotowywane bezpośrednio przez śledczych, jak to powinno było mieć miejsce, ale przy aktywnym udziale przedstawicieli BTA Banku.

Wcześniej fundacja „Otwarty Dialog” informowała już w swoim raporcie, że kazachstańskie władze niejednokrotnie wykorzystywały system międzynarodowych poszukiwań Interpolu do prześladowania politycznych przeciwników reżimu. Korespondencja BTA Banku i kancelarii prawnej dowodzi, że kazachstańskie władze od dawna nadużywały mechanizmów Interpolu, lecz tym razem, działają one pośrednio, wpływając na ukraińskie organy śledcze za pośrednictwem BTA Banku i kancelarii prawnej „Ilyashev i Partnerzy”.

Wpływ adwokatów BTA Banku na organy śledcze RK potwierdza też niejednoznaczne sformułowanie występujące w jednym z maili Romana Marchenko: „Koledzy! Cieszę się, że udało się „podłączyć” naszych śledczych w sprawie M. Ablyazowa, a mianowicie: Przeciwko M. Ablyazovowi wszczęto sprawę karną z art. 190 cz.4 kk Ukrainy… Za motyw przewodni posłużyła ZGP „Ablyazov, Zharimbetov i inni”.

Oprócz tego w jednym z maili napisanych do śledczego Maksima Melnika, adwokat z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy” Arseniy Herasymiv wskazuje, że należałby „pomyśleć nad wysłaniem do Interpolu pisma dotyczącego umieszczenia na ich stronie internetowej informacji na temat poszukiwania Zharimbetova,przygotować dla Czechów dokument w sprawie przesłuchania Paraskevich przez czeskich kolegów. Przygotujemy listę pytań, które należałby zadać”.

Arseniy Herasymiv wysyłając listę pytań, które należałoby zadać w czasie przesłuchania Rifata Rizoyeva,udzielił następujących wskazówek Maksimowi Melnikovowi: „Przesłuchanie powinno udowodnić, że:

1. Wszystkie spółki offshore tworzył Ablyazov – on jest organizatorem; istniała instrukcja w sprawie tworzenia i zarządzania spółkami offshore (w załączeniu), w której są rozpisane role wszystkich uczestników;
2.  Ablyazov jest faktycznym beneficjentem wszystkich tych spółek;
3. Ludzie Ablyazova (Udovenko, Kononko, Paraskevich, Shalabayev, Khazhayev) – kierowali spółkami offshore;
4. Celem stworzenia spółek offshore było wykradanie pieniędzy z banku;
5.  Projekty kosztowały mniej. Przy ich finansowaniu pieniądze były rozkradane”.

O tym, jak mocno BTA Bank próbował wpływać w imieniu kazachstańskich władz na ukraińskich prawników, można się przekonać czytając korespondencję pomiędzy przedstawicielem banku Nurzhanem Kansultanem a Arseniyem Herasymivem, adwokotem z kancelarii „Ilyashev i Partnerzy”. W jednym z maili Kansultan zwrócił się z prośbą o sporządzenie pisma do Prokuratury Generalnej Kazachstanu dotyczącego jednego z projektów na Ukrainie. Prośba ta wzburzyła nawet ukraińskich prawników; Roman Marchenko zareagował na to słowami: „Z jakiej racji MY mamy pisać do Prokuratury Generalnej Kazachstanu???????”.

WPŁYW KAZACHSTAŃSKIEGO BTA BANKU NA PRZEBIEG SPRAWY TATYANY PARASKEVICH W REPUBLICE CZESKIEJ

W poprzednim rozdziale już wspominano o próbach wywierania wpływu przez kazachskie lobby w celu usankcjonowania międzynarodowego ścigania Tatyany Paraskevich za pomocą mechanizmów Interpolu. Teraz zatrzymamy się na korespondencji pokazującej, w jaki sposób kazachstańskie władze dążą do ekstradycji Tatyany Paraskevich i odmówienia jej międzynarodowej ochrony na terenie Czech.

Adwokat Jan Vanichek jest przedstawicielem kazachstańskiego BTA Banku w Republice Czeskiej. Jeszcze w 2012 roku spotkał się z czeską prokurator Verą Chekhovą i przekonał ją do złożenia apelacji w przypadku, gdy sąd odmówi wydania Tatyany Paraskevich na Ukrainę: „Przekonałem ich, by obiecali mi, że pani Chekhova w takim przypadku złoży oficjalne zażalenie na decyzję sądu (podobną do apelacji) i sprawa zostanie przekazana do Sądu Najwyższego w Pradze, aby ten wydał ostateczne postanowienie”. Sąd Krajowy w Pilznie 05.10.2012 i 02.01.2013 podjął decyzję o niedopuszczlności wydania Tatyany Paraskevich Ukrainie. Postępując zgodnie z „uzgodnieniami” zawartymi z kazachstańskim BTA Bankiem, prokurator Vera Chekhova złożyła zażalenie, zaś 21.02.2013 czeski Sąd Najwyższy w Pradze zatwierdził ekstradycję Tatyany Paraskevich na Ukrainę.

18.02.2014 MSW Czech podjęło decyzję o udzieleniu Tatyanie Parskevich międzynarodowej ochrony na okres 1 roku. Mając to na względzie, 19.02.2014 roku Sąd Krajowy w Pilznie postanowił zwolnić Tatyanę Paraskevich z aresztu tymczasowego. Istniała możliwość, żeby jeszcze tego samego dnia decyzja sądu trafiła do kierownictwa aresztu, aby ten niezwłocznie mógł zwolnić Tatyanę Paraskevich. Jednak prokurator Vera Chekhova znowu postanowiła się odwołać. Z kolei Sąd Najwyższy w Pradze odmówił zwolnienia Tatyany Paraskevich z aresztu tymczasowgo. Sąd bowiem uważa, iż międzynarodowa ochrona została udzielona Tayanie Paraskevich tylko w odniesieniu do Federacji Rosyjskiej. Trzeba będzie jeszcze rozpatrzyć ukraiński wniosek o ekstradycję, a do tego czasu Tatyana Paraskevich będzie przebywać w areszcie tymczasowym.

Jak widać z korespondencji, przedstawiciel BTA Banku Jan Vanichek również kontaktował się z wiceprzewodniczącym Sądu Rejonowego w Pilznie, chcąc dowiedzieć się, dlaczego BTA Bank nie jest stroną w postępowaniu ekstradycyjnym. Adwokat przekonał wiceprzewodniczącego sądu, że BTA Bank jest stroną zainteresowaną, i „potrzebuje informacji odnośnie postępowań prowadzonych przez sąd”. Wcześniej fundacja „Otwarty Dialog” informowała, że 07.10.2013 Jan Vanichek złożył w MSW Czech pakiet dokumentów, mający doprowadzić do odmowy w sprawie udzielenia międzynarodowej ochrony Tatyanie Paraskevich. Adwokat zwrócił się też z zapytaniem do wydziału uchodźców i polityki migracyjnej MSW Czech, chcąc się dowiedzieć, na jakim etapie znajduje się sprawa, oraz, czy został, bądź zostanie wzięty pod uwagę, pakiet przekazanych przez niego dokumentów.

Interesy BTA Banku w sprawie ekstradycji Tatyany Paraskevich reprezentuje także czeski adwokat Voytekh Trapl. W piśmie do adwokata Tatyany Paraskevich, datowanym 04.09.2012, Voytekh Trapl zaproponował„współpracę z organami śledczymi i Spółką Akcyjną „BTA Bank”, która ma polegać na złożeniu prawdziwych zeznań odnośnie roli M. Ablyazova w działaniach mających na celu zawładnięcie aktywami SA „BTA Bank”. W zamian BTA Bank obiecał starania o zaprzestanie ścigania karnego przez odpowiednie organy Ukrainy i Rosji.

W ten sposób przedstawiciel kazachstańskiego BTA Banku potwierdził swoimi działaniami, że sprawa karna przeciwko Tatyanie Paraskevich stanowi tylko sposób, by zmusić ją do złożenia zeznań obciążających kazachskiego opozycjonistę Mukhtara Ablyazova, który nadal pozostaje głównym celem kazachstańskich służb specjalnych. Ponadto kazachstański BTA Bank wywierał nacisk na organy śledcze i sądowe Czech, przekazując sfabrykowane przez stronę ukraińską materiały mające posłużyć do wniosku o ekstradycję.

Ukraińskie organy śledcze udzielają swoim europejskim kolegom „dyplomatycznych gwarancji”, że oskarżeni w sprawie BTA Banku zostaną „sprawiedliwie osądzeni”, „nie będą prześladowani z powodów politycznych”, „nie zostaną przekazani państwu trzeciemu”. Jednak ukraińskie prawo nie przewiduje mechanizmu kontroli przestrzegania tych gwarancji. Niestety ukraińskie władze obecnie nie są w stanie zapewnić bezstronności, zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i przed sądem. Nie mogą ochronić przed stosowaniem tortur w więzieniach nie tylko obcokrajowców, ale też własnych obywateli.

Fundacja „Otwarty Dialog” niejednokrotnie podkreślała, że w związku ze ścisłą współpracą kazachstańskich władz z Rosją i Ukrainą, istnieje bezpośrednie zainteresowanie ze strony tych państw dokonaniem ekstradycji Tatyany Paraskevich i Mukhtara Ablyazova do jednego z nich. Umowy zawarte pomiędzy Ukrainą, Rosją i Kazachstanem przewidują możliwość ekstradycji poszukiwanych osób i prowadzenia wspólnych działań śledczych. W związku z tym, w przypadku wydania Ukrainie lub Rosji oskarżonych w sprawie BTA Banku, osoby te mogą zostać przekazane Kazachstanowi. Istnieje również wysokie prawdopodobieństwo ich porwania wobec faktu ścisłej współpracy pomiędzy służbami specjalnymi Ukrainy, Rosji i Kazachstanu.

Kazachstański rząd za pośrednictwem BTA Banku wywierał wpływ na przebieg i wyniki śledztwa w sprawie BTA Banku na Ukrainie i na procesy sądowe w Czechach. Zależność ukraińskich organów śledczych i wpływ kazachstańskiej strony na czeskie organy śledcze, utrudniają prowadzenie bezstronnego i obiektywnego śledztwa w tej sprawie na Ukrainie oraz w Europie. Fundacja „Otwarty Dialog” zwróciła się do prokuratora Prokuratury Krajowej w Pilznie Very Chekhovej z żądaniem zaprzestania wykorzystywania swoich uprawnień służbowych do tworzenia przeszkód dla  zwolnienia Tatyany Paraskevich z aresztu. Domagamy się także przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego w stosunku do prokurator Very Chekhovej w związku z wywieraniem na nią wpływu przez przedstawicieli BTA Banku.

Przytoczone powyżej fakty potwierdzają, że zarzuty karne stawiane członkom byłego kierownictwa i współpracownikom BTA Banku ewidentnie posiadają cechy fabrykowania i noszą polityczny charakter. Fundacja „Otwarty Dialog” apeluje do Sekretariatu Generalnego Interpolu, rządów i organów śledczych Czech, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch – zajmujących się sprawami ekstradycji Mukhtara Ablyazova, jego kolegów i krewnych – o zwrócenie uwagi, iż sprawy te mają charakter zamówienia i są motywowane politycznie, jak również o przeprowadzenia śledztwa w sprawie fałszowania wniosków ekstradycyjnych i nadużywania mechanizmów Interpolu.

Międzynarodowe organizacje obrony praw człowieka niejednokrotnie apelowały do krajów europejskich o niedopuszczenie do wydania z Europy Mukhtara Ablyazova, Tatyany Paraskevich, Aleksandra Pavlova oraz innych osób podejrzanych w sprawie BTA Banku, jak również podkreślały polityczny charakter prześladowania we Włoszech żony Ablyazova, Almy Shalabayevej.

Zwracamy się do pełniącego obowiązki Prokuratora Generalnego Ukrainy Olega Makhnitskiego z zaleceniem, aby niezwłocznie wycofał wniosek o ekstradycję Mukhtara Ablyazova i innych osób, oskarżonych na podstawie spreparowanych zarzutów. Nowy ukraiński rząd, sam będący wcześniej ofiarą represji reżimu Yanukovycha, jest zobowiązany do przeprowadzenia śledztwa w sprawie poszukiwanego listem gończym, byłego prokuratora generalnego Viktora Pshonki oraz funkcjonariuszy resortów siłowych, którzy są odpowiedzialni za fałszowanie zarzutów przeciwko Ablyzovowi i jego kolegom, jak również przyczynianie się do politycznych prześladowań w Kazachstanie i Rosji.

Wszystkich zainteresowanych prosimy o udzielanie poparcia dla naszych apeli poprzez kierowanie pism pod wskazane poniżej adresy:

• Prezydent Parlamentu Europejskiego Martin Schulz – Rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles, Belgique. Tel. +32 (0)2 28 40 737,  +33 (0)3 88 1 74 938. E-mail szefa gabinetu Markusa Winklera:[email protected];
• Wysoka Komisarz Unii Europejskiej do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Catherine Ashton – 1046 Brussels, Belgium. Tel. +32 2 584 11 11. Formuarz kontaktowy:http://www.eeas.europa.eu/contact/index_en.htm;
• Przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso – 1049 Brussels, Belgium. Tel. +32 (0) 2 298 1566, +32 (0) 2 296 5745. Formularz kontaktowy: http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/president/contact/mail/index_en.htm;
• Sekretariat Generalny Międzynarodowej Policji Kryminalnej „Interpol” – General Secretariat 200, quai Charles de Gaulle, 69006 Lyon, France, Fax: +33 (0)4 72 44 71 63;
• Minister Spraw Wewnętrznych Francji Manuel Valse  – Place Beauvau, 75800 Paris Cedex 08. Tel. +33 149274927, +33 140076060. Formularz kontaktowy: http://www.interieur.gouv.fr/Infos-du-site/Nous-contacter/Ecrire-au-ministre-de-l-Interieur;
• Minister Spraw Wewnętrznych Theresa May: 2 Marsham Street, London, SW1P 4DF; 020 7035 4848;[email protected];
• Lubomir Zaoralek, Minister Spraw Zagranicznych Republiki Czeskiej – Loretánské náměstí 5, 118 00 Praha 1, tel.: +420 224 181 111, e-mail: [email protected];
• Helena Válková, Minister Sprawiedliwości Republiki Czeskiej – ulica Vyšehradská 16, rejon Praha 2, miasto Praha, kod pocztowy 128 10, tel. +420 221 997 106, +420 221 997 111, fax: +420 224 919 927, e-mail:[email protected];
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Współpracy Królestwa Hiszpanii (Ministerio De Asuntos Exteriores Y De Cooperacion) – 28012, Madrid, Plaza de la Provincia, 1, Тел, + 34 91 379 97 00;
• Ministerstwo Sprawiedliwości Królestwa Hiszpanii (Ministerio De Justicia) – 28012, Madrid, Calle Bolsa, 8, tel., +34 91 837 22 95;
• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Włoch – Piazza del Viminale n. 1 – 00184  Roma, tel. +3 90636 064 651, e-mail: [email protected];
• Ministerstwo Spraw zagranicznych Włoch – 00135, Roma, Piazzale della Farnesina, 1, tel. +390 6369 18899;
• Pełniący obowiązki Prokuratora Generalnego Ukrainy Oleg Makhitskiy – Kijów ul. Raznytska 13/15, tel. +38 044 280 10 20, +38 044 596 73 13 e-mail: [email protected]