1. WSTĘP
Procesy sądowe, w których lider kazachstańskiej opozycji Vladimir Kozlov został oskarżony o „podżeganie do społecznej nienawiści”, „nawoływanie do obalenia ustroju konstytucyjnego” i „kierowanie organizacją przestępczą”, zgodnie z oczekiwaniem zakończyły się dla polityka długą karą więzienia. Pomimo licznych oświadczeń kazachstańskich i międzynarodowych obserwatorów dotyczących niesprawiedliwości i politycznych motywów zarzutów karnych, wszystkie instancje sądowe w Kazachstanie odmówiły złagodzenia wyroku Vladimira Kozlova. Opozycjonista ma spędzić w więzieniu 7,5 roku. W taki oto sposób, kazachstańskie władze potwierdziły swoją stanowczość w walce z politycznym pluralizmem i odmiennymi poglądami w kraju.
16.12.2011 w Zhanaozen w obwodzie mangistauskim policja przy użyciu broni palnej rozpędziła pokojową demonstrację składającą się naftowców zatrudnionych w spółce „Ozenmunaygaz” oraz członków ich rodzin . Policja strzelała do pokojowo demonstrujących obywateli, w tym również do osób niepełnoletnich , używając do tego między innymi broni automatycznej (АКМ-47). 17.12.2011 na stacji kolejowej we wsi Shetpe naftowcy zatrzymali pociąg pasażerski żądając, aby zaprzestano strzelania do pokojowo demonstrujących mieszkańców Zhanaozen, wyprowadzono wojsko z miasta, włączono energię elektryczną i przywrócono komórkową łączność telefoniczną. W Shetpe policja także użyła broni palnej przeciwko demonstrującym. W wyniku tych zdarzeń, tylko według oficjalnych danych zginęło co najmniej 17 osób, rannych zostało 108. Według danych aktywistów obywatelskich i niezależnych dziennikarzy liczba zabitych wynosi 70 osób, a rannych – 500-800. 04.05.2012 funkcjonariusze policji poinformowali, że podczas masowych zamieszek w Zhanaozen wydawano im niezarejestrowaną broń bez pokwitowania. Połowa broni nie została zwrócona do magazynu broni. 28.05.2013 Prokurator Generalny Kazachstanu Askhat Daulbayev potwierdził, że ani jedna sztuka broni, która została zatrzymana podczas zamieszek w Zhanaozen, nie była zarejestrowana w kartotece broni palnej i amunicji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW).
Kazachstańska prokuratura zarzuciła Vladimirowi Kozlovowi, że wspólnie z opozycyjnymi politykami Mukhtarem Ablyazovem i Muratbekiem Ketebayevem utworzył zorganizowaną grupę przestępczą w celu udzielenia wsparcia strajkującym naftowcom, i tym samym sprowokował tragedię. Za zorganizowanie i udział w masowych zamieszkach do odpowiedzialności karnej zostało pociągniętych 37 naftowców, z których 3 uniewinniono. 13 naftowców zostało skazanych na kary więzienia od 3 do 7 lat; 16 osób otrzymało karę od 2 do 3 lat warunkowo, а 5 –zostało amnestionowanych. Sąd Najwyższy Republiki Kazachstanu zwolnił z aresztu tymczasowego 6 naftowców, ale pozostawił w mocy wyroki wobec pozostałych 7 skazanych, przede wszystkim tych, którzy zeznawali na temat stosowania wobec nich tortur i okrutnego traktowania ze strony organów śledczych (pobicia, duszenie, groźby dokonania gwałtu lub wyrządzenia szkody krewnym) . Fakty złożenia licznych oświadczeń o stosowaniu tortur przez organy śledcze w stosunku do skazanych naftowców i świadków, występującym w sprawie zhanaozeńskiej tragedii, zostały zignorowane przez sąd.
Wbrew apelom Parlamentu Europejskiego i Wysokiej Komisarz ONZ do spraw praw człowieka Navi Pillay, rząd Kazachstanu nie zapewnił przeprowadzenia pełnego i obiektywnego śledztwa w sprawie wydarzeń w Zhanaozen. 28.05.2012 pięciu funkcjonariuszy policji zostało skazanych z art. 308 § 4 Kodeksu karnego („Przekroczenie władzy lub uprawnień służbowych”) bez dodatkowej kwalifikacji z art. 100 („Zabójstwo popełnione z przekroczeniem środków koniecznych do zatrzymania sprawcy przestępstwa”). Przy czym, jak oświadczyła Amnesty International, policjanów strzelających do pokojowych demonstrujących mieszkańców było znacznie więcej.
Zamiast śledztwa, za głównych winowajców tragedii władza uznała Vladimira Kozlova, opozycyjną partię „Alga!” i 34 niepaństwowe media , które najszerzej relacjonowały zhanaozeńskie wydarzenia. Na podstawie wyroku Vladimira Kozlova działalność tych mediów została zdelegalizowana, gdyż rzekomo „podżegały one do społecznych niepokojów”. Kazachstańskie ambasady w informacjach przekazywanych swoim europejskim kolegom odnotowywały: „Śledztwo pokazało, że spory pracownicze zostały sprowokowane przez siły zewnętrzne, istnieją dowody, iż tragedia była wynikiem zaplanowanych działań… Mogą nas oskarżać o ograniczanie wolności mediów i zmuszanie opozycji do milczenia, ale sąd ogłosił swoją decyzję, opartą na sprawiedliwym i transparentnym postępowaniu sądowym. Istnieją jawne dowody winy”.
Umieszczenie Vladimira Kozlova w więzieniu, zdelegalizowanie opozycyjnej partii „Alga!” oraz zamknięcie szeregu niezależnych mediów, zadały dotkliwy cios ruchowi opozycyjnemu w Kazachstanie, który znalazł się na granicy istnienia. Republika Kazachstanu, która wcześniej niejednokrotnie deklarowała swoje przywiązanie do demokratycznych zasad i swobód, dziś staje w jednym szeregu z innymi autorytarnymi państwami Azji Środkowej.
Raport został przygotowany na podstawie informacji zgromadzonych przez członków misji obserwacyjnych, którzy byli obecni na rozprawach sądowych w sprawie Vladimira Kozlova w charakterze obserwatorów międzynarodowych. Obserwatorzy przebywali w Kazachstanie w okresie od 16.08.2012 do 05.08.2013. W skład misji weszli przedstawiciele Fundacji “Otwarty Dialog” Igor Savchenko, Katerina Savchenko i Jędrzej Czerep. Ponadto, przy wsparciu Fundacji „Otwarty Dialog” na rozprawach sądowych w sprawie Vladimira Kozlova występował w charakterze świadka eurodeputowany Piotr Borys, w charakterze obserwatorów na rozprawach byli obecni posłowie polskiego Sejmu Tadeusz Woźniak, Tomasz Makowski, Marcin Święcicki, Adam Rybakowicz i Piotr Cieśliński; deputowani parlamentu włoskiego Daniel Del Grosso, Alessandro Di Battista, Manlio Di Stefano, Skalyusi Emanuele, Sibilia Carlo. Na posiedzeniu Sądu Najwyższego w sprawie skargi złożonej w trybie nadzoru byli obecni przedstawiciele ambasad UE, Belgii, USA, Finlandii, Francji, Wielkiej Brytanii.
W charakterze niezależnych obserwatorów na procesach sądowych występowali również przedstawiciele kazachstańskiego społeczeństwa obywatelskiego: obrońcy praw człowieka Yevgeniy Zhovtis, Zhemis Turmagambetova, Galym Ageleulov, Zauresh Battalova; niezależna dziennikarka Zhanar Kasymbekova; przedstawiciel Komunistycznej Partii Kazachstanu Aktota Yelyubayeva; współpracownicy Vladimira Kozlova z ramienia partii „Alga!” Mikhail Sizov, Marat Zhanuzakov, Yerlan Kaliyev, Valentina Makhotina.
Raport bazuje na międzynarodowych dokumentach w dziedzinie praw człowieka, które zostały ratyfikowane przez Kazachstan: Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych oraz Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Raport odwołuje się również do aktów ustawodawczych Republiki Kazachstanu, takich jak: Konstytucja Republiki Kazachstanu, Kodeks karny Republiki Kazachstanu (k.k. RK), Kodeks postępowania karnego Republiki Kazachstanu (k.p.k. RK) i Kodeks karny wykonawczy Republiki Kazachstanu (k.k.w. RK).