W ramach oficjalnej wizyty liderów komisji praw człowieka Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE (OSCE PA) w Warszawie, 1 lutego 2022 r. spotkaliśmy się w siedzibie Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODHIR) by porozmawiać o stanie praworządności w Polsce. Polska, współzałożyciel organizacji w 1995, rozpoczęła właśnie roczne przewodnictwo w OBWE.
Sereine Mauborgne (Francja), Michael Georg Link (Niemcy) i Johan Büser (Szwecja) – odpowiednio przewodnicząca, wiceprzewodniczący i sprawozdawca Komitetu Generalnego ds. Demokracji, Praw Człowieka i Kwestii Humanitarnych – spotkali się z przedstawicielami polskiego społeczeństwa obywatelskiego, w tym z ofiarami prześladowań politycznych i działaczami stojącymi na czele walki o rządy prawa w Polsce po dojściu do władzy przez Zjednoczoną Prawicę. W skład polskiej delegacji weszli: prokurator Ewa Wrzosek (Stowarzyszenie Lex Super Omnia), sędzia Igor Tuleya (Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA), aktywiści Marta Lempart (Ogólnopolski Strajk Kobiet) i Jakub Kocjan (Akcja Demokracja), przedsiębiorca Piotr Osiecki i Katarzyna Szczypska (Fundacja Otwarty Dialog, ODF).
Rozmowy dotyczyły sytuacji w zakresie praworządności i praw człowieka w Polsce, a w szczególności politycznie motywowanych prześladowań członków społeczeństwa obywatelskiego krytycznych wobec rządzących i ich niedemokratycznego programu. Ewa Wrzosek, prokurator z Prokuratury Rejonowej Warszawa-Mokotów i członkini stowarzyszenia Lex Super Omnia, skupiła się na prowadzonej wobec niej nielegalnej inwigilacji za pomocą oprogramowania szpiegowskiego Pegasus, co potwierdziło interdyscyplinarne laboratorium Uniwersytetu w Toronto, Citizen Lab. Wrzosek zwróciła uwagę na błędne koło obecnego status quo – osoba, która zamówiła/zatwierdziła zainfekowanie telefonu prokurator jest jednocześnie Prokuratorem Generalnym, co czyni niemożliwym możliwość wszczęcia obiektywnego dochodzenia.
Inna ikona oporu wobec rządów PiS, sędzia Igor Tuleya z Sądu Okręgowego w Warszawie (bezprawnie zawieszony w pełnieniu obowiązków w lipcu 2020 r.) i członek Stowarzyszenia Sędziów Polskich “Iustitia”, opowiedział m.in. o powodach, dla których niezależni sędziowie są ścigani dyscyplinarnie i/lub karnie lub szykanowani w inny sposób, jak: zadawanie pytań prejudycjalnych do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, wygłaszanie wykładów na temat Konstytucji RP czy wydawanie decyzji niewygodnych dla władzy.
Marta Lempart, liderka i współzałożycielka Ogólnopolskiego Strajku Kobiet (OSK) – oddolnej organizacji, która zorganizowała masowe protesty przeciwko ustawie aborcyjnej od jesieni 2020 do początku 2021 r., stając się jednym z największych ruchów społecznych w kraju – opisała powszechne nękanie aktywistów walczących o prawa kobiet, społeczności LGBT+ i innych marginalizowanych grup. Skalę sponsorowanego przez rząd szykan wobec aktywistów najlepiej obrazują zresztą liczne sprawy wszczęte przeciwko samej Lempart. Według jej rachuby, toczy się wobec niej co najmniej 79 spraw. Aktywistka ma na swoim koncie m.in. sprawę karną za organizację protestów jesienią 2020 r., za co grozi jej 8 lat więzienia, kilka spraw cywilnych wytoczonych przez osoby związane z władzą i skrajną prawicą z roszczeniami na łączną kwotę ponad 150 tys. zł oraz kilkanaście spraw za wykroczenia takie jak używanie “nieparlamentarnego języka” podczas zgromadzeń publicznych.
Piotr Osiecki, przedsiębiorca i inwestor, założyciel niegdyś największego prywatnego funduszu inwestycyjnego w Europie Środkowo-Wschodniej, Altus Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., opowiedział swoją mrożącą krew w żyłach historię spędzenia 16 miesięcy w areszcie, do którego trafił jako kozioł ofiarny afery “GetBack”. Bezprecedensowo, został on aresztowany trzykrotnie pod tym samym zarzutem rzekomej sprzedaży spółki giełdowej po zbyt wysokiej cenie – iście kafkowskim zarzutem ignorującym prawa wolnego rynku i prawny obowiązek Osieckiego do działania w najlepszym interesie swoich klientów.
Jakub Kocjan, aktywista i działacz organizacji pozarządowej Akcja Demokracja, skupił się na prognozach na przyszłość i rekomendacjach dla instytucji międzynarodowych dotyczących pomocy polskiemu społeczeństwu obywatelskiemu. Kocjan wskazał m.in. na potrzebę bardziej rygorystycznej i większej misji OBWE, która obserwowałaby najbliższe wybory w Polsce. Jak zauważył, ostatnie wybory prezydenckie nie były legalne w świetle Konstytucji RP, wielu obywatelom (zwłaszcza młodzieży i emigrantom, którzy zazwyczaj głosują na partie liberalne) odmówiono prawa do głosowania, a wyniki wyborów zostały potwierdzone przez nielegalnie wybranych sędziów Sądu Najwyższego. Według Kocjana, następne wybory mogą nawet zostać skradzione.
Michael Georg Link, wiceprzewodniczący OSCE PA i dyrektor OBWE/ODIHR a w latach 2014-2017, zapytał czy polskie społeczeństwo obywatelskie popiera unijny mechanizm “pieniądze za praworządność”. W odpowiedzi Katarzyna Szczypska z ODF podkreśliła jak ważną funkcję pełni mechanizm w kontekście stopniowego wyłączenia przez polski rząd wszystkich konwencjonalnych mechanizmów nadzoru obywatelskiego w kraju. Szczypska zwróciła też uwagę na ostatnie chwalenie się władz funduszami na rozwieszonych po kraju bilbordach, które pomijały fakt pochodzenia środków z Unii. Następnie Johan Büser, sprawozdawca Komitetu Generalnego ds. Demokracji, Praw Człowieka i Spraw Humanitarnych OBWE, zapytał o nadzieje i oczekiwania społeczeństwa obywatelskiego na najbliższe lata. W odpowiedzi uczestnicy wyrazili obawy dotyczące zmiany statusu quo ze względu na nierówne szanse aktorów na scenie politycznej w związku z przejęciem przez Zjednoczoną Prawicę szeregu instytucji państwowych i publicznych mediów.
Tego samego dnia odbyło się także e-spotkanie liderów OBWE ds. praw człowieka i aktywistek zajmujących się kryzysem na polsko-białoruskiej granicy, Natalią Gebert i Anną Alboth; i organizowane przez Fundację Otwarty Dialog. Z entuzjazmem przyjmujemy deklarację posłów o chęci odwiedzenia obszaru przygranicznego. Taka misja obserwacyjna byłaby pierwszą międzynarodową misją. Wcześniejsze próby zorganizowania misji na granicy przez innych partnerów międzynarodowych nie powiodły się ze względu na utrudnienia ze strony polskich władz.
Po spotkaniach sprawozdawca Büser stwierdził: “Dla mnie jako sprawozdawcy, dyskusje ze społeczeństwem obywatelskim mają zasadnicze znaczenie i są źródłem informacji dla mojej pracy” – i dodał: “Parlamentarzyści są łącznikiem między obywatelami a rządami, dlatego też dyskusje te są cennym sposobem na zapewnienie, że obawy obywateli zostaną usłyszane i przekazane”.
Podczas oficjalnej wizyty w Warszawie, liderzy ds. praw człowieka w OSCE PA spotkali się również z przedstawicielami polskich władz. Podczas spotkań przedstawiciele najwyższych polskich władz powtórzyli słowa ministra spraw zagranicznych Polski i obecnego Przewodniczącego OBWE, Zbigniewa Raua, o “reinwigoracji podstawowych zasad Aktu Końcowego z Helsinek”. Pragniemy zwrócić jeszcze raz uwagę na to, że polskie władze łamią zasady takie jak rządy prawa i pluralistyczna demokracja na własnym podwórku. Sprawując przewodnictwo w OBWE, Polska powinna przede wszystkim dawać przykład.
Jesteśmy wdzięczni za poświęcony czas naszym partnerom OBWE PA i mamy nadzieję na ich dalszą współpracę z polskim społeczeństwem obywatelskim w celu przywrócenia rządów prawa w Polsce.
Zobacz również komunikat prasowy PA OBWE na temat wizyty
Czytaj również:
- Zawiadomienie do Trybunału w Hadze: konferencja prasowa prześladowanych aktywistów (26 listopada 2021)
- Porażka Ziobry i prokuratora w Lublinie. Sąd uchylił nałożone na Bartosza Kramka ograniczenia wolności (17 listopada 2021)
- Nowy “wyrok” WSA ws. Lyudmyly Kozlovskiej. Złożyliśmy skargę kasacyjną (6 listopada 2021)
- Raport: Malicious Prosecution by the Polish Public Prosecutor’s Office (16 sierpnia 2021) – dostępny w języku angielskim
- Czas podsumowań: jak walczyliśmy o praworządność w Polsce w 2020 r. (28 grudnia 2020)
