Prześladowanie opozycjonistów i niezależnych dziennikarzy, torturowanie podczas przesłuchań, nieprzestrzeganie przepisów prawnych oraz korupcja w wymiarze sprawiedliwości – to sytuacja jaką zaobserwowali przedstawiciele Naczelnej Rady Adwokackiej, którzy w dniach 21-29 kwietnia obyli misję monitorującą przestrzeganie praw człowieka w tym kraju.
Kazachstan jest dziewiątym co do wielkości państwem świata, a jego gospodarka rozwija się w błyskawicznym tempie. Dochód narodowy brutto wynosi prawie 14.000 dolarów na mieszkańca. Państwo to jest największym na świecie eksporterem uranu, jednym z najważniejszych eksporterów ropy naftowej, gazu ziemnego i bawełny. Kazachstan jest także znaczącym partnerem handlowym Polski (obroty ok. 2 mld dolarów). Rośnie zatem jego znaczenie polityczno-gospodarcze, jednak przestrzeganie praw obywateli pozostawia wiele do życzenia.
Delegacja Adwokatury polskiej w składzie: adw. dr Monika Strus-Wołos, szefowa misji, adw. Magdalena Fertak, adw. Justyna Mazur, adw. Wojciech Mądrzycki oraz adw. Jacek Świeca, odbyła około trzydziestu spotkań, podczas których zapoznała się z obecnym stanem wymiaru sprawiedliwości, w tym adwokatury kazachstańskiej oraz z sytuacją więźniów politycznych i opozycyjnych mediów.
Polscy adwokaci spotkali się m.in. z przedstawicielem Ałmatyńskiego Związku Adwokatów, z przedstawicielem biura Komisarza Praw Człowieka Republiki Kazachstańskiej, z działaczami opozycyjnymi, w tym z Yevgeniyem Zhovtisem, dziennikarzami zdelegalizowanej gazety Respublika, rodzinami więźniów politycznych, a także z przedstawicielstwem Unii Europejskiej i Polonią z Pietropawłowska.
Adwokaci kazachstańscy, z którymi spotkali się przedstawiciele NRA podkreślali, że dużym problemem kazachstańskiego wymiaru sprawiedliwości jest korupcja w sądach. W opinii tamtejszych adwokatów 98% sędziów jest skorumpowanych. Adwokaci, którzy reprezentują opozycjonistów mają problemy z utrzymaniem licencji zawodowych, które są pod kontrolą Ministerstwa Sprawiedliwości. Zauważalny jest brak silnego i niezależnego samorządu adwokackiego.
Działacze opozycyjni narażeni są na prowokacje, a następnie sfingowane procesy sądowe, czego następstwem są wieloletnie wyroki odbywania kary w koloniach karnych.
Podczas oficjalnych spotkań polską palestrę zapewniano o nowoczesnym, europejskim poziomie ustawodawstwa Kazachstanu, także w procedurze karnej, jednak przepisy nie zawsze są przestrzegane.
– Szczególne wrażenie zrobiły na nas spotkania z rodzinami więźniów odbywających kary w koloniach karnych. – mówi adw. dr Monika Strus-Wołos, szefowa misji polskiej Adwokatury. – Martwią się oni o stan zdrowia swoich bliskich. W koloniach brakuje lekarzy, a zdarzały się wypadki, że zanim więźniowie tam trafili, byli poddawani torturom podczas przesłuchań. Tego typu praktyki nie powinny mieć miejsca w cywilizowanym kraju. Mam nadzieję, że misje takie jak nasza, zmuszą władze tego kraju do poprawy sytuacji i przestrzegania powszechnie przyjętych praw człowieka. Z kolei ograniczenie korupcji mogłoby znacząco przyczynić się do rozwoju biznesu i wymiany handlowej z Kazachstanem, także przez polskich inwestorów. – stwierdziła Pani Mecenas.
O zorganizowanie misji do Komisji Wizerunku Zewnętrznego i Działalności Pro Bono przy NRA zwróciła się Fundacja Otwarty Dialog, której statutowym celem jest działanie na rzecz praw człowieka, demokratyzacji i rządów prawa w krajach dawnego bloku wschodniego.
– Od dwóch lat obserwujemy rażące naruszanie praw człowieka w Kazachstanie. Punktem zwrotnym była pacyfikacja strajku pracowników sektora naftowego w Zhanaozen w grudniu 2011 roku. Zarówno pracowników jak i działaczy społecznych wspierających protesty spotkały represje, łącznie z wyrokami wieloletnich kar, które więźniowie odbywają w dramatycznych warunkach. Prześladowania – już nie tylko administracyjne – dosięgają ostatnio poszczególnych dziennikarzy, wobec których są stosowane groźby ze strony służb bezpieczeństwa oraz bezpośrednie ataki przeprowadzane przez „nieznanych” sprawców – wyjaśnia Bartosz Kramek, przewodniczący Rady Fundacji Otwarty Dialog.
Adwokaci wyrażają szczególne podziękowania dla Kazachstańskiego Międzynarodowego Biura Praw Człowieka i Rządów Prawa (KIBHR) za oficjalne zaproszenie polskiej delegacji do Kazachstanu.