Dziennikarz i obywatelski aktywista Aleksander Kharlamov, oskarżony o wzniecanie nienawiści na tle religijnym, przebywał w areszcie tymczasowym od marca 2013 roku. W tym czasie kilkakrotnie został poddany badaniu psychiatrycznemu. Obecnie w sprawie Aleksandra Kharlamova prowadzone jest postępowanie uzupełniające, a wobec niego samego zastosowano środek w postaci zobowiązania do nieopuszczania miejsca zamieszkania. Międzynarodowa społeczność apeluje o wycofanie wszystkich zarzutów przeciwko niemu.
04.09.2013 Aleksander Kharlamov został zwolniony z aresztu śledczego (AŚ) w Ust-Kamienogorsku. Dzień wcześniej, 03.09.2013, sąd w miejscowości Ridder (obwód wschodniokazachstański) na wniosek prokuratury postanowił zmienić środek zapobiegawczy stosowany wobec Kharlamova, z tymczasowego aresztu na zobowiązanie do nieopuszczanie miejsca zamieszkania. 63-letni obywatelski aktywista w areszcie przebywał od 14.03.2013.
Z powodu swojej absurdalności i bezpodstawności, sprawa Aleksandra Kharlamova nabrała szerokiego międzynarodowego rozgłosu i stała się jednym z jaskrawych przykładów tego, jak w Kazachstanie załatwia się sprawy niewygodnych aktywistów obywatelskich.
1. Wszczęcie sprawy i aresztowanie
Według śledczych, 19.09.2012 w trakcie prewencyjnej akcji operacyjnej pod nazwą „Uchastok” policja w Ridder stwierdziła, że przywódca organizacji praw człowieka „Secret-Service” Aleksander Kharlamov rozpowszechnia w Internecie napisane przez siebie materiały o charakterze religijnym. W aktach śledztwa napisano, że „przestępcze działania Alekdandra Kharlamova zostały zdemaskowane poprzez ujawnienie i zatrzymanie materiałów dotyczących religii, opublikowanych na jego blogu w Internecie”.
Działacz
A. Kharlamovpoddany badaniom psychiatrycznym
Dziennikarz i obywatelski aktywista Aleksander Kharlamov, oskarżony o wzniecanie nienawiści na tle religijnym, przebywał w areszcie tymczasowym od marca 2013 roku. W tym czasie kilkakrotnie został poddany badaniu psychiatrycznemu.
17.10.2012 w sądowej ekspertyzie psychologiczno-filologicznej stwierdzono, że w materiałach występują „negatywne informacje, mające na celu podżeganie do nienawiści na tle religijnym”. 11.03.2013 została przeprowadzona jeszcze jedna ekspertyza psychologiczno-filologiczna, która także uznała, że poszczególne publikacje Kharlamova zawierają negatywne informacje, których celem jest podżeganie do konfliktów religijnych. Jednocześnie eksperci nie stwierdzili w publikacjach Kharlamova oznak nawoływania do działań siłowych wobec innych osób czy wspólnot religijnych.
25.01.2013 na tej podstawie została wszczęta sprawa karna z art. 164 ustęp 1 kk RK (podżeganie do nienawiści na tle religijnym).
06.02.2013 w mieszkaniu Aleksandra Kharlamova i redakcji gazety „Ridderskiye vesti” („Wiadomości ridderskie”) policja przeprowadziła przeszukanie, w wyniku którego zatrzymała komputer należący do Aleksandra Kharlamova oraz 7 gazet z jego publikacjami, co też posłużyło jako baza dowodowa oskarżenia.
14.03.2013 Aleksander Kharlamov osobiście przybył na posterunek policji i zażądał zwrotu komputera, zamiast tego jednak, został aresztowany. 17.03.2013 sąd wydał postanowienie o aresztowaniu go na okres 2 miesięcy.
W postanowieniu o przedstawieniu zarzutów jest mowa o tym, że „w nieustalonym przez śledczych okresie, A.M. Kharlamov, po zapoznaniu się z takimi religiami świata jak chrześcijaństwo, islam, judaizm i buddyzm, przedstawił własną interpretację systemu religijnego… A.M. Kharlamov, zdając sobie sprawę, że jego stanowisko jest całkowicie sprzeczne ze stanowiskiem i wiarą większości religijnych osób, i że jego działania mogą doprowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak wrogość czy nienawiść na tle religijnym,, oraz że mogą one doprowadzi do ukształtowania wśród ludzi negatywnej postawy wobec religii, co będzie sprzyjało powstawaniu konfliktów między nimi, postanowił opublikować swoje „dzieła”. Aleksander Kharlamov postanowił zamieścił swoje publikacje w mediach, co w opinii śledczego, mogło „zmienić sposób myślenia i zachowania się wśród określonej kategorii ludności”.
Aleksander Kharlamov prawie miesiąc, bo od 29.04.2013 do 27.05.2013 przebywał w Republikańskim Ośrodku Naukowym Psychiatrii, Psychologii i Uzależnień w Almaty, gdzie był poddawany przymusowym badaniom psychiatrycznym. Według relacji Kharlamova, cele i warunki pobytu w klinice psychiatrycznej niewiele różnią się od więziennych – z powodów bezpieczeństwa nie pozwalano mu nosić okularów, a nawet posiadać szczoteczki do zębów. W ekspertyzie psychiatrycznej stwierdzono, że Aleksander Kharlamov jest poczytalny i zdrowy pod względem psychicznym. Nie mniej jednak, zarzuty wobec niego nie zostały uchylone, a więc nadal groził mu pobyt w areszcie.
11.06.2013 Aleksander Kharlamov został przewieziony z Almaty do aresztu śledczego w Ridder.
01.07.2013 w sprawie Aleksandra Kharlamova został sporządzony 11 stronicowy akt oskarżenia, który w niedługim czasie został przekazany do sądu.
2. Postępowanie sądowe
Postępowanie sądowe w sprawie Aleksandra Kharlamova rozpoczęło się 19.07.2013. Proces był jawny, jednak sędzia Kairbek Elemesov wydał zakaz robienia zdjęć. Na początku rozprawy Aleksander Kharlamov oświadczył, iż uważa się za całkowicie niewinnego.
Według relacji Kharlamova, cele i warunki pobytu w klinice psychiatrycznej niewiele różnią się od więziennych – z powodów bezpieczeństwa nie pozwalano mu nosić okularów, a nawet posiadać szczoteczki do zębów.
Pierwszego dnia procesu prokurator Rustam Sadvokasov odczytał akt oskarżenia przeciwko Aleksandrowi Kharlamovowi. Na końcu kilkakrotnie powtórzone zostało sformułowanie z ekspertyzy psychologiczno-lingwistycznej: „Wobec różnorodności czytelniczego audytorium, do którego kierowane są materiały, jego rozmaitego poziomu kulturalnego, wykształcenia ogólnego, spojrzenia na świat, doświadczenia życiowego, występowanie w badanych obiektach oceny negatywnej i krytycznej może doprowadzić do tego, że analizowane teksty nabierają nie tylko charakteru funkcjonalnego, ale także dysfunkcjonalnego – doprowadzając do powstania negatywnego i krytycznego stosunku wobec istniejącego systemu religijnego i całej religii”. Tak, więc faktycznie, Aleksander Kharlamov został oskarżony o negatywny stosunek do religii, który może zostać rozpowszechniony wśród ludzi czytających jego publikacje.
Na pierwszej rozprawie została przesłuchana w charakterze świadka żona Aleksandra Kharlamova, Marina Kaplunskaya. Podczas przesłuchania sędzia zadawał jej pytania dotyczące jej osobistego stosunku wobec religii. „Pytano mnie: czy wierzę w Boga, czy chodzę do kościoła, czy ochrzciłam dzieci”, – poinformowała Marina Kaplunskaya.
02.08.2013 odbyła się druga rozprawa. Adwokat Magauya Taukenov złożył wniosek o zamianę środka zapobiegawczego zastosowanego wobec Kharlamova w czasie prowadzenia postępowania, z aresztu tymczasowego na zobowiązanie do nieopuszczania miejsca zamieszkania, w związku ze złym stanem zdrowia 63-letniego oskarżonego. Sędzia uchylił ten wniosek, uzasadniając to wagą artykułu 164 kk RK К РК, z którego oskarżono Kharlamova.
Na rozprawie Maguya Taukenov odczytał wnioski niezależnej ekspertyzy, w której stwierdzono, że w publikacjach Aleksandra Kharlamova brak jest jakichkolwiek oznak podżegania do nienawiści na tle religijnym. W czasie posiedzenia 07.08.2013 sędzia dołączył te wnioski do sprawy Aleksandra Kharlamova.
09.08.2013, w trakcie wygłaszania mów końcowych stron, prokurator wystąpił z wnioskiem o skazanie Aleksandra Kharlamova na 4 lata więzienia.
Wywołało to wybuch krytyki pod adresem Kazachstanu ze strony międzynarodowego, jak i kazachstańskiego społeczeństwa obywatelskiego. W dniu 13.08.2013 na wniosek prokuratury sędzia skierował materiały sprawy w celu przeprowadzenia dodatkowego śledztwa, zaś 03.09.2013 postanowił zmienić Aleksandrowi Kharlamovowi środek zapobiegawczy z aresztu tymczasowego na zobowiązanie do nieopuszczania miejsca zamieszkania. Zmiana rodzaju środka zapobiegawczego została przeprowadzona na wniosek prokuratora. Przypomnijmy, że wniosek adwokata w tej samej sprawie, czyli zamianie środka zapobiegawczego, złożony przez niego miesiąc wcześniej, został uchylony.
04.09.2013 Aleksander Kharlamov opuścił areszt śledczy w Ust-Kamienogorsku.
3. Obrońcy praw człowieka donoszą o bezzasadnym ściganiu obywatelskiego aktywisty
Obrońcy praw człowieka uważają, że prawdziwym powodem prześladowań Kharlamova jest jego aktywna działalność jako obrońcy praw człowieka. Przed aresztowaniem Aleksander Kharlamov udzielał pomocy prawnej i porad mieszkańcom miasta Ridder w sprawach, mających związek z bezprawnymi działaniami organów lokalnej władzy. Publikował także wyniki swoich dziennikarskich śledztw w prasie, demaskował przypadki korupcji, jakie zdarzały się w mieście. Niedługo przed aresztowaniem Aleksander Kharlamov napisał artykuł o głośnej sprawie sądowej w Ridder, negatywnie oceniając w niej działania sędziego i prokuratora. To właśnie po ukazaniu się tej publikacji Aleksander Kharlamov zaczął mieć kłopoty z prawem.
W obronie dziennikarza stanęli:
- Międzynarodowe Biuro Praw Człowieka i Przestrzegania Praworządności w Kazachstanie
- fundacja praw człowieka „Liberty”
- „Reporters Without Borders”
- „Human Rights Watch”
- Komisja USA do spraw wolności religii na świecie (USCIRF)
- Fundacja Otwarty Dialog
Przewodniczący Międzynarodowego Biura Praw Człowieka i Przestrzegania Praworządności w Kazachstanie Yevgeniy Zhovtis ostro skrytykował sprawę karną i proces sądowy Aleksandra Kharlamova: „We współczesnym cywilizowanym świecie trudno sobie wyobrazić, żeby sądzono człowieka tylko za jego negatywny stosunek do religii. Nie można też opierać oskarżenia na opiniach filologów i psychologów. Oni nie są prawnikami i nie mogą oceniać faktu dokonania przestępstwa, a ich subiektywne oceny nie mieszczą się w zakresie wniosków prawnych”. Ponadto Yevgeniy Zhovtis zwrócił uwagę, że obie ekspertyzy psychologiczno-filologiczne sporządzone w sprawie Aleksandra Kharlamova (z 17.10.2012 i 11.03.2013) zawierają jednakowe sformułowania pomimo tego, że powinny były zostać przeprowadzone niezależnie i obiektywnie.
Szef fundacji praw człowieka „Liberty” Galym Ageleuov, obecny na procesie sądowym w charakterze obserwatora, wyraził swoje zdanie na temat sprawy karnej Aleksandra Kharlamova: „Mówić poważnie o popełnieniu przestępstwa przez Kharlamova nie wypada, ponieważ to wszystko jest jego osobista ocena religii… Ze strony wierzących nie przedstawiono ani jednego oświadczenia… to wszystko jest inicjatywa policji, która uznała za konieczne wszczęcie sprawy karnej”.
Przymusowy pobyt Aleksandra Kharlamova w klinice psychiatrycznej gwałtownie dotknął kwestii istnienia w Kazachstanie psychiatrii represyjnej. To nie jest pierwszy przypadek, kiedy obywatelscy aktywiści w Kazachstanie są pod przymusem przetrzymywani w klinice psychiatrycznej.
Do tej pory pozostaje nierozstrzygnięta sprawa pobytu na oddziale psychiatryczno-neurologicznym szpitala w Balkhash (obwód karagandyjski) obrończyni praw człowieka Zinaidy Mukhortovej. 20.08.2013 sąd miejski w Balkhash ogłosił postanowienie, w którym przychylił się do wniosku prokuratury w sprawie przymusowego leczenia Mukhortovej (na oddziale przebywała poczynając od 09.08.2013, kiedy została tam umieszczona siłą w celu przeprowadzenia badania psychiatrycznego).
02.09.2013 komisja konsultacyjna z Obwodowego Departamentu Ochrony Zdrowia wydała opinię stwierdzającą, iż Zinaida Mukhortova nie wymaga przymusowego leczenia. Pomimo tego, obrończyni praw człowieka nadal pozostaje na terenie placówki szpitalnej, gdyż lekarze uważają Mukhortovą za chorą psychicznie.
Prześladowanie Zinaidy Mukhortovej, najpierw przez prawo, a potem przy pomocy psychiatrii represyjnej, zaczęło się jeszcze w 2009 roku. Była ona wtedy jedną z inicjatorek napisania listu do Nursultana Nazarbayeva, w którym informowano o bezprawnych działaniach byłego wtedy deputowanego Mażylisu Yerlana Nigmatulina (jego brat, Nurlan Nigmatulin obecnie jest przewodniczącym Mażylisu w Parlamencie RK). Przeciwko Mukhortovej została wszczęta sprawa karna „za złożenie fałszywego doniesienia o przestępstwie korupcyjnym” ( art. 351 ust. 2 kk RK). Sąd uznał Mukhortovą za winną, lecz na podstawie kompleksowej ekspertyzy sądowo-psychiatrycznej zwolniono ją z odpowiedzialności karnej i skierowano na przymusowe leczenie do szpitala psychiatrycznego.
26.07.2012 Sąd Miejski w Balkhash wydał postanowienie o umorzeniu sprawy przeciwko Zinaidzie Mukhortovej oraz zwolnieniu jej ze stosowania przymusowych środków o charakterze medycznym. Pomimo tego represje wobec obrończyni praw człowieka trwają nadal.
09.09.2013 międzynarodowa organizacja „Front Line Defenders” w wydanym oświadczeniu wyraziła obawę, iż przymusowy pobyt Zinaidy Mukhortovej w szpitalu psychiatrycznym jest skutkiem jej aktywności obywatelskiej.
4. Reakcja międzynarodowej społeczności
Nie wiadomo jak potoczyłaby się sprawa Aleksandra Kharlamova, jeśliby nie wnikliwa uwaga wobec tych wydarzeń, nie tylko ze strony kazachstańskich, ale też międzynarodowych obrońców praw człowieka.
W obronie obywatelskiego aktywisty wystąpiły międzynarodowe organizacje praw człowieka „Reporters Without Borders” i „Human Rights Watch”, które zaapelowały do władz Kazachstanu o wycofanie zarzutów podżegania do nienawiści na tle religijnym, stawianych Kharlamovowi. „To nie jest pierwszy przypadek, kiedy władze wykorzystują 164 artykuł do stłumienia pokojowej krytyki. Jakby tego było mało, drwią wysyłając człowieka na przymusowe leczenie psychiatryczne. Kharlamova należy natychmiast zwolnić i wycofać przeciwko niemu zarzuty”, – oświadczyła przedstawicielka „Human Rights Watch” na Azję Środkową Mira Ritman.
Komisja USA do spraw wolności religii na świecie (USCIRF) zaapelowała do władz Kazachstanu o zwolnienie z aresztu blogera i ateisty Aleksandra Kharlamova. Organizacja uważa, że sprawa Kharlamova (razem ze sprawą pastora kościoła protestanckiego „Blagodat” Bakhytzhana Kashkumbayeva) spowodowała stratę międzynarodowego wizerunku Kazachstanu w sferze swobód religijnych.
Sam Aleksander Kharlamov uważa, że został zwolniony tylko dzięki dużemu rozgłosowi jaki uzyskała jego sprawa w mediach i zaangażowaniu kazachstańskiej oraz międzynarodowej społeczności. Obywatelski aktywista oświadczył, że nie zamierza rezygnować ze swoich poglądów. „Jak tylko przyjadę do Ridder, pójdę do śledczego, żeby zabrać swój komputer. Będę pisać, za ten czas zebrało się wiele różnych rzeczy”, – poinformował Aleksander Kharlamov.
Pomimo uwolnienia Aleksandra Kharlamova z aresztu, sprawa karna przeciwko niemu pozostaje otwarta, a on sam nadal posiada status osoby oskarżonej. Niezgodnie z Konstytucją Republiki Kazachstanu, gwarantującej prawo do niewyznawania żadnej religii, obywatelskiemu aktywiście z Ridder grozi do 10 lat pozbawienia wolności.
Fundacja Otwarty Dialog apeluje do władz Kazachstanu o wycofanie wszystkich oskarżeń przeciwko Aleksandrowi Kharlamovowi. Apelujemy również do kazachstańskiej i międzynarodowej społeczności, aby nadal domagała się od kompetentnych organów Republiki Kazachstanu jak najszybszego wycofania wszystkich zarzutów przeciwko Aleksandrowi Kharlamovowi. Swoje apele możecie Państwo wysyłać pod adresy podane poniżej:
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Kazachstanu – 010000, Republika Kazachstanu, Astana, prospekt Tauyelsizdik 1. Tel: +7 (7172) 71-40-12 (sekretariat Marata Demeudova, pierwszego zastępcy ministra), e-mail: [email protected].
- Prokuratura Generalna Republiki Kazachstanu (010000, Astana, Dom Ministerstw, wejście Nr 2, ul. Orynborg 8, tel.: +7 (7172) 71-26-20, +7 (7172) 71-28-68);
- Pełnomocnik do spraw praw człowieka w Republice Kazachstanu – 010000, Astana, Lewy Brzeg, Dom Ministerstw, wejście 15; e-mail: [email protected]. Pełnomocnik do spraw praw człowieka – Shakirov А.О., tel. +7 (7172) 74 01 69, fax: +7 (7172) 74 05 48
- Wydział Śledczy Urzędu Głównego “Wydział Spraw Wewnętrznych w mieście Ridder” – 071300, Ridder, ul. Tokhtarova 8, śledczy kapitan policji Turakpayev A.R., tel.+7 (7233) 64-41-00, +7 (7233) 64-31-17;
