Wysoki poziom korupcji i trudna do przewidzenia polityka państwa, stwarzają poważne przeszkody dla działań prowadzonych przez inwestorów w Kazachstanie. Dokonana przez państwo zmiana zasad współpracy z inwestorami zagranicznymi w sektorze farmaceutycznym, stawia pod znakiemzapytania perspektywy ich dalszej obecności w Kazachstanie.
Państwowy program w zakresie pozyskania inwestorów dla branży
Przemysł farmaceutyczny w Kazachstanie zaspokaja zaledwie 15% krajowego zapotrzebowania. Produkowane są przed wszystkim przynoszące niewielkie zyski leki generyczne (zamienniki, leki nieopatentowane). Według danych IHS Global Insight, w 2011 roku Kazachstan dokonał importu lekarstw na kwotę 142 mld tenge (704 mln euro), co stanowi 86% zapotrzebowania wewnętrznego.
Aby zmienić niekorzystne proporcje, już w 2010 roku na polecenie Prezydenta RK Nursultana Nazarbayeva został przyjęty państwowy program rozwoju przemysłu farmaceutycznego na lata 2010-2014 , którego celem jest osiągnięcie poziomu 50% produkcji własnej do 2014 roku.
Program przewiduje szereg preferencji dla krajowych potentatów rynku farmaceutycznego, wdrażających standardy GMP (Good Manufacturing Practice) i ISO (International Organization for Standardization):
• przetargowe procedury zakupu nie dotyczą siedmioletnich umów na dostawę preparatów leczniczych dostarczanych przez „SK-Pharmaciya”;
• przyspieszony proces rejestracji państwowej produkowanych lokalnie preparatów generycznych, wyrobów medycznych i sprzętu medycznego;
• preferencyjne ulgi podatkowe.
Wszystko to dotyczy również producentów zagranicznych, gotowych przenieść swoją produkcję na teren Kazachstanu na tych samych warunkach, które obowiązują producentów krajowych. Propozycja ta znalazła odzew – na kazachskim rynku farmaceutycznym pojawili się poważni inwestorzy zagraniczni. Państwo podpisało z nimi siedmioletnie umowy na dostawę ich wyrobów. Warunki umów przewidywały, że po wybudowaniu nowych zakładów, „SK Pharmaciya” zapewni im częściowy zbyt wyprodukowanych wyrobów.
Zagraniczni inwestorzy na rynku farmaceutycznym Kazachstanu
W Kazachstanie działa 80 przedsiębiorstw produkujących farmaceutyki, wśród nich 5 największych wypuszcza 85% całej kazachskiej produkcji. Zagraniczni inwestorzy zainwestowali w te zakłady 180 mln dolarów.
We wrześniu 2011 roku Polpharma, inwestor z Polski, stał się większościowym akcjonariuszem spółki KhimPharm SA w mieście Shimkent – zakładu, na który przypada 55% całej kazachstańskiej produkcji farmaceutycznej. Obecnie wyroby zakładu występują pod marką „Santo”. W 2013 roku zostanie przekazany do eksploatacji nowy wydział leków w ampułkach, zbudowany w ramach projektu inwestycyjnego. Zakład tabletkowania preparatów zostanie dobudowany w pierwszej połowie 2014 roku.
Drugą, co do wielkości produkcji (7%) w Kazachstanie są zakłady farmaceutyczne Nobel w Ałmaty, w których inwestorem strategicznym od 2002 roku jest turecki Nobel Ilac.
Trzecią co do wielkości produkcji (5%) jest firma Abdi Ibrahim Global Pharm LLP, której zaplecze produkcyjne znajduje się w obwodzie ałmatyńskim. Wcześniej była to kazachstańska firma Global Pharm. W październiku 2012 roku 60% jej akcji zakupił inwestor z Turcji Abdi Ibrahim. Obecnie realizowany jest wspólny kazachstańsko-turecki projekt o wartości 60 mln dolarów, który przewiduje wybudowanie nowego zakładu farmaceutycznego na terenie Kazachstanu do końca 2014 roku.
W sierpniu 2012 roku rosyjska grupa przedsiębiorstw „Pharmstandard” została udziałowcem spółki Karagandyjski Zakład Farmaceutyczny LLP.
W październiku 2012 roku odbyło się kazachstańsko-czeskie forum biznesowe, w którego ramach pomiędzy kazachską firmą Romat i firmą Favea Europe, został zawarty kontrakt na budowę dwóch nowych przedsiębiorstw farmaceutycznych w miastach Semey i Pavlodar. Nowe zakłady mają w pełni odpowiadać międzynarodowym standardom GMP. Finansowanie przedsięwzięcia zostało podzielone pomiędzy oba przedsiębiorstwa. Łączna kwota inwestycji wyniesie 37 mln euro. Zgodnie z planami oba przedsiębiorstwa staną się zyskowne w pierwszej połowie 2014 roku.
Krytyczna sytuacja zaopatrzenia w leki
Od 2010 roku państwo dokonuje zakupów za pośrednictwem jedynego na kazachskim rynku dystrybutora leków SK Pharmaciya, wchodzącego w skład Funduszu Dobrobytu Narodowego „Samruk-Kazyna” (holdingu zarządzającego państwowymi aktywami Kazachstanu).
Celem działalności prowadzonej przez SK Pharmaciya jest zakup wyrobów leczniczych bezpośrednio od producentów i dostarczanie ich placówkom leczniczym: zarówno państwowym, jak i prywatnym. SK Pharmaciya zajmuje się zaopatrzeniem w leki w ramach gwarantowanego zakresu ubezpieczenia medycznego. Jednym z zadań firmy jest udzielanie wsparcia producentom krajowym.
W rzeczywistości sytuacja zaopatrzenia w środki medyczne w kraju jest krytyczna. Podstawowe problemy są związane z przeprowadzaniem przetargów na zakup preparatów leczniczych w niewłaściwym czasie, co prowadzi do częstego wstrzymywania dostaw potrzebnych lekarstw. Ponadto leki są dostarczane w niewystarczającej ilości. Z powodu zmienności przepisów dotyczących zamówień producentom brakuje pewności, które leki znajdą zbyt.
Międzynarodowi eksperci wskazują na problem występowania na rynku wewnętrznym podrabianych leków, których ilość wynosi od 2% do 10%. Takie leki są importowane głównie z Rosji, Ukrainy i Chin.
Pod koniec 2012 roku Agencja Ochrony Konkurencji Republiki Kazachstanu przeprowadziła analizę rynków branży farmaceutycznej i medycznej. Jej wyniki pozwoliły na wyodrębnienie szeregu problemów. Zostały ujawnione przypadki niewłaściwej współpracy środowiska lekarskiego i firm farmaceutycznych, niski poziom rozwoju konkurencyjności rynku farmaceutycznego w terenach wiejskich, występowanie zbyt dużej ilość hurtowni występujących w charakterze pośredników. W ustawodawstwie nie ma także sprecyzowanych pojęć i wyraźnych kryteriów stosowania zamienników lekarstw.
Kazachstan zmienia zasady
Z inicjatywy SK Pharmaciya i Ministerstwa Ochrony Zdrowia Republiki Kazachstanu, na początku lutego 2013 roku zostały wniesione zmiany do rozporządzenia nr 1729 dotyczącego uchwalenia „zasad organizowania i dokonywania zakupu środków leczniczych, profilaktycznych preparatów leczniczych (immunobiologicznych, diagnostycznych, dezynfekcyjnych), wyrobów o przeznaczeniu medycznym oraz sprzętu medycznego, jak również usług farmaceutycznych, świadczonych w ramach gwarantowanego zakresu bezpłatnej pomocy medycznej”. Zgodnie z tym dokumentem, państwowy dystrybutor leków SK Pharmaciya oczekiwać będzie od firm farmaceutycznych rozpoczęcia dostaw środków leczniczych nie w ciągu 7 a maksymalnie 2 lat (!) od dnia podpisania kontraktu. W przypadku przekroczenia podanego terminu, SK Pharmaciya ma prawo do rozwiązania umowy.
Taka decyzja w pierwszej kolejności narusza interesy inwestorów zagranicznych, którzy wchodzą na farmaceutyczny rynek Kazachstanu. Zgodnie z nowym brzmieniem rozporządzenia, zrewidowane mogą zostać również długoterminowe umowy dostawy, zawarte wcześniej m.in. z Abdi Ibrahim (Turcja) i Favea Europe (Czechy), Polpharma (Polska), Pharmastandard (Rosja) i Nobel Ilac (Turcja).
Wnioski:
- Nowe poprawki wniesione do ustawodawstwa Kazachstanu naruszają międzynarodową zasadę gwarantowania całkowitej ochrony i bezpieczeństwa inwestycji. Władze Kazachstanu, aby utrzymać atrakcyjność inwestycyjną kraju powinny przestrzegać umów, podpisanych wcześniej z inwestorami, a wszelkie zmiany, wprowadzać jedynie za porozumieniem obu stron lub w trybie sądowym.
- Naruszenie praw inwestorów w branży farmaceutycznej, to jaskrawy przykład, świadczący o problemach systemowych oraz o stosowaniu przez kazachstański rząd polityki podwójnych standardów. Europejskim inwestorom trudno jest prowadzić działalność w podobnych warunkach. Taka polityka dyskredytuje Kazachstan i może doprowadzić do głośnych międzynarodowych procesów. W kraju brakuje rzeczywiście funkcjonujących, instytucjonalnych mechanizmów obrony zagranicznych inwestorów, dlatego ich jedyną nadzieją pozostaje międzynarodowy arbitraż.