Ściganie karne żony ukrywającego się kazachskiego opozycjonisty Mukhtara Ablyazova nosi wszystkie oznaki politycznego zamówienia. Ofiarą politycznej konfrontacji może się stać także jego sześcioletnia córka Alua Ablyazova. Międzynarodowa społeczność jest zobowiązane do zaangażowania się w całą sytuację, aby doprowadzić do sprawiedliwego zbadania przez sąd sprawy karnej wszczętej przeciwko Almie Shalabayevej.
Wątpliwość zarzutów przedstawionych Almie Shalabayevej
Nocą 01.06.2013 od razu po przybyciu na lotnisko w Astanie, dokąd trafiła po przeprowadzeniu niezgodnej z prawem deportacji z Włoch do Kazachstanu, przedstawiciel Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego (KBN) wręczył Almie Shalabayevej:
- Postanowienie o wszczęciu sprawy karnej i przyjęciu jej do realizacji (datowane 30.05.2013);
- Postanowienie o przedstawieniu zarzutów (datowane 30.05.2013);
- Postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci zobowiązania do nieopuszczania miejsca zamieszkania i właściwym zachowaniu (datowane 31.05.2013).
Alma Shalabayeva odmówiła podpisania tych dokumentów.
Naczelnik wydziału śledczego w departamencie KBN w obwodzie atyrauskim A. Abugaliyev wszczął sprawę karną przeciwko Almie Shalabayevej równo w jeden dzień po dokonaniu jej zatrzymania we Włoszech, co trudno nazwać zbiegiem okoliczności. Almie Shalabayevej przedstawiono zarzuty z następujących artykułów kodeksu karnego Republiki Kazachstanu (kk RK):
- Art. 325 cz. 2 kk RK: „Fałszowanie zaświadczenia lub innego urzędowego dokumentu, dającego uprawnienia lub zwalniającego z obowiązków, lub zbycie takiego dokumentu, jak również produkcja lub zbycie fałszywych stempli, pieczęci, blankietów, nagród państwowych Republiki Kazachstanu lub ZSRR, dokonywane wielokrotnie lub przez grupę osób pozostających w zmowie”;
- Art. 325 cz. 3 kk RK: „Posługiwanie się fałszywym dokumentem”.
Żonie opozycyjnego polityka Mukhtara Ablyazova grozi kara pozbawienia wolności na okres do 4 lat. Według wersji śledczych, Alma Shalabayeva w 2012 roku rzekomo weszła w porozumienie, którego celem było wykonanie fałszywych paszportów i dowodów osobistych Republiki Kazachstanu dla niej i jej trojga dzieci, za pośrednictwem pracowników Komitetu Służby Rejestracyjnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i pracowników departamentu sprawiedliwości w obwodzie atyrauskim. W dwa dni po deportowaniu Almy Shalabayevej, w dniu 04.06.2013, pracownicy tych organów zostali skazani przez Atyrauski Sąd Miejski Nr 2 na różne kary więzienia. Między innymi byli pracownicy policji migracyjnej Zhomart Kushaliyev i Dametken Kuzembayeva zostali skazani za przyjęcie korzyści majątkowej, jeden na 9 lat więzienia oraz konfiskatę mienia, a drugi na 7 lat i 2 miesiące więzienia oraz konfiskatę mienia.
Od razu po ogłoszeniu wyroku skazującego, obrońcy Dametken Kuzembayevej zgłosili o zamiarze zaskarżenia wyroku. Twierdzą oni, że wina ich klientki nie została udowodniona przed sądem – oskarżenie zostało oparte na przypuszczeniach i nie zostało potwierdzone dowodami. Oskarżenie nie przedstawiło ani wniosków z ekspertyzy, ani dowodów rzeczowych, ani dowodów na istnienie rozmów telefonicznych i wiadomości SMS, świadczących o winie Kuzembayevej. Wszystkie zarzuty zostały oparte jedynie na zeznaniach przedsiębiorcy Dany Yeseyevej, skazanej na dwa lata warunkowo. Zaś samej Kuzembayevej, według twierdzenia obrońców, w trakcie śledztwa niejednokrotnie proponowano przyznanie się do niepopełnionych przestępstw urzędniczych i dokonania pomówienia byłych kolegów w zamian za możliwość skorzystania z amnestii. W przeciwnym wypadku grożono jej przedstawieniem zarzutu z „cięższego” artykułu. W efekcie tak też się stało – Dametken Kuzembayeva została skazana na 7 lat i 2 miesiące pozbawienia wolności. W swoim ostatnim słowie wygłoszonym przed sądem, wysunęła ona pod adresem organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze zarzuty o to, że jej zdaniem, prowadził on śledztwo łamiąc przepisy postępowania karnego.
Po upływie sześciu dni, 07.06.2013, od chwili przewiezienia żony Mukhtara Ablyazova do Kazachstanu, pierwszy zastępca Prokuratora Generalnego RK Iogan Merkel oświadczył, że za posługiwanie się fałszywym paszportem Alma Shalabayeva została już skazana „na karę nie związaną z pozbawieniem wolności”. Tego samego dnia, po upływie kilku godzin na stronie internetowej Prokuratury Generalnej Iogan Merkel sprostował swoje wcześniejsze oświadczenie: „Informuję o mającym miejscu nieporozumieniu, związanym z niewłaściwą interpretacją moich słów. Alma Shalabayeva faktycznie jest sprawdzana na okoliczność jej związku z …faktami nielegalnego wykonania i wydania paszportów narodowych… Obecnie A. Shalabayeva podpisała zobowiązanie do nieopuszczania miasta Almaty, zarzuty nie zostały jej przedstawione, a więc zgodnie z tym, nie została skazana”. Później, tego samego dnia, 07.06.2013, Almie Shalabayevej doręczono postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Zgodnie z postanowieniem, Alma Shalabayeva od sierpnia 2012 roku do chwili obecnej rzekomo posługuje się paszportem Nr 08162365 wydanym 03.08.2012. Przykładów posłużenia się paszportem Nr 08162365 w postanowieniu nie wskazano.
Od 2009 roku do 01.06.2013 żona Mukhtara Ablyazova przebywała poza granicami Kazachstanu. Przebywając za granicą używała paszportu Nr 5347890, wydanego przez Republikę Kazachstanu 23.04.2007. Paszport ten jest ważny do 22.04.2017. Na podstawie tego paszportu, uzyskała ona 01.08.2011 status rezydenta Anglii, który jest ważny do 07.07.2016. Również na podstawie tego paszportu, w dniu 28.08.2012 została jej wydana karta rezydenta Łotwy ważna do 06.10.2013.
W dniu 20.06.2013 Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Środkowoafrykańskiej (RCA) oficjalnie potwierdziło, że Alma Shalabayeva posiada legalny paszport dyplomatyczny RCA o numerze 6FB04081 wydany na nazwisko Alma Ayan. Paszport został wydany 01.04.2010 i jest ważny do 31.03.2015. Minister Sprawiedliwości RCA przekazał kopię tego paszportu. Alma Shalabayeva złożyła wniosek o wydanie paszportu RCA na nazwisko Alma Ayan kierując się względami bezpieczeństwa.
Wynika, więc, że posiadanie przez Almę Shalabayevą od 2010 roku legalnego paszportu RCA nie oznacza utraty ważności jej kazachskiego paszportu Nr 5347890 wydanego 23.04.2007. Zgodnie z kazachskimi przepisami, obywatelstwo kazachskie traci się w przypadku nabycia przez osobę obywatelstwa innego państwa. Jednak utrata kazachskiego obywatelstwa następuje dopiero w chwili dokonania rejestracji tego faktu. W tym celu osoba powinna powiadomić konsulat o przyczynach podjęcia decyzji o zrzeczeniu się obywatelstwa. Na tej podstawie konsulat lub organy MSW w RK rejestrują fakt zrzeczenia się obywatelstwa. Alma Shalabayeva nie zwracała się do konsulatu, a państwo kazachskie, nie rejestrowało zrzeczenia się przez nią obywatelstwa. W takim przypadku Alma Shalabayeva może legalnie posługiwać się swoim kazachskim paszportem, niezależnie od faktu posiadania przez nią obywatelstwa środkowoafrykańskiego. W przypadku, gdy osoba nie wystąpiła z wnioskiem o dokonanie rejestracji zrzeczenia się obywatelstwa, to podlega ona jedynie karze administracyjnej – grzywna w wysokości 86550 tenge (437 euro).
Fundacja „Otwarty Dialog” otrzymała do zapoznania dokumenty od krewnych Almy Shalabayevej, dotyczące stawionych jej zarzutów. Przedstawiamy ich krótką analizę:
- Przytłaczającą część postanowienia o przedstawieniu zarzutów stanowi szczegółowy opis przestępstwa dokonanego przez kazachskich urzędników, którzy rzekomo pomogli żonie opozycjonisty i jej dzieciom w sfałszowaniu paszportów.
- Niezrozumiały pozostaje motyw przestępstwa zarzucanego Almie Shalabayevej: w 2012 roku nie miała ona powodu, aby starać się o uzyskanie nowego paszportu, ponieważ obecnie posiadany jest ważny do 2017 roku.
- Na podstawie materiałów sprawy wynika, że żona Mukhtara Ablyazova jest ścigana przez prawo z artykułu mówiącego o fałszowaniu dokumentów nawet w przypadku, gdy nie ona wypełniała ankietę, którą starając się o wydanie nowego paszportu składa się w komplecie z innymi dokumentami. Zgodnie z procedurą uzyskiwania paszportu, jeśli obywatel nie wypełnia osobiście tej ankiety, to upoważnione organy państwowe powinny odmówić mu wydania paszportu. Jeśli jednak organy państwowe przyjęły dokumenty od obywatela RK i wydały mu nowy paszport na ważnych blankietach ścisłego zarachowania, z ważnymi pieczęciami i stemplami, to takiego naruszenia dopuścili się urzędnicy. W takim przypadku, można mówić o odpowiedzialności karnej urzędników, ale nie obywatela RK, któremu zgodnie z prawem wydano ważny paszport.
- W postanowieniu o przedstawieniu zarzutów brakuje zarówno opisu udziału Almy Shalabayevej w zmowie, jak i opisu okoliczności przestępstwa, które zostało rzekomo dokonane przez nią osobiście. Nie ma także dowodów na poparcie istnienia zmowy.
- Według wersji śledczych, Alma Shalabayeva „weszła w porozumienie z Zharimbetovem Zhaksylykiem Dayrabayevichem, który ukrył się przed organami śledczymi w Londynie”, po to, aby przy pomocy urzędników Komitetu Służby Rejestracyjnej MSW RK, załatwił dla niej oraz jej dzieci nowe paszporty i dowody tożsamości Republiki Kazachstanu. Alma Shalabayeva przekazała rzekomo Zhaksylykowi Zharaimbetovowi kwotę 16 tysięcy dolarów, który ten przekazał urzędnikom w Kazachstanie z przeznaczeniem na załatwienie fałszywych paszportów. Wątpliwości budzi brak opisu stosunków wiążących żonę Mukhtara Ablyazova z Zhaksylykiem Zharimbetovem: dlaczego zwróciła się właśnie do niego? Ponadto, w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów nie podano, kiedy, w jaki sposób i w jakich okolicznościach Alma Shalabayeva przekazała Zhaksylykowi Zharimbetovowi pieniądze, a on zaś jej – fałszywy paszport. W ten sposób, fakt sfałszowania dokumentów przez Almę Shalabayevą nie został udowodniony.
- Brak jest informacji o tym, w jaki właściwie sposób Alma Shalabayeva i jej dzieci posługiwały się fałszywymi paszportami. Tak więc zarzut z artykułu 325 część 3 kk RK („posługiwanie się fałszywymi paszportami) również nie został udowodniony.
6-letnia córka Mukhtara Ablyazova i Almy Shalabayevej może trafić do domu dziecka
23.06.2013 Mukhtar Ablyazov oznajmił, że decyzja władz Kazachstanu dotycząca skazania jego żony na 2 lata więzienia i oddania 6-letniej córki do domu dziecka z powodu braku możliwości sprawowania nad nią opieki przez starych dziadków, ma charakter polityczny: „Teraz wydano polecenie, aby szybko przeprowadzić proces i skazać Almę. Zadanie to polecono wykonać jak najszybciej, pod koniec lipca, na początku sierpnia, kiedy Parlament Europejski wyjedzie na letnie wakacje. Jak się to mówi, „bez kurzu i hałasu”. Po skazaniu matki planuje się odebranie dziecka dziadkom i wysłanie go do domu dziecka. W celu uzasadnienia konieczności odebrania dziecka zostanie wykorzystane twierdzenie, że rodzice Almy nie są zdolni do wychowywania wnuczki z powodu podeszłego wieku matki i choroby Alzheimera ojca. Właśnie w tym celu rozpowszechniano plotki, że Alma dobrowolnie wróciła do Almaty, żeby opiekować się starymi rodzicami.
W związku z obawami dotyczącymi dalszego losu żony i 6-letniej córki Mukhtara Ablyazova, który w chwili obecnej przebywają w Kazachstanie, Fundacja „Otwarty Dialog” zwraca się oficjalnymi zapytaniami do kompetentnych organów Republiki Kazachstanu:
- Departament Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego w obwodzie atyrauskim (060000, Atyrau, ul. Satpayeva 20 „А”, tel. +7 7122 27-12-76, +7 7122 27-12-76)
- Prokuratura Generalna Republiki Kazachstanu (010000, Astana, Dom Ministerstw, wejście Nr 2, ul. Orynborg 8, tel.: +7 7172 71-26-20, +7 7172 71-28-68)
Z żądaniem wyjaśnienia najbardziej aktualnych spraw:
- Czy wszczęcie sprawy karnej przeciwko Almie Shalabayevej jest związane z jej zatrzymaniem we Włoszech?
- Kiedy dokładnie dowiedziano się o rzekomym związku Almy Shalabayevej ze sprawą sfałszowania paszportów i dowodów tożsamości? Jeśli takie informacje były znane przed dokonaniem deportacji Almy Shalabayevej, to, dlaczego wcześniej organy ścigania nie ogłosiły za nią międzynarodowego listu gończego?
- Czy sprawa karna została już przekazana do sądu i czy jest znana data rozpoczęcia przesłuchań?
- Szczegółowy opis sprawy, przedstawiony w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów powinien zostać oparty na obszernym materiale dowodowym. Czy umożliwiono obrońcy zapoznanie się z materiałami sprawy dotyczącej oskarżenia urzędników o korupcję? Czy te dowody zostały oparte wyłącznie na zeznaniach świadków? Czy wszystkie osoby złożyły zeznania, i czy zeznania te da się ze sobą porównać i powiązać? Czy obrońca otrzymał/złożył wniosek w sprawie otrzymania tych zeznań?
- Skąd było wiadomo, że Shalabayeva posługuje się fałszywym paszportem, o czym autorytatywnie stwierdza się w przekazanych dokumentach? Czy kiedykolwiek został odnaleziony wskazany fałszywy kazachski paszport, rzekomo wydany jej w sierpniu 2012 roku? Gdzie obecnie znajduje się ten paszport?
- Przestępstwo zarzucane Almie Shalabayevej należy do przestępstw średniej wagi. Dlaczego więc tą sprawą zajmuje się KBN, do którego kompetencji należy badanie spraw dotyczących bezpieczeństwa narodowego?
- Według wersji śledczych, Alma Shalabayeva wręczyła rzekomo łapówkę, aby kazachscy urzędnicy załatwili jej fałszywe paszporty. W postanowieniu o przedstawieniu zarzutów nie podano, że Alma Shalabayeva brała bezpośredni udział w fałszowaniu dokumentów. W takim przypadku, dlaczego Almę Shalabayevą oskarża się o fałszowanie dokumentów, a nie o wręczenie łapówki?
- 04.06.2013, w Atyrauskim Sądzie Miejskim Nr 2 zakończył się proces w sprawie wydania fałszywych kazachskich paszportów Almie Shalabayevej i jej dzieciom. Czy to znaczy, że dla udowodnienia winy Almy Shalabayevej w zakresie sfałszowania paszportów, zostaną wykorzystane materiały z tego procesu sądowego? Czy może to oznaczać, iż dalszy rozwój sprawy karnej przeciwko Almie Shalabayevej znajdzie oparcie w wyroku wydanym 03.06.2013 przez Atyrauski Sąd Miejski Nr 2? Czy istnieje prawdopodobieństwo, że na podstawie tego wyroku z 03.06.2013 udział Almy Shalabayevej w fałszowaniu paszportów będzie podawany jako fakt? Jeśli tak będzie, to żona Ablyazova nie będzie miała możliwości udowodnienia, że jest przeciwnie.
- Władze Republiki Środkowoafrykańskiej (RCA) potwierdziły, że Alma Shalabayeva od 2010 roku jest obywatelką RCA. Czy w przypadku dostarczenia przez Almę Shalabayevą zawiadomienia o przyczynach podjęcia decyzji i podstawach zrzeczeniu się obywatelstwa Kazachstanu, organy MSW w Kazachstanie dokonają rejestracji zrzeczenia się obywatelstwa? I czy wtedy Alma Shalabayeva będzie występowała w sprawie jako obywatelka innego państwa? Czy też będzie ona sądzona jako obywatelka RK?
Przypomnijmy, że żona znajdującego się w niełasce kazachskiego opozycjonisty Mukhtara Ablyazova Alma Shalabayeva oraz jego 6-letnia córka Alua Ablyazova zostały zatrzymane w trakcie operacji specjalnej przeprowadzonej we Włoszech 29.05.2013, a następnie deportowane do Kazachstanu 31.05.2013. Deportacja została przeprowadzona z rażącym naruszeniem międzynarodowych norm. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RK oświadczyło, iż żona i córka Mukhtara Ablyazova zostały deportowane do Kazachstanu z inicjatywy strony włoskiej. Jednocześnie premier, minister sprawiedliwości i minister spraw zagranicznych Włoch oświadczyli, że o sytuacji dotyczącej Almy Shalabayevej i jej córki, zostali poinformowani już po ich deportowaniu. Informuje się, że Minister Spraw Zagranicznych Włoch Emma Bonino określiła ten incydent jako wyróżniający się niekorzystnie.
Międzynarodowa organizacja UN Watch 12.06.2013 r. podczas kolejnej sesji Rady ONZ dotyczącej praw człowieka przedstawiła raport na temat „niesprawiedliwej” deportacji rodziny Mukhtara Ablyazova. Deputowani Parlamentu Europejskiego Nicole Kiil-Nielsen (Francja), Barbara Lochbihler (Niemcy), Franziska Keller (Niemcy) zadali na piśmie pytania Wysokiemu Przedstawicielowi Unii Europejskiej do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Catherine Ashton w sprawie porwania żony i sześcioletniej córki kazachskiego opozycyjnego polityka.
Fundacja „Otwarty Dialog” zwraca się do wszystkich osób zainteresowanych sprawiedliwym i uczciwym zbadaniem wszystkich okoliczności sprawy karnej wszczętej przeciwko Almie Shalabayevej, z apelem o wysyłanie podobnych zapytań do kompetentnych organów Republiki Kazachstanu. Przedstawiony przypadek stwarza niebezpieczny precedens dla niedemokratycznych rządów, pragnących wykorzystać członków rodzin, w tym małoletnie dzieci, w charakterze zakładników w walce z politycznymi oponentami.