WSTĘP
Zgromadzenie Parlamentarne OBWE (ZP OBWE)podczas swojej 22 dorocznej sesji,wyraziło ubolewanie, iż niektórzy uczestnicy OBWE nadal nadużywają systemu Interpolu, próbując na podstawie zarzutów o charakterze politycznym doprowadzić do aresztowania oponentów. OBWE zaapelowała do Interpolu o „kontynuowanie reform w celu doskonalenia mechanizmów kontrolnych w zakresie ujawniania prób nadużywania jego systemów przez państwa członkowskie OBWE, których systemy sądownicze nie odpowiadają międzynarodowym standardom, a także o zapewnienie osobom niesprawiedliwie oskarżonym z powodów politycznych, możliwości szybkiego przekazania informacji o próbach nadużywania systemu Interpolu oraz ich stłumieniu”.
Przedstawiciele Wielkiej Brytanii w ZP OBWE podkreślili, że na dzień dzisiejszy Interpol nie dysponuje efektywnymi mechanizmami zapobiegania nadużyciom ze strony poszczególnych państw członkowskich.
Interpol skupia kraje o różnym poziomie rozwoju demokracji, co stwarza możliwość prześladowania uchodźców politycznych na podstawie międzynarodowego nakazu aresztowania. Jak zaznaczył kazachski obrońca praw człowieka Yevgeniy Zhovtis, jeśli jeden kraj przyznaje osobie status uchodźcy, to zakłada się, że stanowi to podstawę dla uznania tej osoby za uchodźcę również w innych krajach, które ratyfikowały Konwencję ONZ dotyczącą statusu uchodźców. Nie istnieje jednak ogólna międzynarodowa zasada obligatoryjnego przyznawania statusu uchodźcy, dlatego w praktyce, kraje z których udało zbiec osobom prześladowanym z powodów politycznych, nie uznają tego statusu i ogłaszają za nimi międzynarodowe listy gończe.
Na podstawie wyników badań przeprowadzonych przez Międzynarodowe Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych (International Consortium of Investigative Journalists), w ciągu ostatnich 5 lat, co najmniej 17 krajów z niedemokratycznym reżimem władzy, wykorzystywało system Interpolu do prześladowania politycznych oponentów. Niedemokratyczne reżimy mogą prześladować oponentów politycznych a nawet członków ich rodzin, wykorzystując do tego celu nie tylko mechanizmy prawne Interpolu, ale i dwustronne porozumienia zawarte z państwami UE w ramach współpracy w ściganiu karnym, a także ścisłe związki pomiędzy służbami specjalnymi państw partnerskich.
Organizacja praw człowieka Fair Trials International, posiadająca siedzibę w Londynie, zwraca uwagę, że zasady działania Interpolu pozwalają jego członkom na nadużywanie instytucji „czerwonego alertu”, co powoduje ograniczenia swobody poruszania i prowadzenia działalności finansowej przez uchodźców politycznych. Mogą oni również przez długi okres czasu przebywać w areszcie, dopóki sądy podejmują decyzje o dopuszczalności lub niedopuszczalności ekstradycji i określają, czy sprawa posiada czy też nie charakter polityczny.
„Czerwony alert” Interpolu daje możliwość aresztowania uchodźcy politycznego natychmiast po opuszczeniu przez niego kraju, który przyznał mu status uchodźcy. Interpol twierdzi, że Sekretariat Generalny organizacji posiada pełnomocnictwa, które pozwalają zapobiegać nadużywaniu systemów.Jednak Fair Trials International zaznacza, że istniejący ścisły kontakt pomiędzy krajami członkowskimi Interpolu, pozwala czasem na wydanie nakazu jeszcze zanim Sekretariat Generalny organizacji ogłosi postanowienie o legalności wydania takiego nakazu.
W stambulskiej deklaracji ZP OBWE zaznacza się, że w ostatnim czasie nadużycia w systemie Interpolu są szczególnie charakterystyczne dla Białorusi, Rosji i Ukrainy, między innymi w przypadku Piotra Silaeva, Wiliama Browdera, Ilyy Katsnelsona, Alesya Mikhalevicha i Bogdana Danilyshina. Przedstawiciele Ukrainy i Kazachstanu oświadczyli, że w tej sprawie doszło do dezinformacji, i wyrazili ostry sprzeciw wobec postanowień deklaracji ZP OBWE, dotyczących działalności Interpolu.
Jednak ostatnie wydarzenia potwierdzają, że Kazachstan, który jest uczestnikiem OBWE i został włączony w skład Rady ONZ do spraw praw człowieka, wielokrotnie naruszał artykuł 3 Statutu Interpolu zwanego Konstytucją (Interpol’s Constitution), co może poddać w wątpliwość położenie międzynarodowej organizacji, powołanej do walki z przestępczością. W latach 2012-2013 nadużywając pełnomocnictw Interpolu, władze Kazachstanu zintensyfikowały prześladowania krewnych i współpracowników opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova w Europie.
Rząd Kazachstanu oskarżył Mukhtara Ablyazova o finansowanie długotrwałego pokojowego strajku naftowców z Zhanaozen, który 16.12.2011 został rozpędzony przez policję przy użyciu broni palnej, w skutek czego, według oficjalnych danych zginęło co najmniej 17 osób, a rannych zostało 108. Kazachstańska prokuratura zarzuciła opozycyjnemu politykowi Vladimirovi Kozlovowi, że razem z Mukhtarem Ablyazovem stworzył zorganizowaną grupę przestępczą w celu udzielenia wsparcia strajkującym naftowcom, i w ten sposób sprowokował tragedię. 08.10.2012 Vladimir Kozlov został skazany na 7,5 roku więzienia oraz konfiskatę mienia, oskarżony o podżeganie do społecznej nienawiści, nawoływanie do obalenia ustroju konstytucyjnego oraz utworzenie i kierowanie organizacją przestępczą. Parlament Europejski, Departament Stanu USA i międzynarodowe organizacje obrony praw człowieka [HRW], [FreedomHouse], [AI] nazwały ten wyrok niesprawiedliwym i mającym charakter polityczny.
Również na podstawie decyzji kazachstańskich sądów wydano zakaz prowadzenia działalności przez partię opozycyjną „Alga!” i 34 niepaństwowe media, które szeroko relacjonowały wydarzenia z Zhanaozen. Rząd nazwał je ekstremistycznymi, oskarżając Mukhtara Ablyazova o współudział i podżeganie do społecznej nienawiści. Procesy sądowe nosiły oznaki politycznego zamówienia i miały wyraźnie charakter oskarżycielski.
Wcześniej, w 2009 roku zaostrzył się polityczny konflikt pomiędzy prezydentem Nursultanem Nazarbayevem i Mukhtarem Ablyazovem (w związku z tym, że Mukhtar Ablyazov prowadził działaność opozycyjną i finansował opozycję. W efekcie kazachstańska prokuratura oskarżyła Mukhtara Ablyazova, jego partnerów i współpracowników o dokonanie przestępstw finansowych. W 2011 roku Wielka Brytania udzieliła azylu politycznego Mukhtarovi Ablyazovowi, a w 2012 – jego byłym partnerom biznesowym Zhaksylykovi Zharimbetovowi i Romanowi Solodchenko.
W ostatnim czasie kazachstańskie władze, wykorzystując kanały Interpolu, zaktywizowały otwarte polowanie na Mukhtara Ablyazova i ludzi z jego otoczenia: jego żona Alma Shalabayeva razem z 6-letnią córką zostały bezprawnie deportowane z Włoch do Kazachstanu w nocy z 31.05.2013 na 01.06.2013; ogłoszono międzynarodowy list gończy za Muratbekiem Ketebayevem, opozycyjnym politykiem; Aleksandrem Pavlovem, byłym szefem ochrony Mukhtara Ablyazova; Tatyaną Paraskevich, byłą współpracownicą Mukhtara Ablyazova. Obecnie wszyscy oni są w trakcie procedury uzyskiwania azylu politycznego w Europie. Ponadto, Mukhtara Ablyazova i niektórych z jego współpracowników, kazachstańskie władze oskarżyły o przygotowywanie niedoszłych aktów terrorystycznych w Almaty, i o usiłowanie obalenia ustroju politycznego, co także stanowi mechanizm prześladowania i dyskredytowania działaczy opozycyjnych. Kazachstańskie struktury siłowe i służby specjalne nie tylko prześladują politycznych oponentów w Europie, ale też wywierają naciski na członków ich rodzin, jak w przypadku Mukhtara Ablyzova i Tatyany Paraskevich.
Kazachstan domaga się wydania wszystkich tych ludzi, ponieważ stanowią oni ważne źródło informacji w sprawie Mukhtara Ablyazova. Nasz raport zwraca uwagę na wymienione przypadki, gdyż w krajach Unii Europejskiej w stosunku do Mukhtara Ablyzova i jego partnerów trwa procedura ekstradycji. Międzynarodowe organizacje obrony praw człowieka donoszą o niedopuszczalności ich ekstradycji do Republiki Kazachstanu, Federacji Rosyjskiej lub na Ukrainę, gdzie grożą im tortury i nierzetelne procesy sądowe. Równocześnie Fundacja „Otwarty Dialog” podkreśla wagę publicznej dyskusji na poziomie struktur Unii Europejskiej odnośnie kwestii zreformowania mechanizmów kontrolnych funkcjonujących w Interpolu, aby wyeliminować próby nadużywania jego systemów przez państwa, które łamią prawa człowieka, między innymi prawo do ochrony przed torturami i prawo do rzetelnego procesu sądowego.
Raport został przygotowany na podstawie informacji zebranych przez przedstawicieli Fundacji „Otwarty Dialog” w czasie rozmów i osobistych spotkań z adwokatami Almy Shalabayevej, Tatyany Paraskevich, Muratbeka Ketebayeva, Aleksandra Pavlova. Pracownikom Fundacji udało się osobiście spotkać z Tatyaną Paraskevich w miejscu jej tymczasowego aresztowania. Raport uwzględnia także dokumenty otrzymane od adwokatów oraz innych niezależnych źródeł. Przedstawiciele Fundacji „Otwarty Dialog” 22.07.2013 w Madrycie wzięli udział w charakterze obserwatorów w procesie sądowym w sprawie ekstradycji Aleksandra Pavlova.
W misjach obserwacyjnych z ramienia Fundacji „Otwarty Dialog” uczestniczyli: Lyudmyla Kozlovska, Jędrzej Czerep, Bartosz Kramek, Aleksandra Gajewska, Wojciech Mądrzycki, Wojciech Bartnik. Ponadto, przy wsparciu Fundacji „Otwarty Dialog” 01.07.2013 w Almaty odwiedzili Almę Shalabayevą posłowie polskiego sejmu Marcin Święcicki, Tomasz Makowski i Adam Rybakowicz, a 03.08.2013 – deputowani włoskiego parlamentu Daniel Del Grosso, Alessandro Di Battista, Manlio Di Stefano, Skalyusi Emanuele, Sibilia Carlo, a także członek Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy Egidius Vareikis. 12.09.2013 z inicjatywy włoskiego parlamentu przy wsparciu Fundacji „Otwarty Dialog” z nową misją obserwacyjną, dotyczącą sprawy Almy Shalabayevej i mającą na celu współdziałanie w jej ewentualnym powrocie do Włoch, wyruszyli deputowani Ciro Falanga, Manuela Sierra, Emma Fattorini, Lucio Romano, Pappe De Christofaro.
W raporcie zostały także uwzględnione wnioski Naczelnej Izby Adwokackiej w Polsce, uzyskane w wyniku misji obserwacyjnej przeprowadzonej w Republice Kazachstanu w dniach 21-29.04.2013, która została zorganizowana przy wsparciu Fundacji „Otwarty Dialog”.
Raport sporządzono w oparciu o szereg międzynarodowych aktów prawnych ze sfery obrony praw człowieka, a mianowicie: Konwencja o obronie praw człowieka i podstawowych swobód; Konwencja o statusie uchodźców; Konwencja w sprawie zakazu stosowaniu tortur i innych okrutnych, nieludzkich i poniżających godność człowieka rodzajów traktowania i karania; Europejska Konwencja o Ekstradycji. Raport powołuje się także na Deklarację Stambulską przyjętą na 22 dorocznej sesji ZP OBWE (29.06.2013-03.07.2013); Statut Interpolu zwany Konstytucją (Interpol’s Constitution); Umowę zawartą pomiędzy Republiką Kazachstanu i Królestwem Hiszpanii w sprawie ekstradycji; Kodeks Karny Republiki Kazachstanu.