Sprawa Zaure Akpenbetovej: byłej pracownicy BTA Banku przedstawiono zarzuty w ramach ścigania karnego Mukhtara Ablyazova

Byłej pracownicy kazachskiego BTA Banku Zaure Akpenbetovej grozi ekstradycja do Kazachstanu w związku z zarzutami, jakie przedstawiono jej w sprawie przeciwko znanemu opozycyjnemu politykowi Mukhtarovi Ablyzovowi. Adwokaci Zaure Akpenbetovej zwracają uwagę na polityczny podtekst sprawy. Władze Węgier zastanawiają się nad udzieleniem jej azylu politycznego.

NA SKUTEK POLITYCZNEGO KONFLIKTU NURSULTANA NAZARBAYEVA I MUKHTARA ABLYAZOVA BYLI PRACOWNICY BTA BANKU ZOSTALI OSKARŻENI O PRZESTĘPSTWA FINANSOWE

Obywatelka Kazachstanu Zaure Akpenbetova (nazwisko panieńskie – Dzhunusova) od 1994 roku była zatrudniona w różnych firmach Mukhtara Ablyzova w charakterze ekonomisty i księgowej. Od 2005 do 2009 roku pracowała w BTA Banku na stanowisku specjalisty, dyrektora oddziału, zastępcy kierownika wydziału obsługi klienta korporacyjnego w oddziale banku w Almaty. Poza tym, Zaure Akpenbetova jest również daleką krewną Mukhtara Ablyzova.  

Zaure Akpenbetova znajdowała się w gronie pracowników BTA Banku, przeciwko którym w 2009 roku zostały wszczęte sprawy karne po tym, jak zaostrzył się konflikt polityczny pomiędzy Mukhtarem Ablyzovem a prezydentem Nursultanem Nazarbayevem. W 2009 roku prezes rady nadzorczej BTA Banku Mukhtar Ablyazov po raz kolejny popadł w niełaskę u prezydenta, ponieważ nie zaprzestał prowadzenia działalności opozycyjnej. W konsekwencji, na polecenie Nursultana Nazarbayeva 02.02.2009 na posiedzeniu gabinetu ministrów zostało złożone oświadczenie o objęciu przez państwo kontrolą dwóch kluczowych banków w kraju — BTA Bank i Alians. Formalnie przeprowadzenie takich działań było uzależnione od stwierdzenia przez państwowe organy nadzoru finansowego rażących nadużyć w działaniach BTA Banku, chociaż przed rozpoczęciem konfliktu pomiędzy prezydentem a Mukhtarem Ablyazovem, nie było mowy o jakichkolwiek nadużyciach w działaniach banku. Przewodniczący rady nadzorczej banku Mukhtar Ablyazov i jego pierwszy zastępca Zhaksylyk Zharimbetov, zostali usunięci 02.02.2009 z zajmowanych stanowisk.

Wkrótce grupa śledcza, do której weszli przedstawiciele Prokuratury Generalnej, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Policji Finansowej wszczęła sprawy karne przeciwko Muktarovi Ablyazovowi i jego byłym kolegom z BTA Banku. Zaure Akpenbetova uzyskała status oskarżonej 01.07.2009. We wrześniu 2009 roku Prokuratura Generalna zgłosiła jako osobę poszukiwaną międzynarodowym listem gończym Zaure Akpenbetovą, a także innych byłych pracowników i szefów BTA Banku: Mukhtara Ablyazova, Zhaksylyka Zharimbetova, Romana Solodchenko, Rifata Rizoyeva, Bulata Karimova, Tatyanę Paraskevich, Kayrata Sadykova, Veronikę Yefimovą, Zhaiybeka Burkitbayeva, Svetlanę Nachinkinę, Yerlana Kosaryeva, Zhannę Akhmedyarovą, Eleonorę Sergo, Anarę Abdikaimovą. Te oraz inne osoby spośród grona byłych pracowników BTA Banku, nazwano członkami zorganizowanej grupy przestępczej (ZGP). Wszystkim przedstawiono zarzuty z następujących artykułów Kodeksu Karnego Republiki Kazachstanu (kk RK):

– artykuł 176, część 3, podpunkt „а”, „b” („przywłaszczenie lub defraudacja powierzonego mienia”);

– artykuł 193, część 3, podpunkt „b”, „c” („legalizacja środków pieniężnych, nabytych nieleganie”).

Zdaniem śledczych, komitet kredytowy BTA Banku, na polecenie Mukhtara Ablyazova, udzielał kredytów podstawionym firmom, stosując przy tym uproszczone zasady ich przyznawania. W celu zabezpieczenia tych kredytów firmy przedstawiały w charakterze zastawu majatek, którego wartość była mocno zawyżona; interesujące, że ten sam majątek mógł zostać przedstawiony jako zabezpieczenie przez różne firmy. Zaure Akpenbetovej zarzuca się, iż działając w składzie ZGP, 30.01.2009 dokonała zaboru środków należących do „Temirbanku” (struktury siostrzanej BTA Banku) poprzez przelanie na konto rozliczeniowe firmy „Kazakhstanskoye kollektornoye agenstvo” kwoty w wysokości prawie 9,5 mld tenge (46,5 mln euro) pod pozorem dokonywania zwrotu środków pieniężnych. Obrona twierdzi, że Zaure Akpenbetova pracując w BTA Banku, nie posiadała uprawnień do przekazania środków „Temirbanku”. Śledczy twierdzą również, iż Zaure Akpenbetova dokonywała rejestracji firm-rezydentów i załatwiała upoważnienia dla przedstawicieli firm zarejestrowanych w rajach podatkowych.

Po przedstawieniu zarzutów, były prezes BTA Banku Mukhtar Ablyazov wyjechał do Wielkiej Brytanii. W dniu 29.01.2011 jeden z funkcjonariuszy policji Wielkiej Brytanii poinformował Mukhtara Ablyazova o grożącym mu niebezpieczeństwie porwania lub wyrządzenia krzywdy fizycznej, które mogą mieć podłoże polityczne. Biorąc pod uwagę polityczne motywy prześladowania byłych pracowników BTA Banku i obawiając się o swoją wolność i bezpieczeństwo, Zaure Akpenbetova w 2009 roku razem z trójką małoletnich dzieci wyjechała do Federacji Rosyjskiej. Z czasem zmieniła miejsce pobytu i wyjechała na Ukrainę, gdzie mieszkała od kwietnia 2009 do września 2012. W październiku 2012 razem ze swoim mężem (obywatelem Ukrainy) i dziećmi wyjechała na Węgry, gdzie posiada kartę pobytu.

25.12.2009 zapadł wyrok skazujący 12 menedżerów BTA Banku pozostych w Kazachstanie, na kary od 2 dо 8 lat pozbawienia wolności. 24.05.2012 Medeuski Sąd Rejonowy w Almaty skazał 21 byłych pracowników BTA Banku na kary więzienia wynoszące od 5 do 8 lat oraz karę dodatkową w postaci konfiskaty majątku. Jedna z oskarżonych w sprawie BTA Banku Zhanna Akhmedyarova wróciła z Moskwy do Kazachstanu pod koniec 2009 roku. Za okazanie pomocy organom ścigania w sprawie Mukhtara Ablyazova, na podstawie art.65 kk RK została zwolniona z odpowiedzialności karnej „w związku z wyrażeniem przez nią czynnego żalu”. Później jednak Prokuratura Generalna Kazachstanu uchyliła swoją decyzję, w wyniku czego 24.05.2012 Zhanna Akhmedyrova została skazana na 5 lat pozbawienia wolności za „przywłaszczenie lub zdefraudowanie powierzonego mienia”.  

Jednego dnia, 04.05.2013, Agencja Republiki Kazachstanu do walki z przestępczością zorganizowaną i korupcją (tzw. policja finasowa) po swojej linii ogłosiła o poszukiwaniach Mukhtara Ablyazova i Zaure Akpenbetove. W lipcu 2013 roku policja finansowa przeprowadziła akcję polegającą na zastraszaniu i prześladowaniu dziesiątek obywatelskich aktywistów, wzywając ich na przesłuchania w sprawie prowadzonej przeciwko Mukhtarovi Ablyazovowi.

23.07.2013 Zaure Akpenbetova zwróciła się do wydziału służby migracyjnej w Budapeszcie o zaktualizowanie danych dotyczących zameldowania. Służba migracyjna poinformowała ją o wydaniu przez Interpol nakazu jej aresztowania na wniosek Kazachstanu. Tego samego dnia węgierska policja zatrzymała Zaure Akpenbetovą. 25.07.2013 odbyło się posiedzenie sądu w sprawie ekstradycji Zaure Akpenbetovej. Sędzia poinformował, że w celu rozpatrzenia wniosku, kazachskie władze powinny do 03.09.2013 przekazać dodatkową dokumentację. Do tego czasu Zaure Akpenbetova pozostanie w budapesztańskim areszcie.

ZAURE AKPENBETOVA OBAWIA SIĘ O SWOJE ŻYCIE, JEŚLI ZOSTANIE DOKONANA JEJ EKSTRADYCJA DO KAZACHSTANU I PROSI WŁADZE WĘGIER O UDZIELENIE JEJ AZYLU POLITYCZNEGO

25.07.2013 Zaure Akpenbetova skierowała do wydziału imigracyjnego w Budapeszcie wniosek o udzielenie jej azylu politycznego na Węgrzech. Dopóki trwa procedura udzielania azylu, Zaure Akpenbetova nie może zostać wydalona do Kazachstanu. Wcześniej azyl polityczny w Europie otrzymali inni byli szefowie BTA Banku. Między innymi, 07.07.2011 rząd Wielkiej Brytanii powołując się na ewentualne polityczne motywy ścigania Мukhtara Ablyazova, udzieliło mu azylu politycznego. W styczniu 2012 azyl polityczny w Wielkiej Brytaniii otrzymał także Zhaksylyk Zharimbetov i Roman Solodchenko. Warto zauważyć, że nigdy nie zajmowali się oni polityką, jednak Trybunał Imigracyjny Wielkiej Brytanii uznał kierowane przeciwko nim zarzuty za politycznie motywowane. W taki sposób organy rządowe Wielkiej Brytanii zaznaczyły, że reżim Nursultana Nazarbayeva może zagrażać nie tylko bezpośrednio opozycyjnemu politykowi Mukhtarovi Ablyazovowi, ale także jego kolegom, wspólnikom, przyjacielom lub krewnym, którzy nie są zaangażowani w działalność polityczną.

Ponadto, w trakcie procedury uzyskiwania azylu politycznego w Europie znajdują się również inni wspólnicy Mukhtara Ablyazova. W kwietniu 2013 roku wniosek o udzielenie azylu politycznego w Republice Czeskiej złożyła Tatyana Paraskevich, księgowa, była współpracownica Mukhtara Ablyazova, która została zatrzymana przez czeską policję na wniosek Interpolu. Kazachska prokuratura ściśle współpracuje z prokuraturami Rosji i Ukrainy, które wszczęły przeciwko niej sprawy karne w związku z prowadzoną sprawą BTA Banku. 10.01.2013 kazachski opozycyjny polityk Muratbek Ketebayev złożyl wniosek o udzielenie mu azylu politycznego w Polsce. Kazachstan ogłosił za nim międzynarodowy list gończy, jako powód podając zarzut usiłowania obalenia ustroju konstytucyjnego. Prokuratura okręgowa w Lublinie nazwała takie zarzuty politycznymi. Polska prokuratura oczekuje na dodatkowe dokumenty z Kazachstanu w sprawie ekstradycji Muratbeka Ketebayeva. Opozycyjny polityk podejrzewa, że, prawdopodobnie, przeciwko niemu są przygotowywane dodatkowe zarzuty, między innymi mające związek ze sprawą BTA Banku.24.01.2013 Aleksander Pavlov, były szef ochrony Mukhtara Ablyazova, złożył wniosek o udzielenie mu azylu politycznego w Hiszpanii, jednakże 05.07.2013 został on odrzucony po rozpatrzeniu go przez pierwsza instancję. Adwokaci nie wykluczają możliwości zaskarżenia tej decyzji. Kazachstan ogłosił za Aleksandrem Pavlovem międzynarodowy list gończy z powodu oskarżenia o przygotowywanie aktów terorystycznych. 22.07.2013 Nawyższy Sąd Narodowy Hiszpanii (Audiencia Nacional) sankcjonował ekstradycję Aleksandra Pavlova do Kazachstanu, lecz adwokaci zaskarżyli to postanowienie.

Zgodnie z procedurą udzielania azylu politycznego, władze Węgier powinny ustalić, czy Zaure Akpenbetova może otrzymać azyl polityczny w „bezpiecznym kraju” trzecim, z którego trafiła na Węgry. W jej przypadku takim krajami są Federacja Rosyjska i Ukraina. Adwokaci Zaure Akpenbetovej podkreślają jednak, że Ukraina i Federacja Rosyjska nie są krajami bezpiecznymi dla osób poszukujących azylu politycznego. 19.07.2013 Urząd Wysokiego Komisarza ONZ do spraw uchodźców (UWKU ONZ) oświadczył, że Ukraina nie udziela wystarczającej ochrony przed przmusowym powrotem, a także nie zapewnia efektywnego i sprawiedliwego przeprowadzenia procedury udzielania schronienia uchodźcom: „Z tego powodu Ukraina nie powinna być traktowana jako bezpieczny kraj trzeci i UWKU ONZ zaleca innym państwom nie zawracać poszukujących schronienia uchodźców na Ukrainę na tej podstawie”.

03.07.2013 Amnesty International oświadczyła, że władze Kazachstanu, Ukrainy, Federacji Rosyjskiej stosują niezgodną z prawem praktykę wydawania, narażając szukających schronienia uchodźców na niebezpieczeństwo stosowania tortur i okrutne traktowanie: „Już od kilku lat funkcjonariusze środkowo-azjatyckich struktur siłowych na terenie tych państw, a także w Rosji i na Ukrainie, bez przeszkód prowadzą lub usiłują prowadzić porwania osób ubiegających się o azyl, uchodźców i innych obywateli państw Azji Środkowej”. Z kolei Rachel Denber, zastępca dyrektora wydziału Europy i Azji Środkowej organizacji obrony praw człowieka Human Rights Watch, zaznaczyła: „Jest kilka przykładów, kiedy ludzie szukający schronienia na Ukrainie, zwyczajnie przepadali bez wieści. Na przykład historia Leonida Rozvozzhayeva. Kiedy szukał schronienia, został po prostu porwany z Ukrainy i w jakiś sposób znalazł się kilka dni później w Rosji, gdzie był ścigany przez prawo. Po szerokim nagłośnieniu sprawy Leonida Razvozzhayeva, 25.10.2012 przedstawiciel MSZ Ukrainy oświadczył, że porwanie miało miejsce, ale „to nie jest sprawa karna, a kwestia współpracy pomiędzy organami ścigania, o której ja niczego nie wiem”.

W ten sposób, pobyt Zaure Akpenbetovej na terenie Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy grozi  ewentualnym przekazaniem jej kazachskim organom ścigania. 09.07.2013 Europejski Trybunał Praw Człowieka zobowiązał Federację Rosyjską, aby powstrzymała się przed ektradycją byłej współpracownicy BTA Banku Veroniki Yefimovej do Kazachstanu, a także do wypłacenia jej odszkodowania w wysokości 20 tysięcy euro. Trybunał uznał, że rosyjskie organy ścigania złamały normy procesowe w czasie zatrzymania Veroniki Yefimovej, dokonywanego na wniosek Kazachstanu.

Istnieją wszelkie podstawy, aby zakładać, iż celem kazachskich władz, usiłujących doprowadzić do ekstradycji Zaure Akpenbetovej oraz innych osób z otoczenia Mukhtara Ablyazova, jest uzyskanie obciążających go zeznań. Departament Stanu USA, Naczelna Rada Adwokacka w Polsce, Freedom House stwierdzili, że w Kazachstanie brak jest niezależnego systemu wymiaru sprawiedliwości i sprawiedliwego przebiegu postępowania przed sądem. Dlatego, jeśli dojdzie do ekstradycji ludzi z otoczenia Mukhtara Ablyazova do Kazachstanu, to staną się oni ofiarami prześladowań, prowadzonych w sposób wybiórczy.

Fundacja „Otwarty Dialog” podziela zaniepokojenie międzynarodowych organizacji w zakresie systematycznego stosowania wobec aresztowanych i skazanych tortur oraz innych rodzajów okrutnego traktowania w Kazachstanie. Artykuł 3 Konwencji ONZ zakazującej stosowania tortur, zabrania wydawania osób państwom, w których wobec zatrzymanych mogą być stosowane tortury. Konwencja ONZ dotycząca statusu uchodźców (art. 33) również chroni przed wysłaniem, jeśli osoba może zostać poddana prześladowaniom z powodu swoich przekonań politycznych.

Fundacja „Otwarty Dialog” zwraca się do Ministra Sprawiedliwości Węgier Tibora Navraksisa z apelem o niedopuszczenie do ekstradycji Zaure Akpenbetovej do Kazachstanu, co może zagrażać jej życiu i zdrowiu. Apelujemy również do Sandora Balazsa Czecha, przedstawiciela Wydziału Imigracyjnego w Budapeszcie o przychylność w sprawie uzyskania przez Zaure Akpenbetovą statusu uchodźcy politycznego na Węgrzech.

Wszyscy zainteresowani mogą udzielić poparcia dla naszych apeli zwracając się z pod następujące adresy:

• Ministerstwo Sprawiedliwości Węgier (Ministry of Public Administration and Justice) – 1357 Budapest, Kossuth Lajos tér 2-4. Tel.: +36-1-795-1000, fax: +36-1-795-0002, e-mail: [email protected]
• Office of Immigration and Citizenship, Directorate for Budapest and Pest County – 1117 Budapest, Budafoki út 60. Telephone: +36-1-463-91-62  Fax: 36-1-463-48-45, e-mail:  [email protected]