Fundacja Otwarty Dialog domaga się natychmiastowego uwolnienia Zinaidy Mukhortovej, obrończyni praw człowieka z miasta Balkhash. Obowiązkiem władz jest przeprowadzenie niezależnego śledztwa w sprawie jej zatrzymania, dokonanego siłą przez funkcjonariuszy policji oraz pracowników służby zdrowia. Celem zatrzymania było zmuszenie kobiety do odbycia leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
09.08.2013, około godziny 11-tej rano, do mieszkania Zinaidy Mukhortovej, adwokata w mieście Balkhash (Kazachstan, obwód karagandyjski), wyłamując drzwi wdarło się czterech policjantów i pięciu pracowników służby zdrowia – 2 sanitariuszy, 2 pielęgniarki i 1 lekarz. Stosując wobec kobiety brutalną siłę, wyprowadzili ją przemocą na ulicę w samej tylko bieliźnie, posadzili do karetki i przewieźli do miejscowego szpitala psychiatrycznego. Naocznym świadkiem porwania obrończyni praw człowieka była jej siostra, Natalya Abent, której sanitariusze i policjanci również zadali obrażenia w czasie, kiedy usiłowała bronić Zinaidy.
Udzielając dziennikarzom komentarza na temat działań funkcjonariuszy organów ścigania oraz swoich pracowników, Rysbek Iskakov, lekarz naczelny zakładu leczniczego „szpitala psychiatrycznego” w mieście Balkhash powiedział, że Zinaida Mukhortova pomimo zalecenia leczenia ambulatoryjnego, otrzymanego w związku z postawioną jej diagnozą – „przewlekłe zaburzenia urojeniowe” – nie stawiała się w szpitalu, a lekarzy przychodzących do niej do domu, nie wpuszczała do mieszkania.
Równocześnie, przewodnicząca społecznej organizacji „Kadir-kasiyet” (Қадір-қасиет) Anara Ibrayeva wyjaśniła Fundacji „Otwarty Dialog”, że Rysbek Iskakov powołuje się na postanowienie Talgarskiego Sądu Rejonowego z 06.09.2011, które posłużyło za podstawę dla zastosowania wobec Zinaidy Mukhortovej środków przymusu o charakterze medycznym. Jednak 13.09.2012 Kolegium Kasacyjne Almatińskiego Sądu Obwodowego uchyliło to postanowienie, dlatego też działania pracowników służby zdrowia i policji, które miały miejsce 09.08.2013 w rażący sposób naruszają prawa Zinaidy Mukhortovej. Na pytania Fundacji Otwarty Dialog odpowiedział też Maks Bokayev, przewodniczący atyrauskiej organizacji pozarządowej „Arlan”, który uważa, że prześladowanie Zinaidy Mukhortovej przez przedstawicieli organów państwowych wychodzi poza wszelkie wyobrażalne ramy. Jednocześnie przyznaje on, że przymusowe leczenie psychiatryczne w obecnej chwili w Kazachstanie nie ma charakteru systemowego: „Nie sądzę, aby w danym przypadku chciano zastraszyć kogokolwiek poza Zinaidą. W niewielkim miasteczku, jakim jest Balkhasz, raczej można mówić rozzuchwalonych feudałach, usiłujących zniszczyć kobietę, która miała czelność się im przeciwstawić”.
12.08.2013 Amangeldy Shormanbayev, obrońca Zinaidy Mukhortovej, skierował do prokuratury w mieście Balkhash wniosek, w którym zażądał wszczęcia sprawy karnej z powodu bezprawnej i przymusowej hospitalizacji jego klientki oraz jej brutalnego potraktowania.
Nie podając powodu, Amangeldy Shormanbayevowi odmówiono widzenia z klientką, pomimo złożenia przez niego do prokuratury w Balkhash i lekarza naczelnego miejscowego szpitala psychiatrycznego stosownych wniosków. Rysbek Iskakov, lekarz naczelny zakładu leczniczego „szpitala psychiatrycznego” w mieście Balkhash, w czasie rozmowy telefonicznej 16.08.2013 odmówił Fundacji Otwarty Dialog skomentowania sytuacji i umożliwienia przeprowadzenia rozmowy z obrończynią praw człowieka Zinaidą Mukhortovą, twierdząc, że „wszystko będzie jasne po rozprawie w sądzie”.
14.08.2013 miejscowa prokuratura wystąpiła do Balkhashskiego Sądu Miejskiego z wnioskiem o zatwierdzenie przymusowej hospitalizacji obrończyni praw człowieka w szpitalu psychiatrycznym w trybie art. 309 kodeksu postępowania cywilnego RK. 16.08.2013, o godzinie 15.00 w budynku szpitala psychiatrycznego, gdzie 09.08.2013 została przymusowa umieszczona obrończyni praw człowieka, odbyło się posiedzenie wyjazdowe Balkhashskiego Sądu Miejskiego (sędzia Mayra Ibragimova). W trakcie rozmowy z sędzią, Zinaida Mukhortova oświadczyła, że została zatrzymana bezpodstawnie i poprosiła sąd o przeprowadzenie nowej ekspertyzy psychologiczno-psychiatrycznej z udziałem ekspertów z Astany. Wniosek Natalii Abent, siostry Zinaidy, w sprawie przeniesienia terminu posiedzenia sądu na 19.08.2013 w związku z nieobecnością drugiego pełnomocnika Mukhortovej – Amangeldy Shomanbayeva – został rozpatrzony pozytywnie.
Wieczorem 16.08.2013 po raz pierwszy, po licznych odmowach, Zinaidzie Mukhortovej pozwolono na spotkanie z córką. Obrończyni praw człowieka poinformowała, że przerwała głodówkę, rozpoczętą 09.08.2013, kiedy to siłą wywlekano ją z mieszkania, po tym, jak źle się poczuła (cierpi na wadę serca). Wcześniej pracownicy „szpitala psychiatrycznego” w Balkhash wciąż sprzeciwiali się ponawianym codziennie przez członków rodziny prośbom o spotkanie z Zinaidą. Yekateryna, najstarsza córka Zinaidy Mukhortovej powiedziała Fundacji Otwarty Dialog, że wcześniej bliskim udało się zobaczyć Zinaidę przez okno tylko jeden raz 11.08.2013, przy czym zauważyli wtedy u niej alergiczną wysypkę. Córka obawia się, że są to skutki przymusowego podawania leków.
Krótka historia prześladowania
Zinaida Mukhortova, urodzona w 1958 roku w mieście Balkhash (obwód karagandyjski), matka trójki dorosłych dzieci. Od 1995 roku prowadziła działalność jako adwokat i obrońca praw człowieka, udzielając bezpłatnych porad prawnych miejscowej ludności i potępiając przypadki korupcji w organach sądowych.
30.07.2009 wspólnie z trzema innymi mieszkankami Balkhash – Klarą Kambetbeyevą, Lyudmilą Kashtanovą i Yekateriną Gur – wysłała list zbiorowy do prezydenta Republiki Kazachstanu oraz do społecznej komisji antykorupcyjnej działającej przy partii narodowo-demokratycznej „Nur Otan” w związku z bezprawnymi działaniami deputowanego Mażylisu z regionu balkharskiego Nigmatulina Yerlana (obecnie Nigmatulin Yerlan jest deputowanym Senatu, a jego brat Nigmatulin Nurlan jest przewodniczącym Mażylisu Parlamentu Republiki Kazachstanu). Zdaniem obrończyni praw człowieka Mukhortovej, miała ona wszelkie podstawy prawne, aby uważać, iż deputowany osobiście bądź przez swoich adwokatów, wśród których znajdowała się Noylya Rozhantseva, wykorzystująca swoją znajomość z politykiem, wywierali presję na sąd chcąc przechylić jego zdanie na swoją korzyść w czasie rozpatrywania spraw cywilnych Klary Kambetbetovej, Lyudmily Kashtanovej i Yekateriny Gur.
18.08.2009 Yerlan Nigmatulin w swoim piśmie skierowanym do prokuratora nazwał przedstawione fakty oszczerstwem, które zostały przywołane tylko po to, aby oczernić jego działalność jako deputowanego. W tym czasie adwokaci, których nazwiska zostały wymienione w skardze, zwrócili się do sądu z żądaniem pociągnięcia Zinaidy Mukhortovej oraz innych osób, które podpisały skargę, do odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego zawiadomienia. W efekcie przeciwko wszystkim czterem – obrończyni praw człowieka i trójce poszkodowanych kobiet – wszczęto sprawę karną z powodu fałszywego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa korupcyjnego (art. 351 kodeksu karnego RK, cz. 2 – pozbawienie wolności na okres do 6 lat).
12.02.2010 Zinaida Mukhortova została aresztowana bezpośrednio na sali sądowej w mieście Balkhash, po tym jak zmieniono jej środek zapobiegawczy ze zobowiązania do nieopuszczania miejsca zamieszkania na areszt tymczasowy. 26.02.2010 sędzia przychylił się do wniosku powódki Noyli Rozhentsevej, dlatego Zinaida Mukhortova została przeniesiona z aresztu tymczasowego w Balkhash do aresztu śledczego Nr 16 w Karagandzie, aby umożliwić przeprowadzenia przymusowej ekspertyzy psychologiczno-psychiatrycznej. Jednakże karagandyjskim lekarzom nie udało się w ciągu miesiąca sporządzić jednoznacznej opinii. Z tego powodu, „dla dodania jasności”, obrończynię praw człowieka wysłano do Republikańskiego Ośrodka Naukowo-Badawczego Psychiatrii i Toksykologii w Almaty, gdzie 07.07.2010 postawiono jej diagnozę „zaburzenia urojeniowe w stosunku do konkretnych osób”.
05.08.2010 Balkhashski Sąd Miejski uznał cztery oskarżone – Zinaidę Mukhortovą, Klarę Kambetbayevą, Lyudmilę Kashtanovą i Yekaterinę Gur – za winne złożenia fałszywego zawiadomienia, skazując trójkę z nich z art. 351 cz. 2 kk RK na dwa lata pozbawienia wolności warunkowo. Z kolei Zinaida Mukhortova na podstawie opinii, uzyskanej z ekspertyzy Nr 56 z 07.07.2010 po przeprowadzeniu kompleksowego badania psychiatrycznego w warunkach szpitalnych, została zwolniona z odpowiedzialności karnej i skierowana na przymusowe leczenie do Republikańskiego Specjalistycznego Szpitala Psychiatrycznego w miejscowości Aktas w rejonie talgarskim obwodu almatyńskiego. Do szpitala tego została jednak przyjęta dopiero 12.01.2011. Przez ponad 5 miesięcy znajdowała się w areszcie śledczym bez sankcji. W tym szpitalu psychiatrycznym umieszcza się przestępców, którzy dopuścili się ciężkich zbrodni i zostali uznani za niepoczytalnych, takich jak: maniacy, seryjni zabójcy, ludożercy. Zinaida Mukhortova powiedziała, że w czasie pobytu w szpitalu wywierano na nią presję psychiczną i stosowano przemoc fizyczną: „Przepisano mi aminazin, który był podawany siłą. Miałam po nim straszne bóle głowy, krew ciekła mi z nosa, opuchła twarz, rozwinęła się alergia. Odmawiałam przyjmowania leków, ale mnie bito, przywiązywano do łóżka, szpatułką rozwierano mi zęby i wciskano tabletki”.
06.09.2011 zgodnie z postanowieniem Tolgarskiego Sądu Rejonowego Zinaidę Mukhortovą przeniesiono ze szpitala psychiatrycznego w miejscowości Aktas na oddział ogólny szpitala psychiatrycznego w Balkhash. 22.09.2011 po uzyskaniu opinii specjalnej komisji, w której stwierdzono, że stan psychiczny kobiety nie budzi obaw, i może ona leczyć się u lekarza psychiatry zgodnie z miejscem zamieszkania, Mukhortova została zwolniona. Jednak 23.09.2011, kiedy obrończyni praw razem z siostrą Natalią Abent przyszła do miejscowej kliniki psychiatrycznej, lekarze odmówili jej zarejestrowania twierdząc, że „nie ma żadnej diagnozy”.
12.12.2011 Zinaidę Mukhortovą ponownie pod przymusem umieszczono w miejscowym szpitalu psychiatrycznym, dokąd zwabiono ją pod pozorem odbycia rozmowy z lekarzem naczelnym. Komentatorzy podkreślali, że „ukryto” ją w na oddziale psychiatrycznym po tym, jak 05.12.2011 Sąd Najwyższy RK przyjął do rozpoznania skargę złożoną przez obrończynię praw człowieka, dotyczącą opinii lekarskiej 07.07.2010 sporządzonej przez lekarzy z Almaty. Na oddziale przebywała do 29.12.2011. Według relacji obrończyni praw człowieka Anary Ibrayevej, Zinaida Mukhortova złożyła skargę na przymusową hospitalizację jakiej została poddana w okresie od 12.12.2011 do 29.12.2011, jednak, „kiedy sprawa doszła do instancji kasacyjnej w Karagandyjskim Sądzie Obwodowym, zadzwonili do niej do domu i powiedzieli, że rozpoznania w sprawie nie będzie, bo minął termin składania skargi”.
31.01.2012 Kolegium Kasacyjne Sądu Najwyższego Republiki Kazachstanu, wydając postanowienie uchyliło orzeczenie Balkhashskiego Sądu Miejskiego z 05.08.2010 w stosunku do Zinaidy Mukhortovej i skierowało sprawę do ponownego rozpoznania. 26.07.2012 Balkhashski Sąd Miejski na podstawie art.517 cz. 2 kpk RK wydał postanowienie o umorzeniu sprawy przeciwko oskarżonej oraz zwolnieniu jej ze stosowania przymusowych środków o charakterze medycznym. Powyższe postanowienie 13.09.2012 zostało potwierdzone przez Kolegium Kasacyjne Alamtińskiego Sądu Obwodowego. W ten sposób postanowienie wydane przez Talgarski Sąd Rejonowy z 06.09.2011 utraciło swoją moc prawną. Ponadto, 05.10.2012 stan zdrowia psychicznego Zinaidy Mukhortovej został potwierdzony w opinii sporządzonej przez rosyjskiego eksperta, kandydata nauk medycznych Kyuri Idrisova, który w okresie od 25 do 27.09.2012 przeprowadził badanie psychiatryczne poszkodowanej na zaproszenie społecznej organizacji „Kadir-Kasiyet” w ramach projektu pod nazwą „Monitoring stanu bezpieczeństwa obrońców praw człowieka w Kazachstanie”.
Bezprawne umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym obrończyni praw człowieka Zinaidy Mukhortovej odbiło się szerokim echem w społeczeństwie. Obrońcy praw człowieka z Kazachstanu, Kirgistanu, Polski, Tadżykistanu przygotowali wspólne oświadczenie, które zostało przekazane prezydentowi, premierowi i prezesowi Sądu Najwyższego Republiki Kazachstanu. Międzynarodowa organizacja obrony praw człowieka Front Line Defenders wyraziła przypuszczenie, że przymusowe leczenie psychiatryczne Mukhortovej mogło zostać wyznaczone w odwecie za prowadzoną przez nią działalności w dziedzinie obrony praw człowieka. Z kolei Human Rights Watch zażądała natychmiastowego jej uwolnienia w związku z rażącym naruszeniem art. 7 (niedopuszczalność traktowania lub karania, które poniża godność człowieka) i art. 9 (niedopuszczalność samowolnego aresztowania lub zatrzymania) Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który dla Kazachstanu posiada moc obowiązującą.
Fundacja Otwarty Dialog solidaryzuje się z wyżej wymienionymi oświadczeniami, podkreśla niedopuszczalność prześladowania i przymusowego „leczenie psychiatrycznego” Zinaidy Mukhortovej za prowadzenie działalności w sferze praw człowieka i apeluje do władz Kazachstanu o jej bezwarunkowe uwolnienie. Żądamy pociągnięcia do odpowiedzialności wszystkich, którzy mieli związek z bezprawnym zatrzymaniem obrończyni praw człowieka. Domagamy się również przeprowadzenia niezależnego śledztwa z udziałem przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego Kazachstanu i międzynarodowych obserwatorów.
Wszystkie zainteresowane osoby mogą udzielić poparcia dla naszych apeli, kierując pisma pod niżej wskazane adresy:
- Placówka państwowa „Szpital psychiatryczny” w Balkhash – Republika Kazachstanu, obwód karagandyjski, miasto Balkhash, Bolnichnyy gorodok 1. Тel. +7(71036) 4-37-63 (Lekarz Naczelny Szpitala – Iskakov Rysbek Rakhimzhanovich), 4-00-68 (sekretariat), fax: +7(71036) 4-20-91, e-mail: [email protected].
- Ministerstwo Ochrony Zdrowia Republiki Kazachstanu – 010000, Astana, Lewy Brzeg, ul. Orynborg 8, Dom Ministerstw, wyjście nr 5. Tel. +7 (7172) 74-32-43, +7(7172) 74-32-40 (kancelaria), fax: +7(7172) 74-36-50, e-mail: [email protected].
- Sąd Miejski w Balkhash – 100300, Republika Kazachstanu, obwód karagandyjski, Balkhash, ul. Lenina, 44. Tel. +7(71036) 4-87-06 (sekretariat), +7(71036) 4-34-67 (sędzia Ibragimova Mayra Nabiyevna), e-mail: [email protected].
- Prokuratura w Balkhash – Republika Kazachstanu, obwód karagandyjski, Balkhash, ul. Sabitovej 37А. Тel. +7(71036) 4-20-34 (sekretariat).
- Prokuratura Generalna Republiki Kazachstanu – 010000, Republika Kazachstanu, Astana, ul. Orynborg, 14. Tel. +7 (7172) 71-26-50 (prokurator dyżurny).
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Kazachstanu – 010000, Republika Kazachstanu, Astana, prospekt Tauyesidzik 1. Tel. +7 (7172) 71-40-12 (sekretariat Marata Demeulova, pierwszego zastępcy ministra), e-mail: [email protected].
- Senat Parlamentu Republiki Kazachstanu – Republika Kazachstanu, Astana, Budynek Senatu Parlamentu Republiki Kazachstanu. Tel. +7 (7172) 74-72-37; +7 (7172) 74-72-53 (przyjęcia pism od obywateli), e-mail: [email protected].
- Mażylis Parlamentu Republiki Kazachstanu – Republika Kazachstanu, Astana, Dom Mażylisu Parlamentu. Tel. +7 (7172) 74-67-79 (sekretariat komitetu do spraw ustawodawstwa i reformy sądownictwa) e-mail: [email protected].
