W ciągu kilku dni dziesiątki obywatelskich aktywistów z różnych regionów Kazachstanu otrzymało wezwanie z policji finansowej do stawienia się na przesłuchanie w związku ze sprawą karną toczącą się przeciwko opozycjoniście Mukhtarovi Ablyazovowi. Aktywistom zagrożono konsekwencjami karnymi w przypadku, jeśli zdecydują się na wzięcie udziału w zgromadzeniu sił demokratycznych w Almaty.
W ciągu zaledwie trzech dni, bo od 02.07.2013 do 05.07.2013, aktywiści z różnych regionów Kazachstanu otrzymali z regionalnych departamentów do walki z przestępczością gospodarczą i korupcją (dalej zwanych policją finansową) wezwania do stawienia się na przesłuchanie. Otrzymali je między innymi: dziennikarka „Radia Azatyk” z Atyrau Saniya Toyken, obrończyni praw człowieka Asel Nurgaziyeva, obrońca praw człowieka i aktywista obywatelski z Kokchetau Tulegen Kasenov, szef atyrauskiej organizacji pozarządowej „Arlan” Maks Bokayev, przewodniczący zarządu stowarzyszenia społecznego „Aksakaly” z Kokchetau Viktor Novikov oraz inni obywatelscy aktywiści z regionów. Maks Bokayev, Asel Nurgaziyeva i Viktor Novikov byli zmuszeni stawiać się na przesłuchanie dwa razy, a Tulegen Kasenov – trzy razy.
Powodem wezwania przez policję finansową aktywistów obywatelskich i obrońców praw człowieka było ich przesłuchanie w charakterze świadków w sprawie karnej toczącej się przeciwko eks przewodniczącemu Rady Nadzorczej BTA-banku Muhktarowi Ablyazovowi i byłym szefom banku. W większości przypadków w wezwaniach nie podano jednak, że aktywiści są wzywani na przesłuchanie w charakterze świadków, co wprost łamie cz.2 art. 211 kodeksu postępowania karnego RK (kpk RK). Z przykładem jednego z wezwań można się zapoznać w załączniku: pobierz załącznik. Jak zaznacza obrońca praw człowieka Yevgeniy Zhovtis, „wezwanie, które nie zawiera wymaganych danych, co do zasady, nie jest dokumentem procesowym”. Co więcej, obywatelskiego aktywistę z Kokchetau Tulegena Kasenova, funkcjonariusze policji finansowej 02.07.2013 doprowadzili do wydziału w ogóle bez wezwania. Niektórych aktywistów obywatelskich policja zobowiązała na piśmie do nie rozpowszechniania informacji na temat przeprowadzonego przesłuchania. Obrończyni praw człowieka Asel Nurgaziyeva odmówiła podpisania takiego zobowiązania.
W wydziałach policji finansowej aktywistom obywatelskim zadawano następujące pytania:
– Czy znają osobiście Muhktara Ablyazova oraz innych byłych pracowników BTA-banku?
– Czy mają związek ze środkami należącymi do Mukhtara Ablyazova?
– Czu należą do jakiejś partii lub organizacji społecznej?
– Czy mają jakiś związek ze zakazaną i niezarejestrowaną partią „Alga!”?
– Czy planują w najbliższym czasie jakiś wyjazdu, aby wziąć udział w zebraniach lub wiecach?
Tulegen Kasenov zaznaczył, że na każdym przesłuchaniu funkcjonariusze policji finansowej mówili, że są w posiadaniu informacji o planach tych lub innych aktywistów obywatelskich, którzy mają zamiar pojechać 12.07.2013 do Almaty, aby wziąć udział w zgromadzeniu. Śledczy uważają, że zgromadzenie to jest finansowane ze środków Mukhtara Ablyazova, dlatego traktują je jako nielegalne. Obywatelski aktywista z Kokchetau Viktor Novikov usłyszał od policjantów w trakcie przesłuchania, że 12.07.2013 podczas zgromadzenia w Almaty jakoby „jest przygotowywana prowokacja przeciwko obecnej władzy”.
Jak wiadomo, 12.07.2013 i 13.07.2013 w Almaty odbędzie się zgromadzenie aktywistów obywatelskich i przedstawicieli opozycji, którego celem jest przedyskutowanie problemów społecznych w Kazachstanie. Między innymi, przedstawiciele społeczeństwa chcą wystąpić przeciwko podwyższeniu wieku emerytalnego kobiet i nieuzasadnionemu wzrostowi stawek opłat komunalnych dla ludności. Szereg kazachskich mediów zostało zaproszonych do relacjonowania to wydarzenia. Wszyscy aktywiści, którzy zostali wezwani na przesłuchanie przez policję finansową, planują wzięcie udziału w tym zgromadzeniu. Na przesłuchaniach policja uprzedziła ich o odpowiedzialności za wzięcie udziału w „akcjach finansowanych ze środków Mukhtara”. Policja finansowa grozi, że uczestnictwo aktywistów w zgromadzeniu w Almaty może zostać potraktowane jako współudział w przestępstwie, o które jest oskarżany Mukhtar Ablyazov.
Należy dodać, że policja finansowa nie posiada dowodów na udział Mukhtara Ablyazova w organizowaniu zgromadzenia sił demokratycznych w Almaty. Można zakładać, że takie wnioski policja wyciąga jedynie na podstawie tego, że wśród uczestników zgromadzenia znajdują się byli członkowie opozycyjnej i niezarejestrowanej partii „Alga!”, która jest prawną spadkobierczynią ruchu „Demokratyczny wybór Kazachstanu”, na którego czele stał Mukhtar Ablyazov. Jednakże na dzień dzisiejszy działalność niezarejestrowanej partii „Alga!” jest sparaliżowanа: sąd zakazał prowadzenia przez nią działalności, oskarżając o ekstremizm, a biura należące do partii zostały skonfiskowane na podstawie wyroku wydanego w sprawie opozycyjnego lidera Vladimira Kozlova.
Wcześniej, 30.05.2013, policja finansowa przeprowadziła przeszukania w biurach organizacji społecznych „ArkaSuyey” i „Balga”. Liderami tych organizacji są byli członkowie partii „Alga!” – Mikhail Sizov i Marat Zhanuzakov. Byli oni członkami komitetu organizacyjnego, przyznającego nagrodę „Svoboda”. Innych członków komitetu organizacyjnego Nurlana Zholdasova i Gulzhan Lepesovą 31.05.2013 przywieziono na przesłuchanie do wydziału policji finansowej, która uważa, że nagroda „Svoboda” jest finansowana osobiście przez opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova.
Należy zaznaczyć, że przesłuchania dotyczące osobistych planów aktywistów na temat wzięcia przez nich udziału w zgromadzeniu sił demokratycznych są niezgodne z prawem, ponieważ nie mają one bezpośredniego związku ze sprawą Mukhtara Ablyazova. Ponadto, cz. 3 art. 82 kpk RK daje świadkowi prawo odmówienia składania zeznań, które mogłyby narazić go lub jego najbliższych krewnych na ściganie przez prawo za dokonanie czynu zabronionego lub wykroczenia administracyjnego.
Aktywista obywatelski Tulegen Kasenov również informuje, że niektórzy aktywiści otrzymali kolejne wyzwania na przesłuchania w wydziale policji finansowej, na które mają się stawić 11.07.2013 i 12.07.2013, co powoduje, że nie będą mogli wziąć udziału w zgromadzeniu sił demokratycznych w Almaty. Na wezwaniach znajduje się dopisek o treści: „stawiennictwo obowiązkowe”, a także informacja, że w przypadku niestawiennictwa śledczy ma prawo zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka na przesłuchanie. W dniu 05.07.2013, na kolejnym przesłuchaniu, funkcjonariusz policji finansowej Е. Akhmetzhanov powiedział Tulegenovi Kasenovowi, że „już 11 lipca w każdym mieście obwodowym oraz w Almaty będą się znajdowali funkcjonariusze urzędu centralnego Agencji do walki z przestępczością gospodarczą i korupcją. Dlatego 12 lipca my (aktywiści – red.) powinniśmy przebywać w miejscu swojego zamieszkania, ponieważ ci funkcjonariusze zechcą z nami porozmawiać”. Tulegen Kasenov odmówił przyjęcia wezwania na 4 z kolei przesłuchanie, wyznaczone na 12.07.2013. Uważa on, że w rzeczywistości za działaniami policji finansowej stoi Komitet Bezpieczeństwa Narodowego.
Liczne przesłuchania obywatelskich aktywistów wywołują obawy, iż w przyszłości każda obywatelska inicjatywa w Kazachstanie, która pozostaje w sprzeczności z oficjalną polityką, może zostać bezpodstawnie oceniona przez władze jako działania finansowane ze środków znajdującego się w niełasce biznesmena Mukhtara Ablyazova. Na podstawie tego założenia, prokuratura Kazachstanu każdą niewygodną publiczną akcję może nazwać nielegalną. W ten sposób opozycyjni aktywiści obywatelscy są narażeni na niebezpieczeństwo wezwania ich na przesłuchanie bądź zatrzymania.
Fundacja „Otwarty Dialog” ostro krytykuje wykorzystywanie struktur siłowych, między innymi policji finansowej, w celu wywierania politycznego nacisku, zastraszania i prześladowania obywatelskich aktywistów oraz opozycji w Kazachstanie. Poprzez takie działania władze Kazachstanu rażąco łamią powzięte zobowiązania OBWE w zakresie swobody wyrażania opinii, zgromadzeń i stowarzyszeń. Wyrażamy zaniepokojenie z powodu możliwości represjonowania w przyszłości aktywistów obywatelskich i organizacji opozycyjnych w Kazachstanie. Zwracamy się z apelem do kazachskiego rządu, przed wszystkim Agencji do walki z przestępczością gospodarczą i korupcją, o zaprzestanie prześladowań obywatelskich aktywistów, których wyrazem jest łamanie konstytucyjnych praw do przeprowadzania pokojowych zgromadzeń i wieców.
Nasze apele można popierać zwracając się pod niżej podanymi adresy:
- Agencja Republiki Kazachstanu do walki z przestępczością gospodarczą i korupcją: 010000, Astana Kazachstan, ul. S. Seyfullina 37. E-mail: [email protected] Тel. +7 7172 90 92 60, +7 7172 90 92 14. Przewodniczący: Rashid Tusupbekov.
- Prezydent Kazachstanu Nursultan Nazarbayev – 010000, Astana, Kazachstan, Kancelaria Prezydenta, gmach „Akorda”, Lewy Brzeg rzeki Ishim, fax +7 7172 72 05 16.