Mający problemy zdrowotne 67 letni pastor Bakhtzhan Kashkumbayev, spędził 9 miesięcy w areszcie. Kapłana oskarżano o ekstremizm, wzniecanie nienawiści na tle religijnym, kierowanie związkiem wyznaniowym. Pod zarzutem umyślnego spowodowania poważnego uszczerbku na zdrowiu został skazany na 4 lata pozbawienia wolności warunkowo. Pastor był przymusowo umieszczany w klinice psychiatrycznej, ograniczano jego prawo do obrony i uzyskiwania właściwej opieki medycznej. Obrońcy praw człowieka nazwali Bakhtzhana Kashkumbayeva więźniem politycznym i apelują o zaprzestanie działań ograniczających wolności sumienia i wyznania w Kazachstanie.
Bakhtzhan Kashkumbayev (67 lat) – pastor kościoła prezbiteriańskiego „Blagodat” w Astanie. Rok temu odszedł od sprawowania kultu i przebywa na emeryturze. Parafianie kościoła „Blagodat” szanują pastora za jego walory osobiste i duchowe.
W dniu 17.05.2013 Bakhtzhan Kashkumbayev został aresztowany pod zarzutem „umyślnego spowodowania poważnego uszczerbku na zdrowiu” (art. 103 cz. 1 kk RK). Jedną z parafianek kościoła jest Lyazzat Almenova. Jej matka twierdzi, że Lyazzar Almenova doznała poważnego rozstroju psychicznego poprzez uczestnictwo w nabożeństwach pastora Kashkumbayeva. W październiku 2012 została wszczęta sprawa karna przeciwko pastorowi. Sama Lyazzat Almenova w pismach kierowanych do prokuratury domaga się umorzenia sprawy przeciwko pastorowi. Twierdzi, że to jej matka, która jest muzułmanką, zwróciła się do policji, ponieważ nie może pogodzić się z przyjęciem wiary chrześcijańskiej przez córkę.
W październiku 2013 roku młodsza siostra Lyazzat, Guldana Almenova wystąpiła na konferencji OBWE w Warszawie, na której zaznaczyła, że pastor kościoła prezbiteriańskiego „Blagodat” Bakhtzhan Kashkumbayev, w stolicy Kazachstanu jest głównym organizatorem „destruktywnej” działalności w zakresie ewangelizacji rdzennej miejscowej ludności, wyznającej islam. Lyazzat oznajmiła, że jej siostra była poddawana naciskom ze strony funkcjonariuszy z departamentu spraw wewnętrznych Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego w Astanie, którzy chcieli sfabrykować sprawę. W taki sposób prześladowania pastora mogą mieć związek z tym, że głosi on protestantyzm wśród Kazachów, którzy tradycyjnie wyznają islam.
Areszt i przymusowe badanie psychiatryczne pastora
W dniu 19.05.2013 Ałmatiński Sąd Rejonowy Nr 2 w Astanie wydał postanowienie o aresztowaniu Bakhtzhana Kashkumbayeva do dnia 17.07.2013. Zgodnie z zarzutami przedstawionymi pastorowi, pod pretekstem prowadzenia działalności charytatywnej i religijnej wpływał on na psychikę swoich parafian, aby zbierać datki na rzecz zgromadzenia pod nazwą Astańska Misja Dobroczynna „Blagodat”. W dniu 06.07.2013, ten sam sąd na wniosek śledczego Vyacheslava Glazkova przedłużył areszt pastorowi do dnia 17.08.2013.
Śledczy zwrócił się także do sądu z wnioskiem o skierowanie Bakhtzhana Kashkumbayeva na przymusowe badanie psychiatryczne. W dniu 05.08.2013 Bakhtzhan Kashkumbayev został przyjęty do Republikańskiego Ośrodka Naukowo-Praktycznego Psychiatrii, Psychoterapii i Uzależnień w Almaty. W przededniu wysłania go do kliniki psychiatrycznej Bakhtzhan Kashkumbayev napisał oświadczenie, w którym ogłosił strajk głodowy na znak protestu. Pastor obawiał się, że śledczy chcieli spreparować bezprecedensową sprawę przeciwko niemu pod pretekstem jego rzekomej umysłowej niepełnosprawności. W związku trwającymi przymusowymi badaniami, w dniu 09.08.2013 Ałmatiński Sąd Rejonowy Nr 2 w Astanie przedłużył mu areszt jeszcze o miesiąc, jako powód podając brak paszportu.Organizacja „Tirek” (wspierająca więźniów politycznych w Kazachstanie) zwraca uwagę, że pobyt pastora w klinice psychiatrycznej można porównywać z torturami. Pastor przybywał z więźniami skazanymi za bardzo poważne przestępstwa (zabójstwo, gwałt), którzy ewidentnie posiadali zaburzenia psychiczne. Pokój, a zarazem cela, w którym był umieszczony pastor, znajdował się w piwnicy i nie posiadał oświetlenia. Przybywającym tak więźniom nie wolno było nawet mieć przy sobie rzeczy pierwszej potrzeby. Ponadto pacjentom wstrzykiwano preparaty oddziaływujące na psychikę. Na podstawie wyników ekspertyzy, Bakhtzhan Kashkumbayev został uznany za poczytalnego i zdrowego pod względem psychicznym.Trzy lata temu Bakhtzhan Kashkumbayev doznał zawału serca. Pastor ani razu nie pisał, że cierpi na kilka poważnych chorób (chroniczne zapalenie uszu, niewydolność żylna). Jednak przez około pół roku Bakhtzhan Kashkumbayev przebywał w areszcie śledczym, gdzie nie udzielano mu żadnej pomocy medycznej. Dopiero w grudniu 2013 roku pastorowi zaczęto jej udzielać na oddziale szpitalnym aresztu śledczego w Astanie. Ignorowanie przez organy śledcze stanu zdrowia Bakhtzhana Kashkumbayeva i spóźniona pomoc lekarska mogą być traktowane jak tortury.
Nowe zarzuty: o ekstremizm, podżeganie do wrogości na tle religijnym, kierowanie nielegalnym związkiem wyznaniowym
W dniu 07.10.2013 Ałmatiński Sąd Rejonowy Nr 2 w Astanie, w związku ze złym stanem zdrowia pastora, zwolnił go zmieniając jednocześnie środek zapobiegawczy na areszt domowy. Jednak już następnego dnia, 08.10.2013, śledczy w obecności adwokata pastora przedstawił Bakhtzhanowi Kashkumbayevowi postanowienie o wszczęciu nowej sprawy karnej z art. 233-1 kk RK („Szerzenie terroryzmu lub ekstremizmu lub innego rodzaju publiczne nawoływania do dokonania aktu terrorystycznego”). Według twierdzenia śledczego Vyacheslava Glazkova, podczas śledztwa w sprawie o spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu, przeprowadzona ekspertyza ujawniła w działalności kościoła „Blagodat” „elementy o charakterze ekstremistycznym”.
Nie bacząc na wcześniejszą decyzję w sprawie zamiany środka zapobiegawczego na areszt domowy, w dniu 21.10.2013 sąd zignorował stan zdrowia pastora i odmówił zwolnienia go z aresztu tymczasowego.
Należy zaznaczyć, że przeciwko pastorowi wszczęto także sprawy karne z art. 337 cz. 1 kk RK („Tworzenie lub kierowanie stowarzyszeniem społecznym lub związkiem wyznaniowym, których działalność połączona jest z użyciem przemocy wobec obywateli lub w inny sposób szkodzi ich zdrowiu” oraz art. 164 cz. 2 kk RK („Podżeganie do nienawiści społecznej, narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej”).
Na skutek nacisków śledczego, Bakhtzhanowi Kashkumbayevowi usiłowano odmówić prawa do korzystania z usług wybranego przez siebie adwokata Nurlana Baysekeyeva. Przedstawiając nowe zarzuty, śledczy Vyacheslav Glazkov poinformował adwokata, że może on reprezentować pastora tylko w sprawie dotyczącej spowodowania poważnego uszczerbku na zdrowiu. Trzeba dodać, że obie sprawy mają jednakowy numer, czyli, że powinny być rozpatrywane jako jedna całość. Pastor odmówił korzystania z usług wezwanego do gabinetu adwokata Askara Usenbayeva i nalegał, aby jego interesy reprezentował jego własny adwokat Nurlan Beysekeyev.
Śledczy wymusił na pastorze podpisanie harmonogramu zapoznania się materiałami sprawy karnej, który przewidywał przeczytanie przez obronę 17 tomów akt sprawy karnej w ciągu 10 dni. Przypominamy, że zgodnie z ratyfikowanym przez Kazachstan Międzynarodowym Paktem Praw Politycznych i Obywatelskich ONZ, w celu przygotowania właściwej obrony wymagane jest udzielenie odpowiedniej ilości czasu. Dodatkowo, 10.12.2013 adwokat pastora Nurlan Baysekeyev znalazł się w szpitalu, o czym pastor dowiedział się po podpisaniu harmonogramu zaznajamiania z materiałami. Sam pastor nie mógł się zapoznać z materiałami z uwagi na zły stan zdrowia i braku kwalifikacji prawniczych. Śledczy przydzielił Kashkumbayevowi innego adwokata, lecz ten co najmniej do Nowego Roku nie pojawiał się u pastora.
Rozprawy sądowe w sprawie zarzutów karnych przeciwko Bakhtzhanowi Kashkumbayevowi rozpoczęły się po 8 miesiącach od jego aresztowania – 22.01.2014 w Ałmatińskim Sądzie Rejonowym Nr 2 w Astanie. Lyazzat Almenova, występująca w sprawie jako poszkodowana, wielokrotnie mówiąca, że pastor nie spowodował uszczerbku na jej zdrowiu, nie mogła przedstawić swoich zeznań przed sądem osobiście. Jej interesy reprezentowała młodsza siostra Guldana, ponieważ Lyazzat została uznana za niezdolną do czynności prawnych.
Lyazzat Almenova kilka razy trafiała pod przymusem do szpitala psychiatrycznego. Sędzia Ałmtińskiego Sądu Rejonowego Nr 2 w Astanie Gulzhan Ubasheva, 20.12.2012 wydała postanowienie o przymusowym umieszczeniu Lyazzat Almenovej w szpitalu psychiatrycznym w celu przeprowadzenia badań. Na podstawie ekspertyzy poszkodowana została uznana za niezdolną do czynności prawnych, tym nie mniej brak jest postanowienia sądu na ten temat. Sama Lyazzat uważa siebie za osobę w pełni zdrową.
Na rozprawie pastor i jego obrońca Nurlan Beysekeyev zgłosili wniosek o wykluczenie sędzi Gulzhan Ubashevej, z powodu wydania przez nią postanowienia o przymusowym umieszczeniu Lyazzat w szpitalu psychiatrycznym. Zgłoszony wniosek dotyczył całego składu sędziowskiego, gdyż poprzednio ten sam skład sądu nie uwzględniał skarg i wniosków składanych przez obronę. U uwagi na nieprzychylenie się do wniosku, pastor odmówił wzięcia udziału w procesie i zabronił tego również swojemu adwokatowi. Proces został wznowiony 04.02.2014 przy udziale nowego obrońcy, którego pastorowi wyznaczył sąd. Zdaniem adwokata Nurlana Beysekeyeva, sąd nie ma prawa wyznaczać podsądnemu adwokata.
W dniu 24.01.2014 pojawiła się informacja, że wobec oskarżonego pastora zostały wycofane dwa zarzuty: dotyczący szerzenia ekstremizmu (art. 233-1 cz. 2) i kierowania nielegalnym związkiem wyznaniowym (art. 337 cz. 1). Przy czym adwokat pastora uważa za bezpodstawne, że nie był obecny na tej rozprawie. Na początku lutego prokurator również wycofał zarzut z art. 164 kk RK („Podżeganie do nienawiści społecznej, narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej”).
Wycofanie trzech zarzutów wobec Bakhtzhana Kashkumbayeva jest wynikiem szerokiego rozgłosu, jaki uzyskała sprawa. Kazachstańskie organizacje obrony praw człowieka, a także Komisja USA do spraw wolności religii na świecie, Human Rights Watch i Forum 18 – wszyscy niejednokrotnie wskazywali na wątpliwy charakter i absurdalność oskarżeń wysuwanych wobec pastora, oraz na problemy istniejące w dziedzinie przestrzegania prawa do wolności sumienia w Kazachstanie.
Robert George, przewodniczący amerykańskiej Komisji do spraw wolności religijnej na świecie, w swoim apelu o uwolnienie Bakhtzhana Kashkumbayeva oznajmił, że przymusowe badania psychiatryczne przypominają metody, jakie stosował reżim sowiecki w stosunku do dysydentów. W dniu 01.10.2013 decyzją zespołu ekspertów „Tirek” Bakhtzhan Kashkumbayev został uznany za więźnia politycznego.
W dniu 17.02.2014 Ałmatiński Sąd Rejonowy w Astanie skazał Kashkumbayeva na 4 lata więzienia warunkowo z zawieszeniem na 3 lata za umyślne spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu. Sąd zobowiązał również pastora do wypłacenia „stronie poszkodowanej” ogromnego, jak na kazachstańskie warunki odszkodowania w wysokości 2 mln tenge (około 7890 euro). Sąd stwierdził, że Lyazzat Almenova „przez okres trzech lat była poddawana długotrwałemu i stałemu psychicznemu oddziaływaniu ze strony pastora Kashkumbayeva B.K., co doprowadziło poszkodowaną do choroby psychicznej w postaci schizofrenii paranoidalnej…. Pastor zarzuty pod swoim adresem określa jako sfabrykowane.
Fundacja „Otwarty Dialog” zwraca uwagę, że sprawa Bakhtzhana Kashkumbayeva posiada oczywiste oznaki fabrykowania i naruszenia standardów rzetelnego procesu sądowego. Warunki, w jakich przebywał pastor w klinice psychiatrycznej i areszcie śledczym, można przyrównać do tortur. Apelujemy o ponowne rozpatrzenie sprawy przez instancje apelacyjne i przeprowadzenie niezależnej ekspertyzy psychiatrycznej Lyazzat Almenovej, która jest uważana za „poszkodowaną”, chociaż nie wnosi żadnych roszczeń wobec pastora. Pochodzenie zaświadczenia o niezdolności do czynności prawnych Lyazzat jest wątpliwe i być może zostało użyte, aby nie dopuścić do jej uczestnictwa w postępowaniu.
W ostatnich latach w Kazachstanie wyraźnie zaznacza się tendencja do zaostrzenia kontroli państwa nad sferą religijną. Państwo kontroluje pracę misjonarzy, ustala sztywne ramy dla rejestracji związków wyznaniowych, prowadzi „ekspertyzę” literatury religijnej. Ograniczenia formalne prowadzą do dyskryminacji nietradycyjnych i mało liczebnych grup religijnych oraz religii niemuzłmańskich. Podzielamy niepokój kazachstańskich i międzynarodowych organizacji obrony praw człowieka dotyczący coraz częstszych przypadków prześladowań z powodów religijnych w Kazachstanie. Domagamy się, by mieszkańcy Kazachstanu mogli bez przeszkód wyrażać swoje poglądy religijne.
Nasze apele można poprzeć zwracając się pod niżej wskazane adresy:
- Rzecznik Praw Człowieka w Republice Kazachstanu Askar Shakirov – 010000 Astana, Lewy Brzeg, Dom Ministerstw, wyjście Nr 15; e-mail: [email protected], fax: +7 7172 740548;
- Minister Spraw Wewnętrznych RK Kalmukhanbet Kasymov – 010000 Astana, prospekt Tauelsizdik 1, tel. +7 7172 72 24 93, +7 7172 71-51-89, e-mail: [email protected];
- Prokurator Generalny RK Askhat Daulbayev – 010000 Astanа, Dom Ministerstw, wejście Nr 2, ul. Orynborg 8, tel.: +7 7172 71-26-20, +7 7172 71-28-68;
- Minister Spraw Zagranicznych Republiki Kazachstanu Yerlan Idrisov – 010000 Astana, Lewy Brzeg, ul. Kunayeva 31, tel. +7 (7172) 72-05-18, +7 (7172) 72-05-16, e-mail: [email protected];
- Departament Spraw Wewnętrznych w Astanie – 010000 Astana, ul. Beybitshilik 19, tel. +7 (7172) 71-60-05 (recepcja), +7 (7172) 71-61-99, +7 (7172) 71-61-87 (seketariat), +7 (7172) 71-60-10, +7 (7172) 71-61-10 (wydział dyżurny), telefon zaufania +7 (7172) 71-61-61;
- Agencja do spraw wyznań w Republice Kazachstanu – 010000 Astana, Dom Ministerstw, wejście Nr 13 ul. Orynborg 8, tel. +7 (7172) 74-02-16 – przewodniczący Azilkhanov Marat Almasovich, e-mail:[email protected].
- Przewodniczący Parlamentu Europejskiego Martin Schulz – Rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles, Belgique. Тел. +32 (0)2 28 40 737, +33 (0)3 88 1 74 938. E-mail szefa gabinetu Marcusa Winklera:[email protected];
- Stavros Lambrinidis – specjalny przedstawiciel UE ds. praw człowieka – 1046 Brussels, Belgium. Tel. +32 2 584 2305, e-mail: [email protected];
- Przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso – 1049 Brussels, Belgium. Tel. +32 (0) 2 298 1566, +32 (0) 2 296 5745. Formularz kontaktowy: http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/president/contact/mail/index_en.htm;
- Pełnomocnik UE do spraw praw człowieka Nikiforos Diamandouros – F-67001 Strasburg, avenue du Président Robert Schuman, 1, Tel. +33 3 88 17 23 13;
- Dyrektor ODHIR Janez Lenarčič – ul. Miodowa 10, 00-251 Warsaw, Poland, Office: +48 22 520 06 00, Fax: +48 22 520 06 05, e-mail: [email protected].
- Specjalny sprawozdawca ONZ do spraw wolności religijnej i przekonań Heiner Bielefeldt – CH-1211 Geneva 10, Switzerland, Palais des Nations, Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Тel. +41 22 917 9220, e-mail: [email protected]. Specjalny sprawozdawca ONZ do spraw niezawisłości sędziów i adwokatów Gabriele Knaul – CH-1211 Geneva 10, Switzerland, Palais des Nations, Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Tel. +41 22 917 9220, e-mail: [email protected].